Morgunblaðið - 20.07.2019, Page 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 2019
Fyrsta kvikmynd FriðriksÞórs Friðrikssonar hétNomina sunt odiosa sem út-leggst Nöfn eru hvimleið og
vísaði til að skólakerfið verksmiðju-
framleiddi stúdenta án þess að gæta að
einstaklingunum. Að undanförnu hafa
nöfn sem slík þó verið fólki ofarlega í
huga. Ástæðan er getuleysi Alþingis að
afgreiða ný og frjálslynd lög um
mannanöfn á síðasta þingi. Þetta þarfa
mál dagaði því miður uppi.
Frá fornu fari hafa menn stuðst við
nöfn til að auðkenna landslag og ein-
staklinga, jafnt menn, guði, tröll, jötna,
dverga og helstu húsdýr. Af nöfnum
mátti ráða hver væri á ferð; þau sem
mættu sveit Þórs, Freyju, Týs og Gests
máttu vita að þær færu guðir á himni.
Tröllkarlinn Dofri var óhugsandi nema
á fjöllum uppi líkt og tröllkonan Hít í
helli sínum. Ýmir er jötunn sem umlyk-
ur okkur og Bívör og Gandálfur eru
dvergar. Öll vitum við hver Skjóni, Bú-
kolla, Snati og Branda eru.
Mannanafnaforðinn hefur aldrei ver-
ið lokað mengi. Hann ber með sér sögu
aldanna, samskipti menningarheima
og hugmyndastrauma; gelíski hlut
þjóðarinnar lifði áfram í nafnaforð-
anum, kristnin jók við nöfn-
um, líkt og samskipti við ná-
grannaþjóðir á síðari öldum.
Með rómantíkinni varð þjóð-
lega íslenska endurreisnin
til þess að fólk sótti sér nöfn
í fornsagnaarfinn og mátti
þá einu gilda þótt gripið
væri til mannanafna eða nafna vætta af himni, úr jötunheimum eða iðr-
um jarðar. Öll gátu þessi nöfn verið þjóðleg og þar með góð. Sum notuðu
ættarnöfn til að kenna sig við uppruna sinn í landinu eða taka afstöðu í
deilunni um uppruna Íslendinga, sbr. Eyfjörð og Kvaran.
Síðan gerðist það á 20. öld að ríkið fór að setja lög um mannanöfn
byggð á sívaxandi þjóðernissjónarmiðum um að „vernda“ íslenska
mannanafnahefð. Árið 1925 var bannað að taka upp ný „ættar“nöfn (sem
eru byggð á þeirri hugmynd að „ættin“ sé fyrst og fremst karlleggurinn
og er furðulegt að sú ættarsýn eigi ennþá hljómgrunn) – og hefur fram-
kvæmd þess ákvæðis verið aðhlátursefni síðan því að lög og bannbréf
kerfisins hafa oft verið undirrituð af fólki með ættarnöfn. Þá er litið
framhjá því að nafnahefðin byggist á sveigjanleika og endurnýjun sem
endurspeglar umhverfið og söguna á hverjum tíma. Það er andstætt
hefðinni að reyna að stöðva hana með því að setja punkt og ljúka sögunni
með heftandi lögum um mannanöfn. Enda hafa viðbrögð borgaranna
verið þau að espast upp og finna sífellt furðulegri leiðir framhjá lögunum
með því að búa til ný nöfn og nota hvítvoðunga þannig sem vopn í baráttu
sinni við kerfið – og til að fá útrás fyrir sköpunarþörf sína fremur en að
yrkja ljóð. Í stað þess að koma börnum fyrir í víglínu almennings og
kerfisins væri nær að hætta afskiptum ríkisvaldsins af þessum persónu-
lega málaflokki og leyfa fólki að ráða hvaða nöfn það gefur börnum sín-
um – án þess að þurfa að sigrast á lögum um mannanöfn um leið með
hugmyndaauðgi sinni.
Nomina sunt odiosa
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Nöfn Snati er hundur.
Branda er köttur.
Ísuðri er hið opna haf. Það brimar við ströndina. Afsvörtum söndum taka við rauðar mýrar. Svo flétt-ast kjarrgróður allt upp undir rendur blárra skrið-jöklanna. Þar á bak við opnast stórfenglegasta
fjallasýn íslenzkrar óbyggðar, eðalsteinn íslenzku fjalla-
krúnunnar, sjálfur Öræfajökull, baðaður í geislum vorsól-
arinnar. Það er sýn sem seint mun gleymast þeim sem
einu sinni leit. Þetta er land mótsetninganna, en þó mynd-
ar þetta allt eina heild: Þungt brimhljóðið, far skýjanna,
svif fuglanna, angan hins fyrsta smágróðurs – Íslands er
það lag – þetta er landið sem meistarinn Ásgrímur festi á
pappír og léreft í þjóðsagna- og jökulhlaupsmyndunum
sínum, sem nú eru sýndar í Listasafni ríkisins. Og þetta er
landið sem Jóhann Sigurjónsson kvað um:
Oft ég svarta sandinn leit
svíða grænan engireit
Í jöklinum hljóða dauðadjúpar sprungur.
Fjöll glæða frelsi – að minnsta kosti er það bjargföst trú
mín, að torsótt en tignarleg fjöll og óbyggðir hafi frá alda
öðli eflt íslenzkt þrek, þroskað víðsýni og blásið frelsisþrá í
brjóst þjóðarinnar.“
Þannig talaði einn helzti forystumaður
sjálfstæðismanna í Reykjavík, Birgir
Kjaran, fyrir 60 árum, hinn 8. apríl 1959, á
samkomu flokkssystkinna sinna í höfuð-
borginni.
Nokkrum mánuðum seinna sagði Birgir
í ræðu í Varðarferð um söguslóðir Rang-
árþings:
„Góðir sjálfstæðismenn! Við verðum að sýna umheim-
inum að við viljum byggja upp þetta land án þess að verða
ölmusumenn og ánetjaðir viðskiptaþrælar …“
Þær tilfinningar til landsins og náttúru þess, sem fram
komu í þeirri ræðu Birgis Kjarans sem hér er vitnað til,
eru kjarninn í andstöðu margra þeirra, sem nú berjast
gegn samþykkt orkupakka 3. Og getur verið að Birgir hafi
í seinni ræðu sinni, sem hér er vísað til, orðað betur en
gert hefur verið á okkar dögum hlutskipti Íslands, verði
orkupakkinn samþykktur á Alþingi, þegar hann talar um
“ánetjaða viðskiptaþræla“?
Það er nákvæmlega það, sem mun gerast. Við Íslend-
ingar verðum „ánetjaðir viðskiptaþrælar“ Evrópusam-
bandsins.
Það voru mikil mistök þáverandi ríkisstjórnar Fram-
sóknarflokks og Sjálfstæðisflokks á sínum tíma að aft-
urkalla ekki með formlegum hætti aðildarumsókn Íslands
að ESB. Að því var vikið í leiðara Morgunblaðsins í fyrra-
dag, þar sem sagði:
„Það óþægilegasta í málinu er að ríkisstjórnin hafði
þegar ákveðið að þingsályktun þyrfti til að afturkalla um-
sóknina að ESB. Skýrt var frá því í september 2014. Í
fréttum frá þeim tíma segir:
„Fram kemur í málaskrá ríkisstjórnarinnar fyrir kom-
andi þingvetur að þingsályktunartillaga um að draga til
baka umsókn Íslands um inngöngu í Evrópusambandið
verði lögð fram.“
Ríkisstjórnin hafði sig ekki í það næstu tvö árin að klára
málið og gaf þar með hverjum sem vildi færi á að gagn-
álykta frá þeim aumingjadómi. Og ekki bætti úr skák að
láta hið ESB-sinnaða utanríkisráðuneyti skrifa ofan í rík-
isstjórnina illskiljanlegt furðubréf og láta í vandræðagangi
sínum eins og það dygði í stað ályktunar þingsins.“
Nú ætla sömu flokkar, með stuðningi VG, að bæta gráu
ofan á svart, með yfirlýstum áformum um að samþykkja
orkupakka 3 á Alþingi.
Um þá fyrirætlan segir Arnar Þór Jónsson, héraðsdóm-
ari, í merkilegri grein hér í Morgunblaðinu í fyrradag:
„Með því að innleiða Orkupakka 3 (O3) væru Íslend-
ingar að nauðsynjalausu að flækjast enn fastar í þéttriðnu
neti erlends regluverks um raforkumál, án þess að hafa
nokkuð um það að segja hvernig sá málaflokkur mun
þróast á komandi árum.“
Og Arnar Þór bætir við:
„Fullvalda ríki fer með æðsta vald í
öllum málum á yfirráðasvæði sínu; sæk-
ir það ekki til neins annars ríkis. Verði
O3 innleiddur í íslenzkan rétt mun það
fela í sér takmörkun á fullveldi þjóð-
arinnar í raforkumálum. Með innleiðingu O3 værum við að
játa okkur undir það að raforka, eins og hver önur vara,
flæði frjálst á milli landa. Þeir fyrirvarar sem ráðamenn
hafa veifað yrðu ekki pappírsins virði í samningsbrotamáli
fyrir EFTA-dómstólnum. Í framhaldinu stæði íslenzka
ríkið frammi fyrir tveimur valkostum: Að heimila lagningu
sæstrengs eða greiða himinháar skaðabætur. Eftir að
tengingu yrði komið á myndi ESB-stofnunin ACER taka
við stjórnartaumum í þessum efnum og láta ESA um
framkvæmdina. Allar valdheimildir yrðu þá komnar til
ESB og Íslendingar orðnir farþegar í lestinni, án upp-
sagnarákvæðis og án aðgangs að bremsukerfi þeirrar lest-
ar.“
Hér hefur verið vitnað til Birgis Kjarans til að minna
yngri kynslóðir sjálfstæðismanna á þann grundvallarþátt í
stofnun og stefnu Sjálfstæðisflokksins, sem öllu skiptir, og
jafnframt að gleymist sá grundvallarþáttur í tímans rás er
voðinn vís.
Hér hefur verið vísað til áminningar Morgunblaðsins
um, að aðildarumsókn Íslands að Evrópusambandinu hef-
ur ekki verið dregin til baka með formlegum hætti en bíð-
ur í skúffu í Brussel. Nú eru í ríkisstjórn þeir þrír flokkar
sem allir hafa haft það á stefnuskrá sinni að vilja ekki aðild
að ESB. Hvað kemur í veg fyrir að þeir klári það mál nú?
Og loks hefur verið vísað til skýrrar og skarprar grein-
ingar Arnars Þórs Jónssonar, héraðsdómara, á afleið-
ingum þess að Alþingi samþykki orkupakkann.
Hvað hefur komið fyrir þingmenn stjórnarflokkanna
þriggja?
Eigum við að verða
„ánetjaðir viðskiptaþrælar“?
… svo vitnað sé til
orða Birgis Kjarans
fyrir 60 árum
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Árlega halda frjálslyndir menn ogíhaldssamir í Bandaríkjunum,
andstæðingar vinstri stefnu, eins kon-
ar uppskeruhátíð, bera saman bækur
sínar og sýna kvikmyndir, í Las Ve-
gas undir heitinu „Freedomfest“,
frelsisveisla. Er hún mjög fjölmenn og
fjölbreytni mikil í vali fyrirlesara og
umræðuefna. Mér var boðið að halda
þar fyrirlestur 17. júlí 2019 um „græn-
an kapítalisma“, en um hann skrifaði
ég bókarlanga skýrslu á ensku fyrir
hugveituna New Direction í Brüssel
2017.
Í fyrirlestrinum gerði ég greinar-
mun á hófsamri umhverfisverndar-
stefnu (wise use environmentalism),
þar sem stefnt er að sjálfbærri og arð-
bærri nýtingu náttúruauðlinda, og
öfgaumhverfisstefnu (eco-
fundamentalism), þar sem náttúran
er gerð að sjálfstæðum rétthafa æðri
venjulegu fólki og stefnt að friðun
frekar en verndun. Benti ég á, að
öfgaumhverfisstefna bæri svip af
ofsatrú og ætti sínar heilögu kýr eins
og hindúasiður.
Ef markmiðið er hins vegar vernd-
un, þá krefst hún raunverulegra
verndara. Til dæmis er unnt að breyta
veiðiþjófum í Afríku í veiðiverði með
einu pennastriki: með því að gera þá
að eigendum dýrastofna í útrýming-
arhættu, svo sem fíla og nashyrninga,
en bein fílanna og horn nashyrning-
anna eru eftirsótt. Raunhæfasta ráðið
til að tryggja skynsamlega nýtingu
náttúruauðlinda er að skilgreina eign-
ar- eða afnotaréttindi á þeim, koma
þeim í umsjá. Í því sambandi lýsti ég
stuttlega kvótakerfinu í íslenskum
sjávarútvegi, en við Íslendingar búum
ólíkt flestum öðrum þjóðum við sjálf-
bært og arðbært kerfi í fiskveiðum.
Úr því að ég var í Bandaríkjunum,
gat ég ekki stillt mig um að gera hval-
veiðar að umtalsefni, en Bandaríkja-
menn hafa lengi krafist þess með
nokkrum þjósti, að við hættum hval-
veiðum. Virðast hvalir vera
umhverfisöfgamönnum sem heilagar
kýr. Ég minnti á, að á Íslandsmiðum
veiðum við árlega um og yfir einni
milljón lesta (tonna) af fiski, en hvalir
éta á sama tíma um sex milljónir lesta
af sjávarfangi og fiski. Krafa öfga-
umhverfissinna er með öðrum orðum,
að við fóðrum hvalina á eigin kostnað,
en fáum ekki að veiða þá. Þeir verða
þá eins og freki bóndinn, sem rekur
sauði sína í bithaga annarra, en harð-
neitar grönnum sínum um nytjar af
þeim.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Grænn kapítalismi
í Las Vegas
KLAPPARSTÍGUR 28-30