Skírnir - 01.04.2012, Qupperneq 104

102
HJALTI HUGASON
SKÍRNIR
far áðurgreindra atburða orðið fyrir áfallatengdri streituröskun og
eftir það borið einkenni áfallatengds álagsheilkennis (posttraumatic
stresssyndromí-disorder — PTSS/PTSD) (Gerge 2010:14-24). Með
þessari aðferð er meðal annars brugðist við áskorun sem sálgreinir-
inn Erik H. Erikson (1902-1994) setti fram fyrir margt löngu er
hann kvað eigin fræði verða að taka aukið tillit til sögulegra
aðstæðna einstaklinga og sagnfræðinga verða að opna augun fyrir
„mannlegum" hliðum þeirra persóna er þeir fást við.10
Túlkun sem þessi kallar fram fjölmörg aðferðafræðileg álitamál.
Fyrstu viðbrögð fólks við hættum og áföllum einkennast af svörun
ósjálfráða taugakerfisins. Þau eru því lífeðlisfræðileg og sambæri-
leg, óháð stað og tíma. Hitt er flóknari spurning hvort viðbrögð eða
úrvinnsla einstaklinga við áfallareynslu þegar frá líður séu sam-
mannleg eða breytileg eftir stað og tíma. Hvort þau séu fremur
ásköpuð eða meðfædd og þar með eðlislæg eða hvort þau séu
áunnin eða innrætt og þar með menningarlega og félagslega háð.* 11
Séu viðbrögð við áföllum talin manninum í blóð borin geta með-
ferðarfræði nútímans varpað ljósi á viðbrögð persóna sem lifðu á
fyrri tímum. Gildi þeirrar aðferðar sem hér er boðuð við túlkun á
atferli Guðmundar Arasonar minnkar hins vegar séu viðbrögðin
talin menningarlega háð.12
Hér er litið svo á að hvort sem sálræn langtímaviðbrögð fólks við
áföllum eru talin ásköpuð eða áunnin verði að gera ráð fyrir að
ýmsar birtingarmyndir áfallareynslunnar séu háðar stað og tíma.
Með þessu er átt við að skilningur fólks á áföllum sínum, viðbrögð
fólks við þeim til lengri tíma litið og tjáning þess á reynslunni sé
félagslega og menningarlega háð. Af þessu leiðir að áföll og áfalla-
reynsla eru skynjuð með mismunandi móti frá einum tíma til ann-
ars (Johannisson 2009: 13-25, 42-46). Hér skal litið svo á að
10 Erikson 1974: 44-46; sjá einnig Ohlander 2000: 79. Bók Eriksons ([1958] 1972)
um hinn unga Lúther sem í enskri þýðingu kallast „a study in psychoanalysis
and history" er og mikilvægur innblástur og stuðningsrit hér.
11 Hér er í raun um það að ræða hvort ýmsar greinar hugvísinda, þar á meðal
sagnfræði, séu rannsókn á menningu (hinu menningarbundna) eða á manninum
(hinu sammannlega), sjá Daun 1999: 11-18.
12 Sjá Ariés (1982: 129) sem fjallar um viðbrögð barna við kynferðislegu áreiti í
sögulegu samhengi og telur þau menningarlega háð.