Saga - 2008, Qupperneq 145

Hér er ætlunin a› kanna eftir föngum hvernig stórabóla gekk
fram í sta›bundnu umhverfi eins prestakalls flar sem hinir dánu
voru bornir til grafar. Í flessu skyni ver›ur n‡tt greftrunarskrá
Mö›ruvallaklausturs, sem telja ver›ur samkvæmt framansög›u
næsta einstakan uppl‡singagjafa.21 Skráin á fla› sameiginlegt me›
skránni yfir greftra›a í Álftaneshreppi, í Setbergsannál, a› hún
gerir mögulegt a› ganga úr skugga um hva›a bæir í prestakallinu
sluppu vi› dau›sfall af völdum sóttarinnar og hversu nærri hún
gekk flar ö›rum heimilum á feig›arför sinni. En ólíkt Álftanes-
skránni tiltekur hún greftrunardag allra bóludáinna í prestakallinu.
Á flennan hátt má nálgast atbur›inn — upphaf og gang stórubólu
og dau›sföll af hennar völdum — í flví sem kalla mætti eindar-
sögulegt (míkróhistórískt) samhengi hans, til a›greiningar frá sjón-
arhóli heildarsögunnar flar sem atbur›urinn hefur löngu eignast
sinn fasta og áhrifamikla sess.22
Fyrst ver›ur fjalla› um manndau›ann í prestakallinu af völdum
sóttarinnar sí›la árs 1707 og hversu misjafnlega hann bitna›i á fólki
eftir aldri. fiá ver›ur sóttarferillinn rakinn eftir flví sem rá›a má af
heimilisfangi hinna greftru›u og loks ver›ur kanna› hversu nærri
faraldurinn gekk einstökum heimilum í prestakallinu. Hér sem
endranær í rannsóknum á stórubólu er tilvist manntalsins 1703
meginforsenda fyrir flví a› hægt sé a› setja uppl‡singar um mann-
dau›ann í almennt fólksfjöldalegt og félagslegt samhengi.23
Bólan geisar frá september til nóvember
Elsta var›veitta prestsfljónustubók Mö›ruvallaklausturs, svonefnd
altarisbók, hefst ári› 1694.24 fiá var flar prestur Oddur Bjarnason,
sem fljóna›i brau›inu frá flví um 1677 til dau›adags 1702.25 Fram
mannfall í stórubólu 1707 145
21 Hér á eftir ver›ur heiti› „greftrunarskrá“ nota› yfir skráningu greftrana.
22 Yfir „mikrohistorie“ nota ég heiti› eindarsaga fremur en einsaga, ekki síst me›
hli›sjón af andheitinu heildarsaga (makrohistorie). Sjá: Loftur Guttormsson,
„Smátt og stórt í sagnfræ›i. Athugasemdir í tilefni af einsöguskrifum Sigur›-
ar Gylfa Magnússonar sagnfræ›ings“, Skírnir 175 (haust 2001), bls. 456–460.
23 Sjá einkum á›urnefndar ritsmí›ar eftir Gísla Gunnarsson.
24 Mödruvallaklausturs-kyrkiu Altaris-Book edur vyst Registur … Anno
MDCXCIV. Sjá annars nmgr. 17.
25 Sveinn Níelsson, Prestatal og prófasta á Íslandi. 2. útgáfa me› vi›aukum og
breytingum eftir Hannes fiorsteinsson. Björn Magnússon sá um útgáfuna og
jók vi› (Reykjavík 1950), bls. 274.
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 5/15/08 11:18 AM Page 145