Heimsmynd - 01.04.1993, Blaðsíða 58

Cronenberg matreiðir þennan
málsverð; hversu nakinn er hann?
Cronenberg hefur hugsað sér gott
til glóðarinnar að koma paranoju
Burroughs og skrímslum á framfæri í
einni allsherjar tæknibrelluveislu
ofbeldis, kynlífs og dauða. En því
miður missir myndin marks;
„hryllingurinn“ er varla meiri en í
gömlu góðu Apaplánetumyndunum
(með Charlton Heston)
og tæknibrellumar eru
álíka krassandi.
Einföld heimildamynd
um ævi og störf
Burroughs væri áhrifa-
meiri og mun „hættu-
legri“.
Það er vissulega
nokkuð snjöll lausn hjá
Cronenberg að skeyta
ævisöguatriðum inn í
kvikmyndina. Sérstak-
lega þar sem
Burroughs á í hlut, en
persóna hans, líkt og
„persóna" Andy War-
hols, er óaðskiljan-
legur hluti af höfundar-
verki hans. Lífshlaup, skoðanir, ímynd;
goðsögnin sjálf er listaverkið. Það er líka í
samræmi við skáldskaparfræði Burroughs
að skrumskæla, stela og setja hluti í nýtt
samhengi. En sá galli er á að túlkun
Cronenbergs á sálfræðilegum eigindum og
afstöðu Lee í myndinni felur í sér aðlögun
að þeim normum sem Burroughs barðist
alla tíð gegn.
Það er hjákátlegt að sjá Peter Weller
(sem heldur að hann sé enn að leika
Robocop) sem William Lee fara með fræga
rútínu, kennda við „talandi rassgatið“, sem
háleitan skáldskap. Grafalvarlegur segir
hann frá því hvemig rassgat eitt fer einn
daginn að tala og tekur á endanum (pardon
the pun) völdin af viðkomandi heila. Á
meðan hlusta áheyrendur hans andaktugir
á eins og Lee sé að fara með hjartnæmt
ljóð. Hér er öllu snúið við. Hvílíkt og annað
eins. Sjálfur var Burroughs vanur að
skemmta vinum sínum með rútínunum og
hló jafnan sjálfur. Oftast undir áhrifum
kannabisefna. En þessi rútína, eins og þær
flestar, er andstæða við háleitan skáldskap,
gróteska, paródía, óvirðing, ádeila.
Burroughs er og hefur verið hálfgerður
and-rithöfundur: Skrif eru niðurrif,
sundurgreining á fallegum, fáguðum, bók-
menntalegum texta. Tilraunir Cronenbergs
til að hefja texta Burroughs í fagurfræði-
Efsta mynd: Fagnaðarlausir feðgar: Billy og
William Burroughs á árinu 1976, en Billy lést
1981. Miðmynd til vinstri: Brion Gysin og
Burroughs hýrir á brá í góðum félagsskap; við
fótstaU Martins Lúters í Genf (1976).
Miðmynd til hœgri: Með góðum vinum í
Tangier 1961: Við hlið Burroughs (annarfrá
vinstri) stendur Allen Ginsberg.
Rithöfundurinn Poul Bowls situr á gangstétt.
Lengst til hœgri er samstarfsmaður og um tíma
ástmaður Burroughs, Ian Sommerville. Skáldið
Gregory Corso er standandi með sólgleraugu.
Neðsta mynd: Lifandi skotmark: William
Seward Burroughs.
legar hæðir eru fáránlegar.
Túlkun á hommaskap í myndinni
er vafasöm. Gefið er í skyn að
Burroughs hafi ekki verið hommi,
ekki að upplagi. Auðvitað er freist-
andi fyrir þá sem telja hommaskap
óeðlilegan, að túlka flótta Lee/-
Burroughs inn í óhugnanlega og
myrka veröld eiturlyfja
og „öfugugga“ sem
flótta frá eiginkonu-
morðinu: að verða
hommi vegna sektar-
kenndar. Þetta er hreinn
tilbúningur; Burroughs
þjáðist ekki vitund af
sektarkennd útaf kyn-
ferðislegri hneigð sinni.
Hann var löngu búinn að
gera þau mál upp við
sig. Joan vissi vel af því
að hann átti í ástarsam-
böndum við aðra menn
og svaf hjá strákum. Þau
hjónin lifðu kynlífi og eignuðust son en
samband þeirra var fyrst og fremst byggt á
góðri vináttu og hagsmunum. í stuttu máli
má segja að konur leiki allt of miðlægt
hlutverk í myndinni ef gengið er út frá lífi
og skrifum Burroughs.
Við „slysið", sem gefið er í skyn að sé
ómeðvituð afbrýðisemi, verða hvörf í lífi
Williams Lee. Smám saman rennur upp
fyrir honum að hann er „ósjálfrátt“ hand-
bendi myrkra afla undir forystu hins dular-
fulla doktor Benway. Hann flýr en fyrst
kaupir hann sér ritvél því eftirleiðis er
honum ætlað að skrifa og flytja fréttir úr
undarlegum stað sem heitir Interzone. (En
Tangier á norðurströnd Afríku, þar sem
Burroughs dvaldi í mörg ár, var svokallað
„alþjóðlegt svæði“ eða „international
zone“.) Á þessum undarlega stað þar sem
allt er leyfilegt takast ókennileg öfl á í
orðaleikjum og eiturlyfjasölu; á milli
þessara skugga sveiflast Lee.
Þarna ráða öfuguggar ríkjum; homma-
skapur og eiturlyfjaneysla í hverju horni.
Kynjaskrímslin Mugwumps gefa mönnum
hvítan, seigfljótandi vökva úr einskonar
tippum á höfði. Þetta er skáldskaparmjöður
fyrir Lee. Ritvélin umbreytist í miður
geðslegt skriðdýr sem talar með einskonar
tenntu rassgati og segir hásum frygðarrómi:
„Pikkaðu á mig orð. Ahhhh.“ (Taka verður
fram að þessar fáránlegu ritvélar eru
tilbúningur Cronenbergs.)
Joan endurholdgast, að minnsta kosti í
augum Lee, sem eiginkona skálds úr óvina-
samtökum. Undir lokin selur Lee sig
HEIMS
58
MYND