Morgunblaðið - 08.12.2018, Blaðsíða 47

MENNING 47
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2018
á aðventunni
Ljúfar og notalegar stundir
LISTHÚSINU
Listhúsinu við Engjateig, 105 Reykjavík, sími 551 2050 Opið virka daga kl. 11-18, laugardaga kl. 12-16
Við höfðum setið að sumbli í Genóa
á Ítalíu, nokkrir gaurar á norska
dallinum Tamesis. Landlegan var
lengri en við héldum eftir að skipið
hafði skrúfað sig upp eftir Súes-
skurði og siglt að því búnu eftir
endilöngu Miðjarðarhafinu. Og Ge-
núa var okkur öllum eitthvað svo
kærkomin á þess-
um tíma eftir allt
volkið og veltuna
sem við áttum að
baki í Suður-
höfum. Nú vær-
um við komnir
heim til gamla
heimsins, sið-
menningarinnar
eins og það var
kallað – og því þá ekki að hjálpa
heimamönnum við að torga ein-
hverju af því mikla magni sem fyrir-
fannst af misjafnlega súrum vínum í
þessu rómaða landi sem slakar
skanka sínum ofan í saltan sjóinn
undir meginbúki álfunnar.
Vinir mínir vildu vermút – og
keyptu ótæpilegt magn af því ódýra
gutli sem ég gat svo sem reynt að
setja ofan í mig, þvert á vilja bragð-
kirtlanna – en öllu má nú örugglega
venjast, hugsaði ég og reyndi að láta
sem ekkert væri í selskapnum. En
teitið ætlaði ekki að enda. Það var
drukkið allan daginn, allt þar til
skipsbjallan glumdi – og svo haldið
áfram eftir að um borð var komið.
Það voru engir veifiskatar sem ég
var með í áhöfn.
En að því kom að ég varð að fá
mér ferskt loft. Ég staulaðist á fæt-
ur, að svo miklu leyti sem kraftar
mínir leyfðu – og lét dæluna ganga
út yfir borðstokkinn þegar ég hafði
loksins náð einhverju almennilegu
taki á lunningunni. Og ég fann ekki
bara til ógleði. Ég var í einhverju
skrýtnu og annarlegu móki sem
hugurinn átti ekki að venjast. Svo
ég settist upp á rekkverkið til að
sækja mér meira súrefni, láta vind-
inn leika betur um mig, finna and-
varann í eigin brjósti, en ég hefði
betur látið það ógert. Líkaminn var
náttúrlega ekki í nokkru lifandis
standi til að halda afturendanum á
mér á svo tæpum punkti, enda féll
ég fyrir borð eins og slytti sem má
ekki við veikasta andvara.
Það rennur hvergi hraðar af
manni en við aðstæður af þessu tagi.
Ég sperrtist allur og skynjaði í
sömu andrá hvað taugaboðin læstu
sig fast í limi og bein. Þetta var líka
engin venjuleg lífsreynsla. Eftir
margra metra fall fann ég hvernig
kröftugt kjölvatnið þrýsti mér á kaf.
Það sogaði mig niður. Það gleypti
mig. Og það var ekki eins og haf-
sjórinn mildaði skellinn, heldur virt-
ist hann ætla mér miklu dýpri vist í
hyljum undirdjúpanna en ég hafði
nokkru sinni kynnst á heimsins höf-
um. Hvar ætlaði þetta eiginlega að
enda? Á hafsbotni?
Ég man það eitt að skrúfur skips-
ins fjarlægðust hægt og sígandi. Sú
óljósa sýn í gegnum mistur hyldýp-
isins er mér greypt í minni. Í öllum
æsingi hugans sem fylgir því að vera
að tapa lífinu var það talsverð frið-
þæging að horfa á eftir skuti skips-
ins. Ég myndi þá ekki úrbeinast í
afturenda þess, verða kraftmiklum
skrúfublöðunum að bráð eins og
stundum vildi til við óhöpp af þessu
tagi.
Svo skaut mér upp. Ég hef enga
skýringu á því. Kannski var ég bara
fullur lofts eins og oft var sagt um
skagfirska aðkomufólkið í mínum
heimabæ; alltaf jafn andskoti merki-
legt með sig og uppfullt af sjálfu sér
þótt ekkert gæti það á sjó og landi,
en ætti allt sitt í kjaftinum, eins og
Steingrímur faðir minn fékk stund-
um að heyra á sinni lífsins göngu í
Eyjum.
Og þá loks gæti ég kannski þakk-
að fyrir minn norðlenska uppruna
eftir allt saman, nýkominn upp á yf-
irborðið í hafinu vestur af Genúa,
allsgáðasti sjóarinn sem það svæði
hafði kynnst. Það mátti sjálfsagt
hafa húmor fyrir þessu öllu saman,
alla vega um stund.
***
En ég fór líka að brynna músum.
Og sölt tárin runnu saman við sjóinn
allt í kring. Það eru jafn líkamleg
viðbrögð og þau eru huglæg. Það er
nefnilega ekki hægt að taka þátt í
ójafnari slag en að troða marvaðann
svo til endalaust úti á opnu hafi og
sjá skipið sitt sigla burt í rökkur-
byrjun. Og gráturinn er ekki fjar-
stæðukenndur; hann vekur mann,
herðir mann og býr mann undir orr-
ustu hugans við þessar ógnvænlegu
aðstæður. Það er nefnilega svo að
kraftar manns láta ósjálfrátt á sér
kræla þegar hugurinn linast – og
þessi verkfæri lífsins, sem vitið og
líkamsatgervið eru, geta á stundum
tekið fram fyrir hendurnar hvort á
öðru.
Og ég byrjaði að synda, ósjálfrátt,
hugsunarlaust, eins hratt og ég gat
– í fyrstu vissi ég ekki hvers vegna,
en hugurinn teymdi mig áfram, efldi
mig, hvatti mig og leiddi – og smám
saman var ég kominn á meira og
fimlegra skriðsund en ég hafði
nokkru sinni talið mig kunna frá því
ég lærði fyrst sundtökin hjá Friðriki
frækna Jessyni í gömlu sundlaug-
inni austur á Urðum sem nú er
löngu komin undir hraun. Mér
fannst ég æða í gegnum hverja öld-
una af annarri, skunda yfir hafflöt-
inn eins og engin væri mótstaðan og
synda mér meira að segja til hita
sem var nú ekki ónýtt – og gott ef
ekki kærkomið við þessar hryss-
ingslegu aðstæður.
En svo gerist það náttúrlega að
það bregður fyrir raunsæi í allri
þessari brjálæðislegu mynd; skipið
fjarlægist æ meira þótt maður syndi
hraðar og telji sig vera gustmeiri á
skrokkinn – og þá teiknast aftur upp
í huga manns þessi hranalegi veru-
leiki í kringum mann; það litla af
mér sem stendur upp úr sjónum er
kollurinn á mér og hann varla meira
en títuprjónshaus í öllu Miðjarðar-
hafinu – og vísast get ég þá allteins
byrjað að sökkva mér lifandi í þá
köldu kistu sem bíður mín í neðra,
svo veikur er möguleiki minn í líf-
inu.
Þetta er vonlaus aðstaða, hugsa
ég. Kuldinn hjálpar heldur ekki til.
Og svo er byrjað að skyggja mjög á
himni, raunar svo hratt að myrkrið
hellist hreinlega yfir mig.
Ég hugsa heim. Það gerist af
sjálfu sér. Hugurinn sogast inn fyrir
dyrastafinn á Hvítingatröðum eins
og fyrir sakir einhvers galdurs. Og
þar er hann faðir minn í stólnum
sínum að fara yfir skræðurnar svo
hann standi sig í meðhjálparastarf-
anum í sunnudagaskólanum um
næstu helgi, en mamma er inni í eld-
húsi að reyta lundann, hægt og bít-
andi eins og henni er lagið með lág-
an söng á vörum. Guð hvað ég gæfi
mikið fyrir að vera kominn í þessa
öruggu höfn, hugsa ég umkomulaus
í öðrum heimshluta, geta lagst á út-
saumaða púðann í sófanum í litlu
stofunni okkar og hlustað á karlinn
lesa fyrir konu sína einhverjar til-
vitnanir úr ritningunni á meðan
spúsa hans steikir sjófuglinn á
pönnu, einn af öðrum – og ég finn
um leið og pabbi tónar versin hvað
lundinn bragðast vel með stökkum
hamnum; hann gefur jú bragðið, býr
til áferðina, skapar stemninguna,
enda er bjargfuglinn ekki betri en
húðfitan utan um hann, var sá skag-
firski vanur að segja sínum hæga
rómi, alinn upp við svartfugl norðan
heiða. Og ég man ekki betur en
mamma hafi þá alltaf tekið undir
með manni sínum, enda ekki vön að
andæfa húsbóndanum – og því síður
var hann Steingrímur að mögla eitt-
hvað og mjæmta út í Höllu sína á
heimilinu. Það var eiginlega á við
helgistund að fylgjast með sam-
vinnu þeirra á Hvítingatröðum 6,
svo mikla virðingu báru þau hvort
fyrir öðru í heimilislífinu, ekki síst
við matarborðið sem var ekkert
minna en altari þessara æskustöðva
minna, enda ritúalið alltaf það sama
frá bljúgri borðbæninni þar til þakk-
að var fyrir sig á nýjaleik, bræð-
urnir allir sem einn – og beinir í baki
og alls ekki með olnbogann uppi á
brún. En svo máttum við gjöra svo
vel að bugta okkur fyrir móður okk-
ar og helstu velgjörðarmanneskju í
lífinu áður en við tækjum til við
instrúmentin á heimilinu, gítarana
og lúðrana, organið og píanóið og
þendum okkur í hljóðfæraslætti og
söng svo undir tæki í húsinu áður en
frú Halla bæri á borð randalín og
súkkulaði með rjóma í bolla, svo allir
þegðu agndofa um stund.
***
Það er eitthvað á þessa leið sem
ég hugsa heim til Eyja í vonleysi og
örvinglan þegar það rekst einhver
andskotinn í hausinn á mér. Og það
svo fast og harkalega að órar mínir
og óskir hverfa út í buskann. Ég er
vakinn upp með andfælum. Hvað
átti þetta nú að fyrirstilla?
Menn höfðu verið kallaðir út í alls
konar standi. Fyrst ég skilaði mér
ekki aftur inn í gleðskapinn hlaut
mér að hafa skolað fyrir borð af
kaupskipinu. Svo það var ræstur út
mannskapur á gúmbátinn sem
reyndist svo raunar vera aflvana
þegar í sjóinn var komið. Og mun
vart hægt að hugsa sér fýldari far-
menn en þá sem neyddust til að
leggjast á árarnar á þessum óheppi-
lega tíma kvölds til að leita á sjálfu
Miðjarðarhafinu að þessum Íslend-
ingsskratta sem var jafn fullur og
vonlaus og þeir sjálfir. Það var þá
einhver von til þess að eitthvað
fyndist, eða hitt þó heldur.
Ég held ég hafi ekki fengið mikil-
vægara högg á höfuðið á öllu mínu
æviskeiði en einmitt þennan ljóta
lamning úti á miðju hafi. Og gott ef
ég var ekki bara alsæll þrátt fyrir
allt blóðið sem rann úr hvirflinum
þegar mér var dröslað upp í björg-
unarbátinn og færður að því búnu
nokkuð vankaður og volkaður upp
yfir skjólborðið á Tamesis. Senni-
lega hef ég aldrei komist nær því að
kveðja þetta jarðlíf en akkúrat
þarna í miðju hafi jarðarinnar.
Maður
fyrir borð
Eyjapeyinn Gísli Steingrímsson hefur lent í ýms-
um ævintýrum á langri ævi, lifað af hvert sjóslys-
ið á fætur öðru, sloppið lifandi úr filippseysku
fangelsi, þolað að týnast í brennheitri eyðimörk
og bjargast fyrir tilviljun úr loftlausum skips-
tanki. Og þegar hann flutti loksins aftur heim til
Eyja byrjaði að gjósa í bakgarðinum hjá honum.
Í bókinni Níu líf Gísla Steingrímssonar skrifar
Sigmundur Ernir Rúnarsson sögu Gísla.
Ævintýramaður Gísli Steingríms-
son á snákaveiðum við stífluna í
Hidden Valley í Ástralíu.
Víðförull Gísli, lengst
til vinstri, ásamt félögum
sínum Ole og Knud á sigl-
ingu um framandi slóðir
á Tai Yang.