Skírnir - 01.04.2012, Blaðsíða 105

SKÍRNIR ÁFALLATENGT ÁLAGSHEILKENNI ... 103
áfallaviðbrögð séu þannig (hugarfars-)sögulega háð. Það útilokar
þó ekki að á bak við slíka upplifaða og tjáða reynslu geti falist ferli
sem orki á ómeðvitaða og/eða ósjálfráða þætti sálarlífsins og að
nýrri skilningur í meðferðarfræðum geti því hjálpað nútímafólki til
að skilja fyrri tíðar menn og viðbrögð þeirra.
Þau áföll Guðmundar sem hér eru talin dýpka skilning á per-
sónu hans og atferli tengdust lífshættu og dauða. Því skiptir sér-
stöku máli hvort viðbrögð fólks við dauðanum séu talin sammann-
leg eða menningarlega háð. Dauðinn var stöðugur og raunhæfur
möguleiki á öllum æviskeiðum og samofnari daglegu lífi um daga
Guðmundar en nú þegar ótímabærum dauða verður oft afstýrt og
dauðinn hefur almennt verið einangraður inni á sjúkra- eða öldr-
unarstofnunum. Því kann dauðinn að hafa orkað öðruvísi á mið-
aldamenn en nútímafólk. Þá hefur afstaða til dauðans breyst í
grundvallaratriðum. Á miðöldum óttaðist fólk „vondan, bráðan
dauða“ sem kom í veg fyrir trúarlegan undirbúning viðskilnaðarins,
iðrun, skriftir, kvöldmáltíð og hinstu smurningu.13 Nú á dögum
óttast flestir á hinn bóginn langdregið dauðastríð.
Þekkingarfræði, heimsmynd (paradigm) og mannskilningur nú-
tímameðferðarfræða — einkum sálgreiningar — varð til í borgara-
legu samfélagi á meginlandi Evrópu á fyrstu áratugum 20. aldar
(Psychotherapy/History e.d.). Hér vaknar sú spurning hvort grein-
ingartæki hennar og enn nýrri þekkingar í sálfræði og meðferðar-
fræðum séu heimfæranleg upp á einstaklinga sem lifðu á öðrum tíma
við aðrar félagslegar, menningarlegar og hugarfarssögulegar aðstæð-
ur. I tilviki Guðmundar Arasonar ber þess sérstaklega að gæta að
hann var uppi við aðstæður þar sem einstaklingsvitund var með allt
öðrum hætti en síðar varð (sjá Gurevitj 1997: 16-17). Svarið við
þessari spurningu ræðst að miklu leyti af því hvort áfallaviðbrögð
séu fremur talin ráðast af menningarlegum eða sálrænum, sam-
mannlegum þáttum.
Loks verður að spyrja hvort heimildir leyfi efnistök og úrvinnslu
á borð við þá sem hér er kynnt. I því sambandi skal tekið fram að
13 Sjá t.d. lýsingu á banalegu Gissurar ísleifssonar (d. 1118). Biskupa sögur I 1858:
69-70.