Skírnir - 01.09.2016, Side 209

445björguðu danir íslenskunni?
yfir allan vafa að núgildandi landslög í Danmörku byggist að öllu
leyti á gömlum dönskum og norskum lögum. Forsenda þess að geta
metið hvort eftirmyndin standist sé að þekkja frumgerðina. Raunar
sé því þannig farið að gömlu norsku lögin séu skrifuð á fornnorsku
sem sé eitt og hið sama og íslenska. Ekki sé hægt að skilja gömul
dönsk lög til hlítar nema til komi kunnátta í íslensku. Það hafi
komið glöggt í ljós við þýðingar á jósku lögunum þar sem kunnátta
í íslensku og aðstoð íslenska lærdómsmannsins Dr. H. Findsen10
hafi gert gæfumuninn — án aðstoðar hans hefði Kofod Ancher varla
tekist að þýða jósku lögin svo vel sem raun ber vitni, né heldur hefði
verið hægt að útbúa svo ágætan orðalista til skilnings lögunum.
Kunnátta í íslensku skipti þó ekki einungis máli fyrir skilning á eldri
lögum — í gildandi lögum komi fyrir ýmis torskilin orð sem ekki
verði skilin til hlítar nema til komi kunnátta í íslensku og reynslan
sýni að oft misskiljist orðin vegna ónógrar kunnáttu í íslensku. Rask
segist því hiklaust mæla með íslensku sem mikilvægasta hjálpartæki
til að skilja gildandi dönsk lög — og lögfræðingum sé íslensku-
kunnátta alger nauðsyn. Þá sé ekki hægt að skilja vel né útskýra
elstu texta sem varðveist hafa á dönsku, t.d. texta á rúnasteinum, í
skjölum, sögutextum, þjóðkvæðum eða málsháttum, án kunnáttu í
fornnorrænu — því eldri sem textarnir eru þeim mun fleiri séu
verksummerki gamla málsins. Kunnátta í fornnorrænu sé nauðsyn-
leg til að skýra orðsifjar og einnig ýmsa talshætti sem varðveist hafi
óbreyttir í máli alþýðumanna, þar sem þýskan hafi ekki haft jafn
mikil áhrif og annars staðar. Það eigi einnig við um ýmis málfræði -
leg og hljóðfræðileg atriði sem séu önnur en í rituðu máli (Rask
1811: xi–xv, xix).
Eins og áður hefur verið getið tengdist móðurmálið þjóðernis-
hugmyndum í álfunni um aldamótin 1800. Vegna mikilla þýskra
áhrifa á dönsku aðhylltust margir danskir málvísindamenn kenn-
ingar um málhreinsun. Um nokkurn tíma hafði hið sama verið uppi
á teningnum í Þýskalandi þar sem markmiðið var að hreinsa þýsku
af frönskum áhrifum (Jones 1999: 51–57). Í formálanum bendir
Rask á hve mikilvægt það sé Dönum að til séu góðar málfræðibækur
skírnir
10 Hér er átt við Hannes Finnsson biskup í Skálholti.