Skírnir - 01.04.2012, Blaðsíða 122

120
HJALTI HUGASON
SKÍRNIR
fólki upp á í viðleitni þess til að ná áttum eftir hremmingar á borð
við þær sem Guðmundur glímdi við. Iðkun trúar getur veitt slökun
og skapað hlé frá sorg, kvíða og streitu og þannig stuðlað að vel-
líðan, hugarró og lækningu sé hún ástunduð af andlegri innlifun.
Trúariðkun getur þó líka verið samfara sektarkennd, sjálfsásökun og
öryggisleysi og megnar hún þá síður að hafa heilandi áhrif. Eins og
að framan greinir leitaði Guðmundur sér líknar í linnulítilli bæn og
látlausum skriftum. Af þeim sökum er ekki útilokað að sektarkennd
hafi vegið þungt í trúariðkun hans. Ástæðulaust er þó að efast um
trúarleg heilindi hans. I öllu falli virðist samferðafólkið hafa skynjað
breytingar í trúariðkun Guðmundar og tengt þær við áföll hans.
Á æskuárum virðist Guðmundur hafa búið yfir ákveðnum
þáttum persónugerðar sem kalla má hinn leikandi mann — homo
ludens. Eftir áföllin varð hann homo religiosus — maður sem
skynjar allt lífið í ljósi trúarinnar. Guðmundur virðist og fremur
hafa skynjað trúna sem kröfu en huggun og Guð fremur sem hinn
ógnandi og óskiljanlega Guð (Deus absconditus) en opinberaðan
Guð náðarinnar (Deus revelatus) en slík guðsmynd kann að vitna
um þá geðlægð sem áfallastreitu fylgir (Erikson 1972: 32). Þá
megnaði trúin ekki að sætta hann við það háleita hlutskipti sem ver-
aldlegir verndarmenn hans, Kolbeinn Tumason og Þorvarður
föðurbróðir hans, leituðu honum áður en yfir lauk. Þegar hann stóð
á þröskuldi biskupsdómsins getur sá biturleiki og neikvæða sjálfs-
mynd sem einkenndi hann í kjölfar áfallanna auk biturrar reynslu í
æsku hafa blossað upp að nýju.
Samantekt
Afmörkuð brot úr Prestssögu Guðmundar Arasonar, einkum
lýsingin á ástandi hans og atferli í upphafi prestskapar hans og þar
með fullorðinsára (1186), kalla á túlkun sem tekur tillit til þeirrar
reynslu sem hann hafði gengið í gegnum árin á undan og skýrir
hvaða áhrif hún kann að hafa haft á feril hans síðar á ævinni.
Ljóst er að Guðmundur sjálfur, samferðafólk hans og sagnarit-
arar á miðöldum skynjuðu, skildu og tjáðu áfallareynslu hans sem
hér hefur verið lýst í ljósi ríkjandi heimsmyndar og mannskilnings