Heimsmynd - 01.04.1993, Page 75

landsins áður, þá sjö ára gömul í fylgd
móður sinnar og bróður. Það var við lok
hernámsins og skortur á öllum vörum
var viðvarandi. „Við höfðum þó
brýnustu nauðsynjar," segir hún, „en
ekkert umfram það. Ég gleymi því aldrei
þegar ég sá banana í fyrsta sinn liggja á
eldhúsborðinu hjá ömmu á Laugaveginum.
Og verslun Silla og Valda var ævintýra-
heimur út af fyrir sig þar sem stimdi á alls-
nægtirnar og við fengum ofbirtu í augun
sem komum frá Danmörku þar sem enginn
lúxus var til nema kaffilíki og margarín.
Ljósadýrðin var líka þvílík eftir allt
myrkrið í Danmörku en þar voru allir
gluggar byrgðir eftir myrkur og slökkt á
öllum Ijóskerum. Ein af mínum fyrstu
minningum er sú að ég er að ganga úti með
mömmu að kvöldlagi með vasaljós sem
við létum lýsa beint niður fyrir fæturna á
okkur. Munaður var ákaflega afstætt hug-
tak á þessum tíma, ég man eftir þýskri
konu sem kom á danska heimilið okkar frá
Þýskalandi og henni fannst þá að hún væri
komin í ríki allsnægtanna, enda höfðum
við nóg að bíta og brenna. Minningamar úr
stríðinu eru ekki svo mikið tengdar því sem
gerðist út á við. Heldur þeim mun meira
því sem gerðist inn á við. Vegna ástandsins
þurfti fólk að vera mikið saman og hafa
stuðning hvert af öðru. Þjóðverjar voru
vont fólk sem átti að óttast, og ég hef heyrt
gamalt fólk segja að það hafi verið munur í
stríðinu þegar allir voru svo góðir hver við
annan. Þá áttu Danir alvöru óvin og voru
því ekki að eyða tímanum í að rífast og
slást innbyrðis.
Á leiðinni til íslands fann ég sárt fyrir
því að hafa misst allt, foreldrana, heimilið,
málið, vinina og umhverfið. En ég brást
þannig við að ég lærði strax íslensku og
sökkti mér svo niður í bækur. Þegar ég
skreið úr hýði rnínu aftur var ég staðráðin í
að vera íslensk og ég tók það svo hátíðlega
að ég afneitaði bókstaflega öllu sem var
danskt og ef ég mætti fólki á götu sem
talaði saman á dönsku hljóp ég yfir á hinn
vegarhelminginn. Allt sem var danskt var
pínlegt í mínum augum. Þegar ég kom í
Miðbæjarskólann var ég látin fara í mesta
tossabekkinn og varð að dúsa þar án þess
að fá uppreisn æru þar til ég kynntist kenn-
ara við skólann sem fann það út að ég ætti
ekki heima þar heldur hefði verið hálf mál-
laus þegar ég var sett þangað. Ég vann mig
svo smám saman upp þar til ég var komin í
besta bekkinn. Stundum hugsa ég til þessa
kennara og finnst ég standa í mikilli
þakkarskuld."
Amma Nönnu á Laugaveginum (þar
sem nú er gæludýraverslunin Amazon)
hafði komið á legg átta börnum ásamt
rnanni sínum sem hafði verið lóðs á
varðskipum og kynnst í þeirri ferð Bisp
sjóliðsforingja sem hann kynnti fyrir næst
elstu dóttur sinni, móður Nönnu. En afi
Nönnu lést á stríðsárunum og dauða hans
bar að með dálítið sögulegum hætti. Hann
var látinn fara yfir á breskt skip til að lóðsa
það í kringum landið og þetta skip hvarf og
enginn veit nákvæmlega um afdrif þess
eða áhafnarinnar. Líkin fundust aldrei.
„Amma hún beið og vonaði í mörg herrans
ár að hann hefði verið tekinn til fanga og
sneri aftur heim að stríðinu loknu. Ef það
bárust skeyti inn á heimilið varð hún yfir-
spennt en henni varð ekki að ósk sinni og
enginn veit meira um afdrif skipsins í dag
líka. Það hafði líka úrslitaáhrif að frænka
mín ein sagðist muna eftir því að pabbi
hefði viljað að ég færi í menntaskóla.
Þegar ég horfi til baka er ég mjög sátt
við þennan kafla í lífi mínu. Þó að það væri
erfitt að missa foreldra sína svona ung varð
það mér til góðs því að ég kynntist þarna
íslensku hliðinni á sjálfri mér en það hefði
ég sjálfsagt ekki gert ef öðruvísi hefði
verið í pottinn búið. Ég þekki konu sem átti
danska móður en íslenskan föður og hún
hefur aldrei sæst við uppruna sinn því að
hluta til er hann óþekktur. En auðvitað
finnst mér ég stundum vera klofin í tvennt
og það kemur til af því að í Danmörku er
ég álitin íslensk en á Islandi dönsk. En þó
vakna skrítnar kenndir til Islands strax
upp í flugvélinni á leiðinni hingað. Þá
„Á leiðinni til íslands fann ég sárt fyrir því að
hafa misst allt, foreldrana, heimilið, málið,
vinina og umhverfið."
en þá.“ Amma Nönnu var því roskin ekkja
þegar systkinin fluttu til hennar og hafði
um fátt annað að hugsa en litlu dönsku
munaðarleysingjana sem hún hafði tekið
að sér. Hún hafði þó í krafti aldurs síns oft
nokkuð aðrar hugmyndir um uppeldið en
systkinin. „Hún var búin að skila sínu í
lífinu. Hafði komið upp stórum barnahópi
og hefði sjálfsagt átt að fá að hvíla sig í
ellinni. Hún vildi okkur mjög vel en hafði
hlutina þó eftir sínu höfði, var bæði ströng
og siðsöm og lét okkur til dæmis ganga í
óskaplega gamaldags fatnaði. Þetta var að
mörgu leyti erfitt fyrir okkur, ekki síst þar
sem við komum á miðjan Laugaveginn úr
dæmigerðu dönsku fjölskylduumhverfi
sem var mjög verndað.
Amma mín var alin upp af föður sínum
og stjúpmóður. Sem unga stúlku langaði
hana ákaflega mikið til að menntast og
verða mjólkurbústýra en fékk ekki leyfi til
þess. Það var sagt við hana: Herdís mín, ef
þú lærir ekki að sjá þér farborða núna, þá
gerirðu það aldrei. Ég vona að ég fari ekki
með rangt mál en ég held að hún hafi verið
eina barnið sem ekki fékk að læra, því að
systur hennar gengu allar á kvennaskóla.
Þetta sat í henni allt lífið og hún hét því
með sjálfri sér að öll hennar börn skyldu
ganga til mennta og hún stóð við það
loforð. Hún vildi helst að ég færi í kvenna-
skóla en þar sem vinkonur mínar ætluðu
allar í menntaskóla fékk ég leyfi til að fara
75
ryðjast gömlu góðu minningarnar fram í
hugann og mér finnst eins og hlýjan
streymi á móti mér og ég finn einhvern
nýjan kraft.“
Ég varð stúdent frá Menntaskólanum í
Reykjavík tvítug að aldri. Mér fannst árin í
menntaskólanum aldrei ætla að líða. Eftir
útskriftina var afráðið að ég myndi sigla til
Kaupmannahafnar og læra og ég var fegin
að komast í burtu. Ég innritaðist í forn-
leifafræði en námið valdi ég ekki síst með
hliðsjón af því hvað það var agalega
rómantískt og það kom mér í koll vegna
þess að þegar til kom gat ég ekki alveg fest
hugann við námið. Það á ekki við mig að
sitja og lesa og læra alla daga og hefur
aldrei gert. Það verður að vera aðeins
meira verklegt en það.
Ég get ekki látið hjá líða að spyrja
Nönnu um ástina og hvaða eiginleikar
hefðu þótt eftirsóknarverðir í fari elskhuga
hjá ungu fólki sjötta áratugarins. Það stend-
ur heldur ekki á svarinu því hún segir áður
en ég fæ að ljúka setningunni: „Gáfur,
okkar vegna máttu þeir vera ljótir ef þeir
voru gáfaðir; það var fyrir öllu.
Ég kynntist manninum mínum á veit-
ingastað líkt og algengt er um ungt fólk. Ég
hafði þá þrætt barina og skemmtistaðina
kvöld eftir kvöld og að sjálfsögðu héldum
við íslendingarnir alltaf hópinn. Eitt kvöld-
ið tek ég eftir manni sem situr við borð
ásamt öðru fólki og get ekki annað en
HEIMS
MYND