Saga - 2008, Side 194

geysispennandi verkefni a› rannsaka samhengi hálfkirknamála 14.
og 15. aldar.14
Biskupar og stórbokkar
A› sögn Orra eru ni›urstö›ur mínar í „svart-hvítu“ flví ég telji a›
„fyrst biskuparnir störfu›u innan ramma kirkjuréttar, sem naut
vi›urkenningar í sjálfu sér, flá hafi allt sem biskuparnir ger›u ver-
i› réttmætt og e›lilegt“. Hann fullyr›ir a› biskupar hafi bannfært
stórbokka sem fóru í taugarnar á fleim fyrir sakir sem fleir létu ann-
ars óátaldar. „Ma›ur flarf ekki lengi a› lesa í klerkadómi útnefnd-
um af Gottskálki biskupi í málum gegn Jóni Sigmundssyni frá 1505
(DI VII, bls. 778–784) til a› átta sig á flví a› flar er á fer›inni ótrú-
legur spar›atíningur“ (bls. 191). En snúast ekki dómsmál alltaf um
spar›atíning, ef menn vilja nota slík or›? fiegar heimildar‡ni sagn-
fræ›ings bætist vi› er kannski ekki von á gó›u, en víst er a› mál
Jóns Sigmundssonar eru ekki eins einföld og Orri vill vera láta. Jón
studdi flokk leikmanna sem stó› í har›vítugum erf›adeilum vi›
a›ra leikmenn — ekki vi› kirkjuna. Hóparnir komu af sta› kvitti
(sem skylda›i biskup til a› setja af sta› rannsókn) og kær›u hver
annan fyrir ‡msar sakir, me›al annars fyrir biskupi — í flví skyni
a› gera andstæ›ingana arflausa. Fjölmörg dæmi eru um a› leik-
menn hafi átt upptökin a› málum sem tekin voru fyrir hjá kirkju-
dómstólum.15 Allt fletta eru vísbendingar um virkt réttarkerfi en
ekki til marks um a› biskup hafi haft sjálfdæmi um hvernig mál
æxlu›ust. Hva› Jón var›a›i, flá hef›i hann muna› líti› um a› taka
aflausn fyrir flest sín fjölmörgu bannsáfelli. fia› fleirra sem Jón
hef›i síst geta› bætt fyrir var ólöglegur hjúskapur hans og frænd-
konu hans. Lögin bu›u upp á a› hann ger›i hi› sama og margir
a›rir í hans sporum, a› sækja um undanflágu og koma málum fleirra
hjóna á lygnan sjó. En honum var ekki stætt á flví vegna fless a› fla›
hef›i grafi› undan málflutningi hans í erf›adeilunum sem hann
stó› í me› félögum sínum og frændum. fieir höfnu›u undanflágum
og unnu engum arfsréttar sem ekki haf›i fæ›st í kristnu hjónabandi
fjarskyldara fólks en fjórmenninga. Í málum Jóns lögmanns eru
sannarlega ekki öll kurl komin til grafar.
lára magnúsardóttir194
14 Sama rit, bls. 467–468.
15 Sama rit, bls. 213, 230–231.
Saga haust 2008 nota:Saga haust 2004 - NOTA 5/15/08 11:18 AM Page 194