Morgunblaðið - 10.01.2019, Blaðsíða 36

36 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 2019
Þorgrímur Kári Snævarr
thorgrimur@mbl.is
Karl Ægir Karlsson telur að fyrstu
áhrifa erfðabreytingatækninnar
muni gæta í matvælaframleiðslu.
„Crispr-Cas9 virkar ekkert síður á
tómata en á okkur. Það er engin
spurning að áhrifin verða fyrst í fisk-
eldi og landbúnaði. Númer tvö verða
þau í læknavísindum og lyfjaþróun. Í
þriðja lagi, ef við ákveðum að fara þá
leið, munu þau birtast í mönnum.“
Karl segist ekki sjálfur sjá neinn
tilgang í því að erfðabreyta mönnum
en hann gerir þó fastlega ráð fyrir að
það verði gert. „Þú veist hvernig
menn eru – er eitthvað sem við get-
um sem við gerum ekki? Sumir
tattúvera sig, aðrir fá sér grænan
hanakamb og enn aðrir gata sig alla.
Fólk gerir allt mögulegt við sig
sjálft. Þarna ertu bara með tól sem
er þúsundfalt kröftugra en nokkurt
annað tól sem við höfum búið yfir.“
Karl bendir á arfbótahreyfingu 20.
aldarinnar sem fordæmi fyrir við-
leitni manna til þess að vilja breyta
mönnum og rækta nýjan stofn. Að-
spurður hvort hugmyndafræðileg
tenging við svo alræmda hreyfingu
komi ekki til með
að varpa nei-
kvæðu ljósi á
erfðabreytingar
segir Karl að það
geti vel verið, en
bætir við: „Ég hef
lítið vit og áhuga
á almennings-
umræðunni. Ann-
ars vegar reynir
siðfræðin og hins
vegar lögfræðin að elta þessa tækni.
Þeir sem leggja þær línur eiga fullt í
fangi með að fylgjast með og skilja
tæknina. Þær greinar virka ansi
fornar við hliðina á þessari tækni-
grein.
Það er nóg að lesa bara umræðuna
um erfðabreytt matvæli eða bólu-
setningar til að skilja hvað er erfitt
að koma skilaboðum áleiðis. Ef mað-
ur byrjar að reyna að koma sinni
þekkingu á málefninu til skila er
maður jafnan sakaður um mennta-
hroka. En þessi tækni mun æða
áfram. Ég veit engin dæmi þess í
mannkynssögunni að menn uppgötvi
eitthvað svona og láti það síðan eiga
sig. Arfbótahreyfingin var ekki jað-
arhreyfing fyrir svo stuttu.“
„Fólk gerir
allt við sig“
 Telur erfðatækni munu „æða áfram“
Karl Ægir
Karlsson
Þorgrímur Kári Snævarr
thorgrimur@mbl.is
Deilur geisa nú í fræðasamfélaginu
um framtíð erfðabóta á mönnum eftir
að kínverska lífefnafræðingnum He
Jiankui tókst í nóvember að breyta
erfðaefni tveggja stúlkubarna. Um er
að ræða fyrstu erfðabreyttu börn
sem fæðst hafa. He Jiankui gerði
þessar breytingar á erfðaefni fóstr-
anna til þess að gera börnin ónæm
fyrir smiti af völdum HIV-veirunnar.
Fylgjendur erfðabreytinga á mönn-
um líta á tilraunina sem mikilvægt
skref og telja að möguleikarnir sem
tæknin býður upp á séu óteljandi.
Tilraun He Jiankui byggðist á
erfðatækninni Crispr-Cas9, sem var
uppgötvuð árið 2013 og hefur þegar
haft gríðarleg áhrif á erfðavísindi.
Tæknin byggist á að koma ensíminu
Cas9 inn í frumur, klippa bút af
erfðaefni út og jafnvel koma síðan
öðrum bút fyrir í staðinn.
Siðfræðingurinn dr. Blay Whitby,
sem hefur sérhæft sig í siðferðilegum
álitamálum rannsókna, segir í viðtali
við fréttaveituna AFP að sumir
erfðabótasinnar séu þegar farnir að
undirrita tölvupóstana sína með slag-
orðum á borð við „Dauðinn er núna
valkvæður“ eða „Fyrsta manneskjan
sem lifir í 500 ár hefur þegar fæðst“.
Hann segist þó ekki alveg svo bjart-
sýnn sjálfur.
Whitby er ekki sá eini sem hefur
efast um að tilraun Hes Jiankuis sé
jákvætt skref. Tilraunin olli miklum
deilum um siðferðislegar forsendur
og afleiðingar strax og tilkynnt var
um hana. Gagnrýnendur Hes benda á
að breytingar á erfðaefni fóstra geti
valdið stökkbreytingum og ýmsum
ófyrirséðum hliðarverkunum sem
gætu haft alvarleg áhrif á líf
barnanna til langtíma.
Tilraunir Hes Jiankuis stóðust
ennfremur ekki kínverskar reglu-
gerðir og því hafa stjórnvöld Kína
bundið enda á rannsóknarvinnu hans
um sinn.
„Glæfralegt og illa hugsað“
Karl Ægir Karlsson, prófessor við
tækni- og verkfræðideild Háskólans í
Reykjavík, er meðal þeirra sem telja
að erfðabreytingar muni óhjákvæmi-
lega hafa veruleg áhrif á daglegt líf í
allra nánustu framtíð. „Ég veit ekki
hvað gæti stoppað það úr þessu,“
sagði hann í viðtali við Morgunblaðið.
Karl lagði þó áherslu á að tilraun
Hes Jiankuis hefði verið „glæfraleg“
og í reynd fremur fjölmiðlagjörn-
ingur en vísindaleg rannsókn. „Ég
myndi segja hana skaðlega því hún
upplýsir engan um gagnsemi þess-
arar tækni og skapar takmarkaða
nýja þekkingu en skapar mjög nei-
kvæða umræðu sem er erfitt að leið-
rétta,“ sagði Karl.
Að sögn Karls var erfðabreyting
Hes framkvæmd á fóstri stúlknanna
án þess að tryggt hefði verið að engar
hliðarverkanir yrðu af því að fjar-
lægja þann hluta erfðamengisins sem
skráir fyrir prótíni sem gerir frumur
móttækilegar fyrir HIV-veirunni. Sá
hluti erfðamengisins hafi haft sínu
hlutverki að gegna og það að fjar-
lægja hann gæti haft alvarlegar
hliðarverkanir sem nú væri of seint
að fyrirbyggja hjá stúlkunum.
Karl sagðist sjálfur hafa gert
tæknilega hliðstæðar erfðabreyt-
ingar á fiskum en að í þeim tilfellum
væri jafnan hægt að ganga úr skugga
um að hliðarverkanir væru engar.
„Það er auðvitað hreinlega ömurlegt
að nota orðið tilraunadýr eða viðfang
um lifandi manneskju, en það er
samt staðreynd þarna. Fyrir mér er
þetta bara tímasóun, jafnvel mann-
vonska.“
Erfðabreytingar Margar spurningar vöknuðu eftir að lífefnafræðingnum He Jiankui tókst að breyta erfðaefni tveggja stúlkubarna til að gera þær ónæmar fyrir smiti af HIV-veirunni.
Segja „dauðann núna valkvæðan“
 Bjartsýni og bölsýni takast á í umræðu um erfðabreytingar eftir fæðingu erfðabreyttra stúlkna