Skírnir - 01.09.2016, Page 152

vík að sögusviði fylgdu í kjölfarið en þær voru fáar og í raun fór
ekki að bera á borginni sem sögusviði fyrir alvöru fyrr en á öðrum
og þriðja áratugnum.7
Þriðji áratugurinn — menningarhræringar
Á þriðja áratugnum verða miklar hræringar á íslensku menningar -
sviði. Þær eiga rætur að rekja til gjörbreyttra lifnaðar- og atvinnu-
hátta landsmanna með tilkomu aukinnar vélvæðingar í sjávar útvegi.
Á þessum árum hafði togaraútgerðinni vaxið ásmegin og var hún
orðin ein helsta tekjulind þjóðarbúsins og hafði í för með sér ein-
hverja mestu fólksflutninga í sögu Íslands enda flykktist vinnuaflið
í kaupstaðina til að starfa við sjávarútveg. Fólksflutningarnir sjást
glögglega sé íbúafjöldi Reykjavíkur frá ólíkum tímum borinn saman.
Um 1880 bjuggu níutíu prósent landsmanna í sveit og meirihluti
þeirra lifði af landbúnaði. Um aldamótin bjuggu innan við níu pró-
sent landsmanna í Reykjavík, en árið 1920 hafði það hlutfall meira en
tvöfaldast og var komið í tæp nítján prósent árið 1920 og yfir þrjá-
tíu prósent 1940 (Gísli Ágúst Gunnlaugsson 1993: 107–108). Þessar
miklu breytingar á félags- og atvinnuháttum höfðu eðlilega einnig í
för með sér nýja og breytta menningu sem m.a. birtist í aukinni stétt-
arvitund alþýðunnar. Enda varð stéttabaráttan meginumfjöllunar-
efni stjórnmálanna eftir að Ísland varð fullvalda ríki 1918.
Eins og Halldór Guðmundsson (1987: 32) hefur bent á varð
samhliða þessum breytingum í fyrsta sinn grundvöllur fyrir rit-
höfunda að starfa eingöngu sem slíkir. Að hans mati hafði hin efna-
hagslega þróun í för með sér að til varð opinber borgaralegur vett -
vangur þar sem deilt var um hugmyndir og menningu en slíkur
vettvangur er forsenda bókamarkaðar. Á fyrstu árunum eftir að
fullveldið var stofnað varð því til bókmenntavettvangur í formi
bóka- og tímaritaútgáfu sem ekki hafði verið til staðar áður (Hall-
388 ingi björn guðnason skírnir
7 Í þessu samhengi má nefna skáldsögurnar Bessi gamli (1918) eftir Jón Trausta,
Vargur í véum (1916) og Sælir eru einfaldir (1920) eftir Gunnar Gunnarsson, Silki-
kjólar og vaðmálsbuxur (1922) og Glæsimennska (1924) eftir Sigurjón Jónsson og
Jafnaðarmaðurinn (1924) eftir Jón Björnsson.