Saga - 2008, Síða 76

Saga XLVI:1 (2008), bls. 76–114.
viggó ásgeirsson
„Engill dauðans“
Spænska veikin á Íslandi 1918–1919
Drepsóttir hafa frá aldaö›li valdi› mannkyninu miklum hörmungum. Frá
flví um aldamótin 1900 hefur hins vegar tekist a› halda flestum fleirra í
skefjum og rí›a farsóttir á bor› vi› svartadau›a, kóleru, gulusótt, tauga-
veiki og bólusótt ekki lengur yfir á nokkurra ára fresti. fiá hefur sjúkdóm-
um eins og kíghósta, barnaveiki og mislingum, sem ollu umtalsver›um
dau›sföllum hjá börnum, veri› bægt frá me› bólusetningum. Sömu sögu er
a› segja um lömunarveiki. Einn smitsjúkdómur lifir fló enn gó›u lífi og
veldur reglulega heimsfaröldrum án fless a› læknavísindin fái rönd vi›
reist. fiessi drepsótt er inflúensa. Spænska veikin á árunum 1918–1919 er
skæ›asti inflúensufaraldur sem gengi› hefur yfir heiminn. Íslendingar fóru
ekki varhluta af henni og ver›a helstu drættir fleirrar sögu raktir hér.*
Heilsufar Íslendinga batna›i talsvert á áratugunum kringum alda-
mótin 1900. Ungbarnadau›i lækka›i t.d. hratt um lei› og lífslíkur
fólks jukust og fletta tvennt leiddi a› sjálfsög›u til hra›ari fólksfjölg-
unar. Hjóli tímans virtist hins vegar vera snúi› til baka sí›la árs
1918 flegar spænska veikin svokalla›a barst til Íslands. Auki› flétt-
b‡li, einkum á su›vesturhorni landsins, haf›i skapa› á›ur óflekkt-
ar kjöra›stæ›ur fyrir útbrei›slu flessa brá›smitandi sjúkdóms. Á
fáeinum mánu›um lag›i hann vel yfir 500 manns í gröfina. Reykja-
vík breyttist í draugabæ. Skortur var› á matvöru og eldivi›i. Barna-
skólanum var breytt í sjúkrask‡li og líkkistusmi›ir höf›u ekki und-
an vi› smí›arnar.
Spænska veikin hefur líti› veri› rannsöku› sagnfræ›ilega hér á
landi. Nokkrar bækur hafa reyndar a› geyma allítarlegar frásagnir
af veikinni en efnistök höfunda fleirra eru um margt keimlík.1 Hér
* fiessi grein byggist á BA-ritger› höfundar í sagnfræ›i vi› HÍ frá 2007 og
rannsókn í tengslum vi› heimildamynd um spænsku veikina á Íslandi sem
s‡nd var ári› 1998. Höfundur vill flakka ritr‡num Sögu og Haraldi Briem
sóttvarnalækni fyrir gó›ar ábendingar.
1 Ber flar helst a› nefna eftirfarandi rit: Gu›jón Fri›riksson, Saga Reykjavíkur.
Bærinn vaknar 1870–1940. Sí›ari hluti (Reykjavík 1994). — Gunnar M. Magnúss,
Árin sem aldrei gleymast. Ísland og heimsstyrjöldin fyrri 1914–1918 (Reykjavík
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 5/15/08 11:17 AM Page 76