Skírnir - 01.09.2016, Qupperneq 169

405íslenska sveitasagan
Sá sem hefur stjörnur yfir sér villist síður og skin þeirra minnir á, að
hann er aldrei einn.
Þessvegna þurfum við héraðslýsingu.
Hún á að koma orðum yfir okkur, hún á að skila lífi og störfum til
niðja; og líf okkar verða stjörnur á himni þeirra.
Þessvegna þurfum við héraðslýsinguna.
Svo við gleymumst ekki.
Svo þeir villist ekki. (Báf, bls. 182)
Reyndar á héraðslýsing Starkaðar sér enn aðra fyrirmynd í mann-
tali sem forfaðir hans Hersir í Hlíðartúni vann undir lok 19. aldar.
Frásögn af því verki fær nokkuð mikið rými í öðrum hluta þrí-
leiksins, Sumrinu bakvið Brekkuna. Verk Hersis var að taka
mann tal í hreppnum, en ólík afstaða hans og verkkaupans og er-
indreka hans í hreppnum verður þess valdandi að upp spretta
miklar deilur. Ólík viðhorf Hersis og valdhafanna felast fyrst og
fremst í því að Hersir er þeirrar skoðunar að burtsofnaðir ein-
staklingar sem enn lifa í minnum fólksins í sveitinni séu allt eins
gjaldgengir til þess að vera í manntalinu. Auk þessara tveggja verka
má benda á þriðja „verkið“ innan þríleiksins en það er reyndar
ekki fest á blað heldur á sér stað í hugum fólksins í sveitinni. Í
aðdraganda heimsóknar Halldórs Laxness í sveitina tekst Starkaði
nefnilega að telja sveitungum sínum trú um að þeir séu persónur
í bók eftir Halldór Laxness (SbB 16–17). Þessi verk sýna að skrif
sögumanns standa ekki einvörðungu í sambandi við sveitasögu-
hefðina í bókmenntasögulegum skilningi heldur er hann einnig að
skrifa sig inn í hefð sem er til staðar í sveitinni sjálfri og reyndar
innan fjölskyldunnar á Karlsstöðum. Sú bókmenntahefð gengur
bæði út á það að varðveita menningu sveitarinnar í víðum skilningi
og ögra hugmyndum fólks um hvað sé veruleiki og hvað skáld-
skapur.
Hér er kominn vísir að svari við spurningunni sem sögumaður
varpar fram, „til hvers að skrifa um íslenska sveit …?“ Hann er ein-
faldlega að feta í fótspor helstu fyrirmyndar sinnar, skáldsins Stark -
aðar. Í Birtunni á fjöllunum, þriðju og síðustu bók þríleiksins,
heldur hann þó áfram að gefa lesandanum í skyn að frásögn hans
greini frá heldur ómerkilegum hlutum:
skírnir