Skírnir - 01.04.2012, Blaðsíða 121

SKÍRNIR
ÁFALLATENGT ÁLAGSHEILKENNI ...
119
ofurárvekni, aukinni viðbrigðisvörun og að samferðafólk hans
merkti eftir því sem fram kemur í sögunni skapgerðarbreytingar hjá
honum. Þótt nátt- og morguntíðir prests krefðust kirkjugöngu síðla
kvölds og árla morguns virðist Guðmundur hafa farið fram úr því
sem vænta mátti í þessu efni og er því líklegt að bænalíf hans hafi
öðrum þræði tengst svefnleysi. Stríð skapgerð sem margir telja að
hafi einkennt Guðmund og einkum kom fram í samskiptum hans við
höfðingja getur hafa verið merki um þá óþolinmæði og bráðu skap-
gerð sem fylgt getur áfallastreitu. Vel getur þó verið um að ræða
skapgerðareinkenni sem hafi sagt til sín þegar í æsku en skerpst við
áföllin. Þeir örðugleikar sem Guðmundur átti í varðandi samskipti
við höfðingja eftir að hann tók við biskupsdómi kunna og að ein-
hverju leyti að skýrast af áfallareynslu hans.
Sífelld skriftamál Guðmundar geta að sönnu verið af einlægum,
trúarlegum toga og verið merki um sterka syndarmeðvitund. Það
er þó nærtækt að tengja þetta háttarlag neikvæðri sjálfsmynd, lágu
sjálfsmati, blygðun, sjálfsásökun og sektarkennd sem eru algengir
fylgifiskar geðlægðar og kvíða í kjölfar áfalls.
Loks er þess að geta að oft er litið á Guðmund sem öfgafulla,
mótsagnarkennda persónu. Kann að vera að þar megi greina ein-
hverja drætti persónuleikarofs sem er eitt helsta einkenni streitu-
röskunar eftir áfall.24
Líta má svo á að eftir reynslu sína á mótum ungdóms- og mann-
dómsára hafi Guðmundur Arason verið í æpandi þörf fyrir það sem
nú á dögum flokkast sem áfallahjálp. Kemur þetta skýrast fram í
þeirri mynd sem dregin er upp af honum um 1186. Hann beindi
kvíða sínum og örvæntingu hins vegar í farveg trúarinnar en það
var eina andlega úrræðið sem samtímamenning Guðmundar bauð
24 Rannsókn höfundar (Hjalti Hugason 2008: 227-234) á högum Jóns Steingríms-
sonar í kjölfar Skaftárelda leiddu í ljós nokkuð frábrugðna mynd. Jón glímdi við
ágengar sjálfsvígshugsanir og hugðist raunar láta undan þeim. Þá einangraðist hann
mjög frá öðrum og kenndi mikils dofa og deyfðar. Sýnir það með hversu ólíkum
hætti álagsheilkenni birtast hjá fólki. Þar skiptir fyrri saga og skapgerð miklu. Jón
kemur svo fyrir sjónir að hann hafi verið skapríkur, kappsfullur einstaklingur er
bjó yfir miklum siðferðisstyrk og trúartrausti. Allt eru þetta einkenni sem minnt
geta á Guðmund Arason. Jafnframt virðist Jón þó alla tíð hafa verið léttur í lund
og glannafenginn sem síður á við skapgerð Guðmundar á fullorðinsárum.