Skírnir - 01.09.2016, Page 184

AUÐUR HAUKSDÓTTIR
Björguðu Danir íslenskunni?
Um tengsl dönsku og íslensku
á átjándu öld
Mikið hefur verið rætt og ritað um áhrif dönsku á íslenska tungu,
einkum í kringum aldamótin 1900, enda ekki óeðlilegt í ljósi lang-
varandi tengsla Íslands og Danmerkur og augljósrar togstreitu sem
slíkri sambúð getur fylgt. Lengi hefur umræðan tengst sjálfstæðis-
baráttu Íslendinga og sér þess glögg merki í því að fram voru
dregnar danskar slettur eða dönskuskotið orðafar og önnur mál-
áhrif sem óæskileg þóttu frá sjónarhóli málhreinsunar og þjóðernis -
hugmynda. Hins vegar hefur minni gaumur verið gefinn að því
hvernig sambandið við Dani og danska menningu varð til þess að
auka veg íslenskrar tungu og efla hana. Í þessari grein verður leitast
við að svara þeirri spurningu með hvaða hætti tengslin við Dan-
mörku hafa átt þátt í að styrkja stöðu íslenskrar tungu. Sjónum
verður beint að viðhorfum Dana til íslenskrar tungu á fyrri tíð og
hlutverki íslenskra bókmennta í danskri sögu. Í stuttri yfirlitsgrein
sem þessari er þó einungis unnt að stikla á stóru í langri og flókinni
samskiptasögu landanna sem varaði hátt í sex aldir eða frá 1383,
þegar Ísland varð hluti af dansk-norska konungdæminu, til stofn-
unar lýðveldisins árið 1944. Dregin verða saman nokkur mikilvæg
atriði sem snerta tengsl dönsku og íslensku allt frá miðöldum, en
fyrst og fremst verður fjallað um tímabilið frá því um miðja átjándu
öld til ársins 1816, þegar Hið íslenska bókmenntafélag var stofnað,
en á því tímabili ruddu kenningar um samband tungu, sögu og
þjóðernis sér mjög til rúms og þá sköpuðust sérstakar aðstæður sem
urðu afdrifaríkar fyrir stöðu bæði dönsku og íslensku í Danmörku
og á Íslandi.
Skírnir, 190. ár (haust 2016)