Skírnir - 01.09.2016, Page 163

399íslenska sveitasagan
þótt eiginlegar sveitasögur séu orðnar fátíðar. Þar með er ekki sagt
að sveitasögur séu á bak og burt í íslenskri skáldsagnagerð. Í Ís-
lenskri bókmenntasögu bendir Jón Yngvi Jóhannsson (2006b: 647)
til að mynda á nokkur markverð dæmi um slíkar undantekningar því
að á tíunda áratugnum fer sveitin aftur að láta á sér kræla sem
sögusvið. Þríleikur Jóns Kalmans fyllir að sjálfsögðu þennan fá -
liðaða flokk en auk þess nefnir Jón Yngvi verk Gyrðis Elíassonar og
Sigfúsar Bjartmarssonar. Einnig mætti nefna skáldsögu Hallgríms
Helgasonar, Höfundur Íslands, í þessu samhengi.17
Sú spurning vaknar óneitanlega hvað reki höfunda til að skrifa
um íslenska sveit undir lok 20. aldarinnar. Er það einhverskonar
tímaskekkja, líkt og sögumaður þríleiks Jóns Kalmanns spyr sjálf -
ur? En hvað er tímaskekkja og hvað andar í takt við samtímann?
Því er ekki auðvelt að svara, og kannski enn erfiðara að svara því af
hverju þessar sveitasögur spruttu upp á tímum þegar fátt þótti hall -
ærislegra en íslensk sveit. Kannski hittir Jón Yngvi Jóhannsson
(2006b: 654) naglann á höfuðið í fyrrnefndum skrifum þegar hann
segir um sögumann þríleiksins: „Hann segir sögur úr sveitinni og
skapar sinn eigin sagnaheim þvert á allar tískur, knúinn af þörf sem
ekki verður bæld.“
Sveitasöguhefðin og þríleikurinn
Það að fara „þvert á allar tískur“ hlýtur að fela í sér að tekinn er upp
þráður bókmenntahefðar sem er fjarri því að vera í tísku — þ.e.a.s.
sveitasagnanna. Af þeim verkum og höfundum sem Jón Yngvi
nefnir er ljóst að þríleikur Jóns Kalmans kemst næst því að halda
áfram þar sem sveitasögum fyrri tíðar sleppir. En hvernig er slíkt
mögulegt meira en aldarfjórðungi eftir að sveitasagan líður undir
lok sem viðmið í íslenskri skáldsagnagerð, þegar hin hefðbundna
togstreita á milli sveitar og borgar er tæplega lengur gjaldgeng sem
skírnir
17 Í Höfundi Íslands segir frá rithöfundinum Einari Grímssyni sem vaknar upp í
eigin verki sem gerist í íslenskri sveit á fyrstu áratugum 20. aldar. Skáldsaga Hall-
gríms er augljós tilvísun í Sjálfstætt fólk eftir Halldór Laxness og að því leyti
ákveðin úrvinnsla á sveitasöguhefðinni.