Fréttablaðið - 31.01.2019, Síða 76

Þeir sem tala íslensku í Vesturheimi eru náttúrlega orðnir háaldraðir. En margir afkomendur innflytj-endanna frá Íslandi
stunda samt íslenskunám vestra,
bæði í menntaskóla og háskóla, og
koma í heimsóknir til Íslands. Það
Vesturíslensk menning brunnur að sækja í
Úr grein Helga Skúla Kjartanssonar: Var
okkar fólk eitthvað spes?
Tryggð Vestur-Íslendinga við móðurmálið hélst í hendur við fullan
skilning þeirra, eða a.m.k. forsvarsmanna þeirra, á mikilvægi ensk-
unnar. Við getum sagt að þeir hafi frá byrjun aðhyllst „tvítyngisstefnu“
fyrir börn sín. En ef eitthvað vantaði á skilning foreldranna, þá tryggði
skólaskyldan í stranglega enskumælandi barnaskóla að yngri kyn-
slóðirnar færu ekki um of á mis við enskuna.
Haltu uppi fjörinu
Ótakmarkað
Internet
Netbeinir og WiFi
framlenging
Ótakmarkaður
heimasími
Myndlykill + Skemmtipakkinn
Allt í einum pakka á lægra verði
+ Skemmtipakkinn fyrir 16.990 kr. á mánuði.*
Kláraðu málið á vodafone.is, í síma 1414 eða komdu við í næstu verslun.
*Aðgangsgjald og dreifigjald er ekki innifalið í verði.
Gunnþóra
Gunnarsdóttir
gun@frettabladid.is
Ríflega 16.000
Íslendingar fluttu
til Vesturheims
í lok 19. aldar og
upphafi þeirrar
tuttugustu, um 20%
þjóðarinnar. Sigur-
tunga er ný bók um
vesturíslenskt mál
og menningu. Birna
Arnbjörnsdóttir er
ein þriggja ritstjóra
hennar. 
er til marks um áhuga þeirra á rót-
unum,“ segir Birna Arnbjörnsdóttir,
prófessor við mála- og menningar-
deild í Háskóla Íslands og meðal
ritstjóra nýrrar bókar um vesturís-
lenskt mál og menningu. Hún segir
reyndina oft þá að fyrsta kynslóð í
nýju landi haldi áfram að tala sitt
móðurmál um leið og hún reyni að
fóta sig í nýjum aðstæðum, önnur
kynslóð vilji bara vera eins og hinir
jafnaldrarnir í nýja landinu, svo
komi þriðja og fjórða kynslóð, hjá
þeim vakni forvitni um fortíðina
og upprunann og vilji til að læra
tungu forfeðra- og mæðra. „Unga
fólkið í Vesturheimi lærir íslensku
sem annað mál og hún er öðruvísi
en gamla íslenskan sem var töluð
vestra,“ lýsir hún.
Nýja bókin ber það fallega nafn
Sigurtunga, sem er tilvitnun í eitt
af ljóðum Klettafjallaskáldsins
Stephans G. Stephanssonar. Guðni
Th. Jóhannesson ritar formála
bókarinnar og ritstjórar með Birnu
eru Höskuldur Þráinsson og Úlfar
Bragason. „Við Höskuldur erum
málfræðingar og Úlfar sérfræðingur
í menningu og bókmenntum,“ segir
hún. „Höskuldur hefur lengi verið
þeirrar skoðunar að við þyrftum
að rannsaka vesturíslenskuna og
mættum engan tíma missa svo við
sóttum um styrk og fengum að fara
með nemendur vestur um haf og
skoða þá þróun sem hefur orðið,
safna gögnum og tala við fólk. Að
hluta til vorum við að skoða tungu-
málið en líka spyrja út í menningu
og bókmenntir og lifnaðarhætti
almennt.“
Í Sigurtungu er safn greina eftir
tuttugu höfunda. Þar er lögð áhersla
á að rannsaka, í víðara samhengi en
áður, hvað þróun vesturíslenskunn-
ar segir okkur almennt um breyting-
ar tungumála fólks sem flytur milli
landa, að sögn Birnu sem kveðst
hafa sérstakan áhuga á hvernig fólk
taki upp ný tungumál. „Við erum
að skoða svokölluð erfðamál, það
er orð yfir tungumál sem eru töluð
af fólki sem lifir í öðru málum-
hverfi en það ólst upp í. Undir það
flokkast vesturíslenskan en líka
pólska, taílenska og litháenska og
önnur framandi mál innflytjenda
á Íslandi. Undanfarin ár hefur verið
áhugi á þessum erfðamálum, hvern-
ig þau verða öðruvísi en heima-
málið og hvernig tungumál lærast
og varðveitast eða týnast. Vonandi
verða þessar rannsóknir okkar að
einhverju gagni í sambandi við
umgengni við innflytjendur hér og
annars staðar.“
Allar þjóðir
eru sérstakar að
einhverju leyti
að sögn Birnu.
„Í tilviki Vestur-
Íslendinga var
það sérstakt
að þeir settust
flestir að saman
og voru mjög
a f s k e k k t i r
þannig að þeir
héldu náttúr-
lega áfram að
nota íslensk-
una, fengu
að nefna bæi
sína íslensk-
um nöfnum
og bygging-
arstíllinn var
víða burstir
e i n s o g
hér heima,
þ ó e f n i -
viðurinn væri annar. Byggðir þeirra
voru til að byrja með í Manitoba
og Norður-Dakota, beggja vegna
landamæra Kanada og Bandaríkj-
anna. Samt er áhugavert hvað vest-
uríslenskan hefur lifað lengi. Enn
er að koma hingað til Íslands fólk í
heimsókn sem talar nánast íslensku,
bara öðruvísi en þá sem töluð er hér,
eðlilega, því það er allt annar veru-
leiki sem það fólk býr við.“
Fyrst kveðst Birna hafa farið til
Vesturheims 1986 – og svo oft síðan.
„Það var gaman að koma þarna
1986 og vera heilsað á íslensku,
boðið sterkt kaffi og spurð hverra
manna maður væri, af fólki sem
hafði kannski
aldrei komið
til Íslands og
jafnvel ekki
foreldrarnir
heldur. Þá
v a k n a ð i
á h u g i n n .
Þ e t t a v a r
meðal annars
fólk sem gekk
vel að fóta sig
í Vesturheimi,
K a n a d a b ú a r
og Ameríkanar,
en stolt af upp-
runa sínum þó
það væri löngu
hættir að vera
Íslendingar.“
D o k t o r s -
ritgerð Birnu
f j a l l a ð i u m
ve st u r í s l e n s ku
á sínum tíma.
Hún segir Harald
Bessason, sem var prófessor vestur
í Manitoba, hafa verið sinn áhrifa-
vald. „Haraldur skrifaði greinar
í blöð um nauðsyn þess að gefa
vesturíslenskunni gaum, hún væri
merkilegt fyrirbæri og þess virði að
skoða. Hann vakti þannig áhuga
minn á málinu og aðstoðaði mig
gegnum doktorsnámið. Vesturís-
3 1 . J A N Ú A R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R40 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
3
1
-0
1
-2
0
1
9
0
4
:3
5
F
B
0
8
8
s
_
P
0
8
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
7
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
1
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
2
3
1
-7
5
9
C
2
2
3
1
-7
4
6
0
2
2
3
1
-7
3
2
4
2
2
3
1
-7
1
E
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
B

F
B
0
8
8
s
_
3
0
_
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K