Skessuhorn - 07.03.2007, Blaðsíða 16

16
MIÐVIKUDAGUR 7. MARS 2007
j»iaaunu.
Fast þeir sóttu sjóinn og sækja hann enn
Sævar Friðþjófsson einn af ffumbyggjum Rifs segir frá hvernig þorpið Rif varð til
Gamli bœrinn í Rifi. Svona var umhverfið áður en þorpið tók að rt'sa á túnum og út-
högum.
íbúar í Rifi á Snæfellsnesi geta
haldið upp á það í ár að hálf öld er
liðin frá því að fyrsta íbúðarhúsið var
byggt í þorpinu. Það voru systkinin
Sævar og Ester Friðþjófsbörn sem
byggðu að Háarifi númer 9. Þau eru
bæði borin og barnfædd á staðnum
því foreldrar þeirra bjuggu á jörð-
inni Rifi áður en á staðnum varð
nokkurt þorp og á meðan nærri einu
samgöngumar við aðra staði vora á
sjó, fyrir minna en mannsaldri síðan.
Það er ekki á hverjum degi sem
einhver verður á vegi manns sem
getur sagt frá uppbyggingu þéttbýfis
frá fyrsta húsi. Því fannst blaða-
manni Skessuhorns upplagt að
leggja leið sína vestur í Rif og heim-
sækja Sævar, sem þar býr með konu
sinni Helgu Hermannsdóttur. I
þorpinu sínu þekkir hann hverja
þúfu, hvem hnjúk, hverja bungu,
hvem tind og mörgu em tengdar
sögur. Hann er sjósóknari eins og
forfeður hans þótt slæmt slys á sjón-
um hafi sent hann í land fyrr en
hann ætlaði. Blaðamaður hefur ekki
mikið salt í blóðinu og hefur varla
komist nær sjósókn en að borða
þverskoma ýsu. Samt er ekki annað
hægt en að hrífast með Sævari þegar
rölt er um þorpið og hann bendir á
öll fiskiskipin sem em að veiðum í
heiðríkjunni, sjónmál ffá landi, og
greinir jafnfram ffá þeirri staðreynd
að grundvöllur fyrir þorpsmyndun á
þessum stað sé einfaldlega að stutt er
í gullkistuna, afar gjöful fiskimið, og
höfiiin er til staðar á ný. Höfnin var
mikið baráttumál afa hans, föður og
annarra góðra manna sem vissu að
þéttbýlismyndun yrði aldrei í Rifi, ef
engin yrði höfnin. En fetum okkur
ögn aftur í tímann og skoðum ræt-
umar, fólkið og búskapinn á býlinu
Rifi, fyrir nærri heilli öld.
Horfðu á slysið
,AS minn og amma kaupa jörðina
Rif árið 1912 svo ekki vantar mikið
upp á að ættin hafi búið hér í heila
öld, og fimmti ættliðurinn, bama-
bam okkar hjóna, býr einnig hér,“
segir Sævar í upphafi máls. „Forfeð-
umir vora svokallaðir útvegsbænd-
ur, bjuggu bæði með skepnur og
stvmduðu sjó. Afi og amma, Guð-
mundur Guðmundsson og Jóffíður
Jónsdóttir bjuggu fyrst á Hellissandi
í húsi sem heitir Selhóll og stendur
fyrir ofan Keflavík. A þeim tíma
komu bátar þar að. Eitt sinn horfðu
þau á slys sem varð í lendingunni þar
sem fómst rnu menn. Fólldð stóð
þama í fjörunni og gat ekkert að-
hafst. Þetta hafði mjög mikil áhrif á
þau og tel ég að þau hafi aldrei fund-
ið sig á þessum stað eftir sfysið. Afi
ól alltaf síðan þá von í brjósti að
hægt yrði að búa þannig um hnútana
að aldrei yrði svona hörmulegt sfys
hér aftur. Ég tel að þetta hafi verið
helsti örlagavaldurinn og ástæðan
fyrir því að þau fluttu búferlum og
færðu sig í Rif. Foreldrar mínir,
Friðþjófur Guðmundsson og Hall-
dóra Kristleifsdóttir, hófu einnig
sinn búskap á Hellissandi. En árið
sem ég fæddist, 1936, flytja þau í Rif
og fara í búskap með afa og ömmu.
Afi var orðinn lélegur til heilsunnar
og þau fóra því í félagsbúskap við
þau. Þetta kom mér til góða,“ segir
Sævar glettdnn, „því afi kenndi mér
og fór ég ekkert í skóla fyrr en hans
naut ekki lengur við. En þeir feðg-
ar; pabbi og afi, börðust ötullega fyr-
ir því að höfnin hér var endurgerð.
Pabbi stundaði alltaf sjóinn, var út-
vegsbóndi þótt hann hefði aldrei
viljað flíka því, svo í hlutarins eðli lá
að mamma sá mest um búið. Þetta
vora dagróðarbátar en menn vora
auðvitað fjarverandi allan daginn.
Oft vora þau með aðstoð við bú-
skapinn, sérstaklega á veturna því þá
var pabbi meira ffá, en búið var
blandað, bæði kýr og kindur."
Sjómennskan
er ekkert grín
Sjómennskan er ekkert grín, eins
og segir í frægum sjóaraslagara og
forfeður Sævars fengu sannarlega að
reyna það. Faðirinn stundaði róðra
frá Krossavík á Hellissandi, gekk á
milli eins og þá var siður. Oft var far-
ið upp síðla nætur, gengið til Hell-
issands, skipshöfnin vakin og haldið
í róður í birtingu. Og allt snérist um
veðrið þegar verið var að róa á þess-
um litlu hornum, eins og Sævar kall-
ar árabátana. Karlarnir klikkuðu
ekki á því að lesa í teiknin sem vora
á lofti því ekki var hægt að taka
skeytin, eins og síðar var gert.
„Þeir áttu saman bát, faðir minn
og Steingrímur bróðir hans og pabbi
var formaður," heldur Sævar áfram.
„Pabbi gekk þetta á hverjum degi, ef
veður leyfði, annars fékk hann gist-
ingu á Hellissandi. Það var enginn
vegur hér á milli, ekkert rennandi
vatn, ekkert rafinagn svo ýmislegt
var öðravísi en nútíminn þekkir.
Hann fór aldrei með neitt nesti með
sér, slíkt var ekki siður. Það var
borðað áður en farið var að heiman
og síðan ekkert fyrr en komið var í
land aftur. Einhver vamskútur var
um borð, en það var ekkert endilega
verið að skipta um vatn í honum
daglega," segir Sævar brosleitur, lík-
lega hefur það stundum verið orðið
heldur fult. „En við krakkarnir vor-
um sendir með mat, kannski grjóna-
graut í dalfi sem klútum var vafið
utan um og kaffi á flösku í sokk, þeg-
ar sást að báturinn var á leið í land. I
grjónagrautnum var oft slátur og
skeiðin var bara ofan í. Þetta átu þeir
karlarnir um borð, í sínum stökkum,
allir í slori. Þessi mynd situr í endur-
minningunni því aðbúnaður sjó-
manna var bágur en hefur sem betur
fer bamað mikið, því er ólíku saman
að jafiia. Það var ekki nema von að
menn yrðu ekki háaldraðir á þessum
áram. Eg er semsagt alinn upp við
hefðbundin sveitastörf og sjósókn og
lífið í kringum það.“
Heitir eftir Ægi
konungi
Móðir Sævars hafði átt í erfiðleik-
um með að fæða sitt fyrsta barn. Því
fór hún suður til Reykjavíkur til að
eiga hann. Allt gekk það vel og átta
daga gamall fer hann fyrst á sjó, á
Súðinni gömlu með mömmu heim í
Rif. Engin bryggja var komin svo
róðrabátar réra venjulega að skipinu
til að sækja farþega og varning. A því
var engin tmdantekning í þetta sinn.
Hinn nýbakaði faðir kom á eigin
báti til að ná í konu sfna og ungan
son. Sævar var settur í tvo klúta og
réttur á milli manna. Kaðalstigi var
við skipshlið og niður hann þtufri að
fara til að komast um borð í árabát-
inn sem beið við skipshlið. Allt gekk
þetta stóráfallalaust og drengurinn
komst um borð í bát föðursins án
nokkurra skakkafalla. Móðir Sævars
var hins vegar ekkert sérstaklega
upprifin yfir þessum meðföram á
baminu en fátt annað var til ráða. Er
heim var komið sagði hún að best
væri að drengurinn fengið nafnið
Sævar, það væri réttnefni eftír þessa
ferð alla.
Baráttan fyrir höfninni
Menn í Rifi gerðu sér glögga
grein fyrir því að engin búseta yrði á
þessum stað, þar sem svo stutt er í
gullkistuna, fiskimiðin, ef engin
höfn yrði byggð. Fyrr á öldum var
róið frá Rifi enda góð höfn frá nátt-
úrunnar hendi sem með árunum
hafði fyllst af sandi sem borinn er í
sjó ffarn af ánum er þama eiga ósa.
Jörðin heitir eftír rifi einu sem geng-
ur í sjó ffam, sem áin og sjórinn hafa
myndað í gegnum tíðina, náttúra-
legur sjóvamargarður sem veitti
skjól hér á öldum fyrr og gerir enn,
eftir að höfnin kom.
„Segja má að hreppsnefndin hafi
bjargað byggðinni hér,“ segir Sævar,
með því að fá það í gegn að höfnin
yrði byggð upp og endurgerð.
„Margir lögðu gjörva hönd á plóg í
þeirri baráttu og fólkið mitt þar á
meðal. Staðreyndin var sú að byggð
var að leggjast niður á Hellissandi
vegna hafnleysis og því var brýnt að
gera eitthvað í málinu. I upphafi
bauðst pabbi til að gefa land tmdir
höfn og hafnaraðstöðu en stjómvöld
vildu það ekki. Gert var að skilyrði
að hann seldi jörðina til ríkisins.
Hann lét til leiðast og seldi fyrir
fremur lága upphæð. Hann hélt þó
efrir nokkrum hekturam og lóðir 1,
3, og 5 við Háarif era eignarlóðir
fjölskyldunnar. Gamla Rif, eins og
bærinn er nefndur núna til aðgrein-
ingar frá kauptúninu, sendur á núm-
er þrjú. Lóð númer eitt verður ekki
byggð, henni er ætlað annað hlut-
verk. Pabbi sá aldrei eftír landinu
eða peningunum sem hann hefði
kannski getað fengið fyrir jörðina,
heldur naut þess að sjá staðinn
byggjast upp, vaxa og dafiia. Hann
hfði það að höfnin varð að veraleika
og er ekki spuming að það gladdi
hann ósegjanlega."
Byrjað á hafnarfram-
kvæmdum
„Upphafið að nútímanum hér,
þorpinu í Rifi, er þegar vinnan við
hafnarmannvirkin hefst. Ég byrjaði
þar um leið og ég hafði aldur til,“
heldur Sævar áfram frásögninni, „og
var þar við störf þar til ég fór sjálfur
á sjó. Þetta var mikil vinna og menn
höfðu ekki reynslu af svona hafnar-
gerð áður þar sem ffamkvæmdin
fólst mest í því að dæla sandi upp á
land. Sveitarfélagið hafði ekki bol-
magn til að borga og því kom
Landssjóður, sem í dag heitir Ríkis-
sjóður, að framkvæmdinni. Það vora
þrjár hafnir á landinu sem kallaðar
vora landshafnir, af þessum sökum,
en auk hafiiarinnar héma era þær í
Þorlákshöfn og Njarðvík. Búið var
að ákveða að höfnin yrði vígð 1955
en það drógst. Líklega vora menn
komnir í tímaþröng, ef til vill búnir
að setja dagsetningu á verklok og í
stað þess að dæla restinni af sandin-
mn upp á land eins og gert hafði ver-
ið, var honum dælt út fyrir rifið.
Pabbi var alfarið á móti þessu, sagði
að sandurinn myndi berast innfyrir
að nýju með straumnum. Það reynd-
ist raunin. Höfnin lokaðist af sand-
rifi sem kom innfyrir og lokaði inn-
siglingtmni og opnunin frestaðist
um ár þess vegna. Því er það að út-
gerð hefst frá Rifi 1956. Menn vora
búnir að kaupa báta til að hefja róð-
ur héðan árið áður og kannski hlutu
einhverjir bágt fyrir, en bjargaðist þó
hjá flestum, held ég. Enn þarf að
dæla upp sandi öðra hverju, því áin
heldur áfram að bera ffarn, sand og
vikur úr jöklinum. Ein skemmtileg
saga frá hafnargerðinni er mér
minnisstæð. Mikið af aðkomufólki
kom að þessu verki og margt af því
var í fæði hjá mömmu. Töluvert af
grjóti þurfri á sjóvarnargarðinn og
var verið að leita hér fyrir ofan
byggðina. A endanum var ákveðið
að taka það á svæði sem heitir Höfð-
ar. Eitt sinn í hádeginu þegar verk-
stjórinn er að borða kemur amma
inn, æði fasmikil, eins og hún var oft,
og spyr hvort það sé rétt að taka eigi
grjót í Höfðunum. Verkstjórinn
svarar því til að sú muni vera raunin.
Það mun ekki fara vel segir amma og
svo var ekkert meira um það.
Nokkru síðar er jarðýta flutt uppeft-
ir og á að fara að hreyfa við grjótinu
þarna. Þegar stungið er niður fyrstu
tönn, bilar ýtan. Stykkið var ekki til í
landinu og þurfti að bíða efrir því í
tvo til þrjá mánuði. Þegar verkið var
hafið að nýju gekk allt eins og í sögu.
Þá vora íbúamir búnir að flytja sig.“
Fyrsta húsið byggt
eftir skipulagi
Það er svo árið 1957 sem þau
systkinin Sævar og Ester byggja
fyrsta húsið í þorpinu, eftir skipu-
lagi, Háarif númer níu. Þetta var
tveggja hæða hús, en þannig hús
vora eingöngu byggð á upphafsár-
um þorpsins. Uppbygging varð
nokkuð hröð í fyrstu þar sem sjó-
sóknarar hafa séð framtíð staðarins
bjarta. Þó kom smá afturkippur í
þrótrn byggðar því fólk vildi ekki
halda áffam að byggja eingöngu
tveggja hæða hús. Þá ráðast þau
hjón, Helga og Sævar, í að byggja
fyrsta einbýlishús staðarins, Háarif
númer 25, þar sem þau búa enn í
dag. Einhver varð að ríða á vaðið,
eins og sagt er, og kemst þá skriður á
málin að nýju. Ibúar í Rifi era líklega
um 200 í dag.
„Eins og gefur að skilja er ég þaul-
kunnugur hér og vissi upp á hár hvar
ég vildi hafa húsið með tilhti til út-
sýnis og fleiri hluta. Hinsvegar var
ljón í veginum, því vegurinn í gegn-
um þorpið lá þar sem ég vildi byggja
svo eiginlega valdi ég dýrastu lóðina
fyrir sveitarfélagið því breyta þurfi
veginum," segir Sævar brosandi, „en
þetta bjargaðist allt, það var bara
gerður sveigur á veginn, en húsið
mitt stendur sem sagt þar sem gamli
vegurinn lá. Hér höfum við því ver-
ið í góðu nábýli við sömu grannana í
yfir fjöratíu ár. Amma mín, sem sá
fleira en margur, var enn á lífi þegar
ég byggði hér. Hún var fasmikil
kona og kom hingað einn daginn og
sagðist vera afar ánægð með stað-
setninguna á húsinu. Hinsvegar ætti
ég að sjá um að klettarnir hér fyrir
neðan fengju að vera óáreittir með-
an mín nyti við. Hún sagði að þar
væra íbúar sem gott væri að vera í
sátt við. Eg hef séð um að klettamir
fái eða vera í friði, enda engin ástæða
til annars."
Gamli b<erinn í Rifi eins og hann lítur út í dag, eftir uppbygginguna.
Þorpið sem risið hefur á stðustu fimmtíu árum.