Saga - 2008, Blaðsíða 115

ármann jakobsson
Aldraðir Íslendingar 1100–1400
Ímyndir ellinnar í sagnaritum miðalda
Vandasamt er a› fullyr›a miki› um stö›u aldra›ra á Íslandi af ‡msum
sökum. Meginástæ›an er sú hversu sjaldgæft er a› aldur manna komi fram
og flví er langoftast a›eins vi› huglægt mat a› sty›jast. Önnur er sú a› yfir-
leitt er a›eins frásagnarheimildum til a› dreifa og flær eru frekar heimildir
um ímyndir ellinnar en raunverulega félagslega stö›u aldra›ra. Í flessari
grein ver›ur fjalla› um nokkrar áberandi ímyndir ellinnar í íslenskum mi›-
aldaheimildum og um vandamál tengd rannsóknum á hlutskipti aldra›ra
á flessum tíma. Ver›a flessar ímyndir settar í samhengi vi› fla› hvernig
öldru›um er l‡st í ö›rum evrópskum mi›aldaheimildum. Einnig ver›ur
reynt a› varpa nokkru ljósi á fla› hvort ímynd ellinnar var almennt fremur
neikvæ› e›a fremur jákvæ›. Þá ver›a sko›u› nokkur dæmi um menn sem
sannanlega ná›u háum aldri.
Eins og ví›ast hvar í evrópskum mi›aldaheimildum eru slíkar nei-
kvæ›ar ímyndir ellinnar mun meira áberandi en flær jákvæ›u í íslenskum
heimildum. fió eru til sögur flar sem aldra› fólk heldur mikilli reisn og
völdum á háum aldri og ni›ursta›an er flví sú a› hlutskipti íslenskra
gamalmenna á mi›öldum gat veri› fjarska mismunandi. Íslenskar frásagn-
arheimildir frá mi›öldum endurspegla flann margbreytileika.
Íslenskar mi›aldaheimildir um aldra›a eru fremur litlar a› vöxt-
um, takmarka›ar a› efni og ekki vel treystandi. Vi›fangsefni› felur
auk heldur í sér glímu vi› samfélagslegar go›sagnir og samfélags-
legan veruleika í senn. fietta tvennt ver›ur raunar vart í sundur
skili›; go›sögurnar standa gildum rótum í samfélaginu sem aftur á
móti litast af hinum félagslegu go›sögnum. Í flessari grein ver›ur
einkum fengist vi› tvenns konar b‡sna útbreiddar en andstæ›ar
íslenskar mi›aldago›sögur um ellina en um lei› ber sú umræ›a
okkur a› félagslegu hlutskipti aldra›ra á flessum tíma, a› svo
miklu leyti sem hægt er a› nálgast fla›. En fla› er flrátt fyrir alla
flessa fyrirvara einmitt markmi›i› hér.
fiær samfélagslegu go›sagnir sem um ræ›ir snúast annars
vegar um valdaleysi› sem ellinni fylgir en hins vegar um fla›
hvernig einstaklingar geta eftir sem á›ur haldi› völdum sínum og
vir›ingu; bá›ar finnast í íslenskum mi›aldatextum og fla› er túlk-
Saga XLVI:1 (2008), bls. 115–140.
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 5/15/08 11:18 AM Page 115