Skírnir - 01.09.2016, Side 153

389íslenska sveitasagan
dór Guðmundsson 1987: 89). Fram til þess tíma höfðu skáld og rit-
höfundar ýmist sinnt embættisstörfum, einkum prestskap og
kennslu, meðfram skáldskapariðkun. Eða hreinlega flust af landi
brott og freistað gæfunnar á ritvellinum í útlöndum líkt og Jóhann
Sigurjónsson, Guðmundur Kamban og Gunnar Gunnarsson gerðu.
Hinn nýi bókmenntavettvangur gerði rithöfundum og mennta-
mönnum hinsvegar kleift að lifa, a.m.k. að hluta til, af skrifum og
tengdri iðju í æ ríkari mæli. Halldór Guðmundsson kallar þessar
hræringar raunar „menningarbyltingu“ og kennir hana eðli máls-
ins samkvæmt við Reykjavík, enda urðu breytingarnar stórstígastar
þar þótt fleiri kaupstaðir yxu einnig hratt á því tímabili sem um
ræðir (Halldór Guðmundsson 1987: 25–44).
Á þessu breytingaskeiði íslenskrar menningar áttu sér stað hörð
átök mismunandi sjónarmiða. Þau fólust einkum í ólíkri afstöðu til
nútíma borgarmenningar annarsvegar og fortíðarinnar og sveita-
menningarinnar hinsvegar. Í grófum dráttum voru þrjú öfl til staðar
á menningarvettvangi þessa tíma.
Í fyrsta lagi voru rithöfundar af elstu kynslóð enn að störfum,
höfundar á borð við Einar H. Kvaran og Guðmund Friðjónsson
sem voru gríðarlega vinsælir og skrifuðu íhaldssöm síðnatúralísk
verk. Einar H. Kvaran skrifaði skáldsögur sem boðuðu kristilegt
siðgæði og fyrirgefningu en verk Guðmundar Friðjónssonar ein-
kenndust af þjóðlegri íhaldssemi þar sem sveitin var í forgrunni.
Í öðru lagi sneru ungir hámenntaðir menn heim frá námi á fyrstu ára-
tugum aldarinnar, menn sem höfðu einkum lagt stund á hugvísindi
við háskóla í Evrópu. Í þessum hópi voru Guðmundur Finnboga-
son og Sigurður Nordal einna atkvæðamestir. Þrátt fyrir kynni sín
af menningu stórborganna, eða öllu heldur vegna þeirra, töldu þeir
varhugavert að hleypa erlendum menningarstraumum til landsins.
Þeir töldu vissara að sía úr það sem óæskilegt væri og byggja heldur
á þeim arfi sem sveitamenningin hafði að geyma (Halldór Guð -
mundsson: 1987: 53). Í þriðja lagi komu fram á þessum árum tvö rót-
tæk og byltingarkennd bókmenntaverk. Hér er vitaskuld átt við Bréf
til Láru sem Þórbergur Þórðarson sendi frá sér árið 1924 og Vefar-
ann mikla frá Kasmír eftir Halldór Laxness sem kom út 1927. Verkin
tvö voru hvort á sinn máta tilraun til að brjótast undan þeirri stöðn -
skírnir