Heimsmynd - 01.04.1993, Blaðsíða 82

Malcolm og tók hann það mjög nærri sér.
Eftir viðskilnaðinn við samtök Elijah Muhammads fóru Malcolm
að berast morðhótanir. Hann hafði stofnaði ný samtök múslima og
reyndi eftir fremsta megni að tryggja hag eiginkonu sinnar Betty og
fjögurra dætra þeirra. Malcolm X vissi að öfund réð ferðinni hjá
Muhammad en það var Malcolm að þakka að félagatala samtakanna
hafði farið úr 400 hræðum frá því að hann gekk í þau og upp í 40
þúsund þegar honum var úthýst.
Veturinn 1964 hélt Malcolm í pílagrímaferð til Mekka og fleiri
heilagra borga múslima. Póstkort sem hann sendi vinum sínum
undirritaði hann E1 Hajj Malik El-Shabazz. I kjölfar þeirrar ferðar lét
hann af hinum hörkulegu fordómum í garð hvíta mannsins. „Eg
fordæmi það sem hvíti maðurinn hefur í heild gert svarta manninum
í heild,“ sagði hann. Malcolm iðraðist þess allt til endalokanna
hvemig hann hafði svarað ungri hvítri stúlku sem kom til hans eftir
fyrirlestur á Harvard-háskóla og spurði hvað hún gæti gert í þágu
blökkumanna. „Ekkert,“ svaraði hann henni og hún fór hálf grátandi
í burtu. „Nú veit ég betur,“ sagði hann við blaðamann Life, Gordon
Parks, þremur dögum áður en hann dó. Svo virtist sem beiskjan og
fjandskapurinn hefði vikið fyrir nýjum skilningi. „Ef ég á að vera
alveg hreinskilinn get ég ekki sagt nákvæmlega hvaða heimspeki ég
aðhyllist nú en ég er sveigjanlegur. A meðan ég var í samtökum
Elijah Muhammads hugsaði ég ekki alveg sjálfstætt og ég iðrast
margs sem ég hélt fram þá. En ég hef lært mína lexíu og verði ég
fómarlamb hennar verður það í þágu meðbræðra minna.“
Síðustu mánuðina var Malcolm mjög farinn að óttast um líf sitt og
hann bað Alex Haley að hraða skrifum bókarinnar. Sumarið 1964
bmtust út miklar óeirðir í hverfum svartra. I skoðanakönnunum áður
höfðu 75 prósent blökkumanna valið Martin Luther King sem helsta
baráttumann svartra. Aðeins 6 prósent nefndu Malcolm. „Margir
helstu leiðtogar sögunnar fengu ekki viðurkenningu fyrr en eftir
dauða sinn,“ varð Malcolm að orði. Þetta heita sumar fór Malcolm til
Kairó í Egyptalandi. Þegar hann kom aftur til Bandaríkjanna var
hann eftirsóttari sem fyrirlesari í háskólum og þátttakandi í
umræðuþáttum en nokkm sinni fyrr. Hann hafði vart frið fyrir fólki
sem kom upp að honum á götum úti og hvar sem var með fyrir-
spumir. Elijah Muhammad var á sama tíma að reyna að ná húsinu
hans af honum og morðhótanir í hans garð urðu fleiri. I ársbyrjun
1965 var orðið ljóst að múslimar úr samtökum Elijah sátu um líf
Malcolms því þeir veittu honum augljósa eftirför. I febrúar 1965,
þegar Malcolm sneri aftur úr fyrirlestrarferð í Evrópu, var sprengju
varpað inn um gluggann á heimili hans í New York þar sem fjöl-
skyldan var enn sofandi. Þau sluppu naumlega út úr húsinu en
helmingur þess eyðilagðist í eldinum sem kviknaði. Þau voru ekki
tryggð fyrir bruna. Betty gekk með þeirra fimmta barn. Malcolm
vissi þegar hér var komið sögu að fimm múslimum hafði verið
fyrirskipað að taka líf hans innan viku. Hann óttaðist um fjölskyldu
sína. Hann sagði Gordon Parks að gegn múslimum dygði ekki
lögregluvemd: „Bróðir, enginn vemdar múslima fyrir nrúslima - eða
þeim sem kann að beita aðferðum múslima. Eg veit það því ég er
höfundur herfræði þeirra.“
Fjárhagurinn var bágur en Malcolm var staðráðinn í að reyna að
festa kaup á nýju húsi fyrir fjölskyldu sína. Eftir sprenginguna
dvöldu þau hjá vinafólki á Long Island. Helgina 20. og 21. febrúar
þurfti Malcolm að keyra inn í borgina þar sem hann átti að flytja
fyrirlestur í Harlem á sunnudeginum. Hann sagði við Betty áður en
hann fór: „Ég mun aldrei aftur leggja í langferð án þín.“
Laugardaginn 20. febrúar kom Malcolm sér fyrir á Hilton-hóteli á
Manhattan. Starfsfólk hótelsins tók eftir því að honum var fylgt eftir
og var öryggisgæslan aukin í kjölfarið. Malcolm fór ekki lit úr her-
berginu nema til að snæða kvöldverð í veitingasal hótelsins. Á
sunnudagsmorgninum hringdi hann í Betty og spurði hvort hún gæti
klætt telpumar upp á og komið með þær á fyrirlesturinn eftir há-
degið. Betty sagði að þær myndu allar koma.
Engin öryggisgæsla var í Audubon-skemmtistaðnum í Harlem þar
sem Malcolm átti að halda fyrirlesturinn. Gesti tók að bera að rétt fyrir
klukkan tvö sunnudaginn 21. febrúar. Malcolm var þungstígur þegar
hann gekk í salinn en venjulega var hann snar í snúningum og léttur á
fæti. Hann settist í hliðarherbergi við sviðið og beið þar ásamt
aðstoðarkonu sinni. Hann var klæddur í dökk jakkaföt, hvíta skyrtu og
með mjótt svart bindi. Hann var óstyrkur, stóð af og til upp og gekk um
gólf. „Eins og mér líður nú ætti ég eiginlega ekki að stíga á sviðið í
dag,“ sagði hann. „Ætli ég tali ekki um nauðsyn þess að blökkumenn
hætti að berjast innbyrðis en fátt þjónar hagsmunum hvíta kyn-
stofnsins betur en að við séum stöðugt að berja hverjir á öðrum.“
Á undan Malcolm talaði bróðir Benjamín X í hálftíma og lauk
máli sínu með því að kynna aðal ræðumann dagsins: Malcolm X,
maður sem er tilbúinn að láta lífið fyrir ykkur. Lófatakið kvað við í
salnum. Malcolm gekk á sviðið og heilsaði með kunnuglegri kveðju
múslima: Asalaikum, bræður og systur! Asalaikum salaam kvað við
úr salnum á móti og svo heyrðust skothljóð. „Kælið ykkur bræður,"
kallaði Malcolm. „Sýnið stillingu.“
Hugsanlega sá hann aldrei byssumennina þrjá sem dúndruðu á
hann skotunum. Hið hávaxna glæsimenni féll aftur á bak á sviðið.
Hann hafði reist upp handlegginn eins og til að lægja öldurnar og
langur fingur annarrar handar var sundurtættur af skotum. Fólkið í
salnum trylltist, reyndi að hlaupa í felur eða kasta sér á gólfið. Betty
henti sér yfir dætur sínar fjórar. I hliðarherberginu stóð aðstoðarkona
Malcolms. Hún vissi hvað var að gerast og leit aldrei fram á sviðið.
Hún vildi muna Malcolm eins og hann var. Brjóst hans var atað
blóði. Betty reis á fætur og staulaðist upp að sviðinu. Æstur
múgurinn vék til hliðar þegar hin hávaxna kona kraup niður við hlið
manns síns. Hún leit niður á blóðuga bringu hans og með lágværu
snökti stundi hún upp: Þeir hafa drepið hann.
Dauði Malcolms X vakti athygli út um allan heim. Hann dó
bláfátækur en hann hafði strengt þess heit sem múslimi að lifa í fátækt.
Betty stóð uppi með fjórar dætur án trygginga, sparifés og tekna.
Æðsti dauðdagi sem múslimi getur hlotið er að vera veginn.
Leikarinn Ossie Davis, náinn vinur Malcolms, var einn þeirra sem
flutti ræðu við útför hans. Hann sagði meðal annars: Margir spyrja
hvers vegna Harlem heiðrar þennan umdeilda mann. Við brosum.
Þeir segja að hann hafi verið talsmaður kynþáttahaturs og tákn hins
illa í baráttu svartra. Við svörum þeim og segjunr: Rædduð þið ein-
hvem tíma við bróður Malcolm? Snertuð þið hann? Sáuð þið bros
hans? Hlustuðuð þið einhvem tíma á hann? Gerði hann nokkrum
manni nokkru sinn nokkuð illt? Var Malcolm sjálfur nokkru sinni
viðriðinn ofbeldi eða óeirðir? Því ef þið þekktuð hann þá vissuð þið
að okkur ber að heiðra minningu hans: Malcolm var manndómur
okkar, tákn lifandi, svartrar karlmennsku! Með því að heiðra hann
heiðrum við það besta í okkur sjálfum ... Og okkur verður ljóst hver
hann var í raun - prins - hinn skínandi svarti prins! - sem óttaðist
ekki dauðann, af því að hann elskaði okkur!“
I dag eru 23 prósent bandarískra blökkumanna á aldrinum tuttugu
til þrjátíu ára í fangelsi, í gæsluvarðhaldi eða á skilorði. Fæstir þeirra
þekkja þann Malcolm sem Ossie Davis lýsti svo eftirminnilega. I
fátækrahverfum og á götum stórborga Bandarikjanna nú er fátt meira
í tísku en að flagga einhverju utan á sér sem minnir á Malcolm X. Því
þrátt fyrir fáfræði og fátækt vita þeir - hinir verst settu - að með því
sýna þeir stolt svarta prinsins sem óx úr götunni eins og þeir sjálfir. ■
HEIMS
82
MYND