Morgunblaðið - 10.01.2019, Blaðsíða 45

45
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 2019
Snyrtipinnar Snyrtilega klæddur hundur á göngu með eiganda sínum um Skólavörðustíg í Reykjavík þar sem afgreiðslufólk og kaupmenn leggja metnað í að halda gluggarúðunum hreinum.
Kristinn Magnússon
Árvisst og linnulítið berast
fregnir af vanda sem tengist þjón-
ustu við eldra fólk á höfuðborgar-
svæðinu. Lausnir láta á sér standa
og róðurinn þyngist með hverju
árinu sem líður. Það sem flestum
dettur í hug og hampað er mest er
að nú þurfi að auka við heima-
hjúkrun eins og við þekkjum hana
og fjölga hjúkrunarrýmum í réttu
hlutfalli við fjölgun eldra fólks.
Ég hef þá kenningu að við beit-
um fábrotnum lausnum á röngum
tíma og röngum stað fyrir eldra fólk. Veikt
eldra fólk er ekki einsleitur hópur, þar sem ein
eða tvær þjónustuleiðir leysa vandann. Engum
skósala dytti í hug að bjóða einungis upp á tvær
skóstærðir. Fullorðið fólk hefur val um að
minnsta kosti tíu skóstærðir og skórnir geta
verið þröngir eða víðir, svo ekki sé nú talað um
útlitið. Breytileiki fólks er hvergi meiri en á efri
árum.
Fjölþættar birtingarmyndir öldrunar
Veikt og hrumt eldra fólk einkennist af ald-
urstengdum breytingum, sem líkja má við sjúk-
dóma, þar sem afleiðingar þeirra eru neikvæð-
ar. Þetta fólk er að jafnaði með fjölmarga virka
sjúkdóma samtímis og fjöllyfjameðferð er regl-
an fremur en undantekning. Þá er þetta eldra
fólk með færnitap sem getur verið líkamlegt,
andlegt eða vitrænt. Birtingarmyndir viðfangs-
efna er snerta eldra fólk eru því fjölþættar.
Lítum á nokkrar tölur sem lýsa stöðunni og
nokkrum hugrenningum sem vakna.
Kanadísk rannsókn á notkun
70 ára og eldri á sjúkrahúsþjón-
ustu sýndi að um 5% eldra fólks
leggst endurtekið inn á sjúkrahús
á árinu og önnur 7% alloft. Önnur
kanadísk rannsókn benti á að
10% einstaklinga sem eru 65 ára
og eldri standi á bak við 60% af
heilbrigðisútgjöldum á hverjum
tíma en 50% einstaklinga hafi litl-
ar þarfir og standi á bak við 6% af
heilbrigðisútgjöldum. Full
ástæða er til að ætla að svipað
eigi við á Íslandi. Það má skil-
greina þann hóp sem er í stífri
neyslu á heilbrigðisþjónustu og vinna sérstak-
lega með hann. Það er ekki aðeins til þess fallið
að auka lífsgæði fólksins sem hlut á að máli
heldur einnig beinlínis fjárhagslega skynsam-
legt.
Kortleggja má þá
er þurfa heimahjúkrun
Fyrir allnokkrum árum sýndi rannsókn á
þeim sem voru 75 ára og eldri og lögðust brátt
inn á lyflækningadeild í Reykjavík að tæp 60%
voru með heimahjúkrun, 60% voru með gamalt
vandamál eða gamalt vandamál með versnun.
Um 45% höfðu einhverja vitræna skerðingu en
um 60% með líkamlega skerðingu og sumir með
hvort tveggja. Fólk í heimahjúkrun er afmark-
aður hópur, þar sem viðfangsefnin koma ekki á
óvart. Þau má kortleggja nákvæmlega með nú-
tímalegum tölvuvæddum matstækjum. Þá
sýndi rannsóknin að um tveir þriðju hlutar
fyrstu beiðna um heimahjúkrun berast frá
sjúkrahúsinu. Oftar en ekki ætti að vera mögu-
leiki á að vinna með málin á þverfaglegan hátt í
samfélaginu. Eðlilegt væri að stærri hluti
beiðna um heimahjúkrun yrði til í heilsugæsl-
unni og að þjónusta heilsugæslunnar væri sam-
þætt þjónusta hjúkrunar, lækninga og annarra
faghópa. Ef slík þjónusta er ekki í boði hrynur
fólkið inn á bráðamóttöku og sjúkrahúsið þegar
allt um þrýtur. Þá eru allir í krísu; sjúklingur og
ættingjar. Það er mun erfiðara að vinna með
mál þegar fólk er í áfalli yfir stöðu mála og getur
vart ímyndað sér að nokkuð bjart geti verið
fram undan.
Ofangreind rannsókn sýndi að um þriðjungur
hafði verið lagður inn á undanförnum 90 dögum.
Hér gæti að minnsta kosti tvennt átt við. Ein-
ungis er horft á toppinn á ísjakanum, unnið með
bráðavandamál en ekki tekið á undirliggjandi
ástæðum og samverkandi sjúkdómum, sem lík-
lega hefði mátt greina fyrr, eða að stuðningur í
heimahúsi er ekki nægilega öflugur, hvort held-
ur er varðar tíðni heimsókna eða samsetningu
faghópsins sem annast fólk í heimahúsi. Allt
sem úrskeiðis fer í samfélagsþjónustu kallar á
sjúkrahúsþjónustu brátt og hjúkrunarheimili til
lengri tíma.
Lyfjanotkun ber að endurmeta reglulega
Enn önnur íslensk rannsókn leiddi líkum að
því að um 8% innlagna 75 ára og eldri á lyflækn-
ingadeild tengdist beint aukaverkunum lyfja.
Líkja má fjöllyfjameðferð við lífshættulegan
sjúkdóm, þar sem sú meðferðin ein og sér getur
leitt af sér einkenni, tíðar innlagnir á sjúkrahús
og jafnvel andlát. Nauðsynlegt er að endur-
skoða lyf reglulega af fagfólki með kunnáttu og
yfirsýn yfir öll viðfangsefni einstaklingsins.
Hluti vandans er að margir læknar geta komið
að lyfjagjöf sama einstaklings og þá er ekki allt-
af horft til heildarmyndarinnar. Tölvustýrð
lyfjaskömmtun hefur færst í vöxt með ákveðn-
um þægindum en þeim vanda að endurnýjun
lyfseðla getur verið til alllangs tíma og sú end-
urnýjun birtist stundum læknum með stuttum
fyrirvara sem þekkja ekki alltaf náið til sjúk-
lingsins.
Samþætting nauðsynleg
Ef heilbrigðisþjónusta við eldra fólk væri
flugþjónusta fengi okkar veikasta og hrumasta
fólk vildarþjónustu. Það er kominn tími á end-
urhönnun þjónustunnar við þennan hóp ein-
staklinga. Samþætting heimilislækninga,
heimahjúkrunar og félagsþjónustu er nauðsyn-
leg og meginvettvangur öldrunarþjónustunnar
ætti að vera í samfélaginu. Grundvöllur allrar
þjónustu er heildrænt nútímalegt öldrunarmat
með meðferðaráætlunum. Öldrunarlækninga-
deild Landspítala gæti mætt heilsugæslunni
með öflugum stuðningi á dag-, göngu- og sam-
félagsdeild, samvinnu í heimahúsum og beinum
innlögnum á öldrunarlækningadeild fremur en í
gegnum bráðamóttöku.
Eftir Pálma V. Jónsson » Grundvöllur allrar
þjónustu er heildrænt
nútímalegt öldrunarmat með
meðferðaráætlunum.
Pálmi V. Jónsson
Höfundur er yfirlæknir öldrunarlækninga
á Landspítala og prófessor við læknadeild
Háskóla Íslands.
Öldrunarþjónusta á höfuðborgarsvæði
– fábrotnar lausnir á röngum tíma og röngum stað