Saga - 2008, Blaðsíða 5

F O R M Á L I R I T S T J Ó R A
Sjúkdómar og faraldrar eru áberandi í Sögu að þessu sinni. Það kemur til af
því að nú eru liðin 90 ár frá því mjög skæður inflúensufaraldur reið yfir
Ísland, spænska veikin svokallaða. Einnig er þess minnst um þessar mundir
að um 300 ár eru síðan stórabóla hjó stór skörð í raðir hérlendra. Efni þessa
vorheftis er annars fjölbreytt. Hér er til að mynda deilan um Þjórsárver
greind, tíu nýlega fundin páfabréf skoðuð, fjallað um viðhorfin til aldraðra
á miðöldum, upphaf Þingeyraklausturs krufið og spjallað á fræðilegum
nótum um norrænar kaldastríðsrannsóknir.
Svo vikið sé að einstökum greinum þá fjallar Unnur B. Karlsdóttir um
deiluna um Þjórsárver á undanförnum fimm áratugum. Með friðlýsingu
veranna árið 1981 náðist ákveðin málamiðlun milli náttúruverndarsinna og
orkunýtingarsinna. Friðlýsingin leyfði þó orkunýtingu í hluta friðlandsins
og það gátu náttúruverndarsinnar ekki sætt sig við — töldu að verin þyrfti
að friða sem eina vistfræðilega heild — og þess vegna sér ekki enn fyrir
endann á deilunni. Guðmundur J. Guðmundsson skrifar um og birtir þýð-
ingu sína á tíu bréfum sem fjalla um íslensk málefni og varða íslenskt fólk.
Bréfin fundust nýlega í skjalasafni Hinnar heilögu postullegu skriftastofn-
unar í Róm. Flest tengjast þau nafnkunnu fólki frá síðari hluta 15. aldar og
varpa ljósi á málaferli og deilur sem þetta fólk átti í, bæði við kirkjuleg yfir-
völd og sín á milli, svo sem út af erfðamálum. Þá birtir Viggó Ásgeirsson
niðurstöður rannsókna sinna á spænsku veikinni 1918–1919. Hann sýnir
hvernig veikin barst til landsins og hvaða þættir höfðu áhrif á útbreiðslu
hennar. Vel yfir 500 manns féllu, en mest varð mannfallið á þéttbýlustu
svæðunum á Suðvesturlandi. Með því að nýta sér persónulegar heimildir
bregður hann upp myndum af reynslu og þjáningum fjölmargra sem áttu
um sárt að binda. Ármann Jakobsson beinir kastljósinu að öldruðum hér-
lendis á tímabilinu 1100–1400 en staða þeirra er flókið viðfangsefni þar sem
gögn eru fá og ónákvæm. Ármann leggur því áherslu á ýmis aðferðafræði-
leg vandamál tengd rannsóknum á hlutskipti þessa hóps. Hann tekur
einnig dæmi um það hversu háum aldri Íslendingar náðu í raun á þessu
tímabili og veltir fyrir sér hvort mögulegt hafi verið að halda völdum og
reisn fram eftir öllum aldri. Að lokum sýnir Loftur Guttormsson hvernig
nota megi heimildir úr Möðruvallakaustursprestakalli til að bregða frekara
ljósi á stórubólu árið 1707 og í raun rekja feril hennar í prestakallinu. Með
stoð í manntalinu 1703 gengur Loftur úr skugga um hvernig sóttin bitnaði
á einstökum heimilum og hvaða bæir sluppu við að gjalda henni toll í
mannslífum. Með þessu móti fæst áþreifanleg mynd af því hvaða áhrif
þessi skæða drepsótt hafði, ekki aðeins í almennum tölum heldur og
gagnvart einstökum fjölskyldum og heimilum.
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 5/15/08 11:17 AM Page 5