Skírnir - 01.09.2016, Qupperneq 157

393íslenska sveitasagan
Saga Guðmundar G. Hagalín var enn fremur strax sett í hið pólitíska
samhengi sem andsvar við bók Halldórs Laxness (Árni Sigurjóns-
son 1987: 125).
Þau sjónarmið sem fram koma í Sjálfstæðu fólki annarsvegar og
„svarsögunum“ hinsvegar kristalla þau ólíku viðhorf sem ríktu í
garð sveitarinnar og sveitamenningar á fjórða áratugnum og raunar
enn lengur. Kaflaheiti Jóns Yngva Jóhannssonar í Íslenskri bók-
menntasögu lýsir ástandinu ágætlega en kaflinn ber heitið „Baráttan
um sveitirnar“. Þar segir hann m.a.: „Íslenskar prósabókmenntir á
fjórða áratugnum líkjast í baksýn vígvelli.“10 Þannig héldu sveit-
irnar áfram að vera lykilsögusvið samtímaumræðunnar, enda voru
þær á þessum árum ennþá mögulegur vettvangur íslenskrar sam-
tímamenningar sem andsvar við þeim menningarlegu hættum sem
margir töldu að stafaði af borgarlífinu og fjöldamenningu nútímans
sem þá var að rísa á Íslandi.
Árin eftir styrjöldina — andstæður borgar og sveitar
Á fyrstu mánuðum fimmta áratugarins verða söguleg hvörf á Ís-
landi þegar breski herinn hernemur landið 10. maí 1940. Hernámið
hafði gríðarleg áhrif, bæði efnahagsleg og menningarleg og hraðaði
nútímavæðingunni, því þótt hún væri hröð á fyrstu áratugum aldar-
innar og fólksflutningur til Reykjavíkur stríður allan þann tíma, eins
og vikið var að hér að framan, varð algjör sprenging á stríðsárunum
og árunum eftir styrjöldina. Aftur er gagnlegt að líta á mannfjölda-
tölur frá þessum árum til að átta sig betur á aðstæðum. Árið 1940 bjó
um þriðjungur landsmanna í Reykjavík, en árið 1960 var hlutfallið
farið að nálgast það að helmingur landsmanna byggi í höfuð staðn -
um (Gísli Ágúst Gunnlaugsson 1993: 108). Lífið í bænum var því
orðinn veruleiki nær helmings þjóðarinnar og tilvera margra var
lituð af andstæðum upprunans í sveitinni og nýrra heimkynna í
þéttbýlinu.11
skírnir
10 Kaflaheitið „Baráttan um sveitirnar“ er undirkafli í meginkaflanum, sjá Jón
Yngvi Jóhannsson 2006a: 261.
11 Í þessu samhengi er vert að benda á að framan af 20. öld var búskapur, rétt eins