Skírnir - 01.09.2016, Side 159

395íslenska sveitasagan
ara ára sem fjalla um þær samfélagsbreytingar sem hér eru til
umræðu. Þórubækurnar ná yfir allt tímabilið þegar flestir fluttust
búferlum úr sveitum, 1927–1960. Þar er sagt frá lífi dætranna í
Hvammi sem er einangrað býli fjarri borgarskarkalanum en þrátt
fyrir það berst ómur af borgarlífinu þangað með kaupavinnufólki.
Ekkert af börnunum á bænum hefur áhuga á að taka við jörðinni og
öll vilja þau frekar freista gæfunnar í Reykjavík. Möguleikar dætr-
anna eru samt takmarkaðir og þannig fjalla bækurnar einnig um
stöðu kynjanna í hinu nýja umhverfi borgarinnar.12
Þegar afturhvarf til sveitarinnar hættir að vera raunverulegur val-
kostur fær sveitin og lýsingar á sveitinni blæ fortíðarþrár eins og
Dagný Kristjánsdóttir (2006: 437) bendir á: „Því lengra sem líður frá
lífinu í sveitinni þeim mun auðveldara verður að gylla hana fyrir
sér, ritskoða minningarnar og búa til fallegar goðsögur … þar sem
fólkið lifir einfaldara og sannara lífi en í borginni í órofa tengslum
við jörðina, gróðurinn og dýrin.“ Þetta er horfinn heimur, litaður
af for tíðarþrá endurminningarinnar, enda eru endurminningarit og
sjálfsævisögur þessa tíma nátengdar þeim skáldsögum sem fjölluðu
um búferlaflutningana, hvort sem meginsögusvið þeirra er sveit eða
borg.
Upphaf endurminningarita á íslensku hefur verið rakið til verks-
ins Virkir dagar sem Guðmundur G. Hagalín skráði eftir frásögn
Sæmundar Sæmundssonar skipstjóra, en bókin kom út árið 1936
(Sigurður Gylfi Magnússon 2004: 65). Sigurður Gylfi Magnússon
hefur fjallað ítarlega um endurminningar, sjálfsævisögur og önnur
æviskrif og m.a dregið fram tengsl á milli þeirra samfélagslegu
breytinga sem áttu sér stað með auknum fólksfjölda í þéttbýli og
þróun þesskonar bókmennta á Íslandi:
Erfiðleikarnir sem blöstu við mörgum eftir búferlaskiptin voru af ýmsum
toga, ekki aðeins efnahagslegir heldur einnig hugarfars- og tilfinningalegir.
Þeirra átaka sér víða merki í frásögnum höfunda sjálfsbókmennta því þar
hafa vistaskiptin orðið mörgum drjúgt umfjöllunarefni. (Sigurður Gylfi
Magnússon 2005: 48)
skírnir
12 Dagný Kristjánsdóttir (1996: 88–221) hefur fjallað ítarlega um Þórubækurnar í
bók sinni Kona verður til: Um skáldsögur Ragnheiðar Jónsdóttur fyrir fullorðna.