Heimsmynd - 01.04.1993, Blaðsíða 81

Malcolm X
(framhald afbls. 39) Elijah voru fjarri kenningum Islam í ríkjum araba.
Malcolm hafði ekki verið við kvenmann kenndur í tíu ár þegar
Betty X varð á vegi hans í söfnuði Musteris sjö. Hún var hávaxin,
dekkri á hörund en hann og með brún augu. Hún var að læra hjúkrun
og Malcolm dróst að henni. Þau gengu í hjónaband 1958 eftir að
Malcolm hafði fengið samþykki Elijah Muhammads lil að kvænast
systur Betty. Hann þóttist hunsa alla rómantík þegar hann hringdi í
hana á heimili hjúkrunarkvenna klukkan tíu að morgni: Heyrðu,
hefurðu áhuga á að giftast mér? spurði hann í símann. Eftir smáþögn
svaraði hún með já-i. Síðar sagðist Malcolm hafa uppgötvað að hún
hefði löngu verið búin að ákveða að krækja í hann þegar honum
fannst hann sjálfur vera að taka af skarið.
Um líkt leyti varð atvik í Harlem sem markaði tímamót í baráttu
blökkumanna. Tveir lögregluþjónar voru nótt eina að reyna að stilla
til friðar á milli tveggja blökkumanna á götu úti. Lögreglan hrópaði
til vegfarenda sem fylgdust með að hypja sig á brott. Tveir þeirra
voru múslimar úr söfnuði Malcolms. Annar þeirra hét Johnson
Hinton og fór hann hvergi. Þá réðust lögreglumennimir að Hinton og
lúbörðu hann með kylfum.
Samferðamaður Hintons hljóp að símaklefa og gerði Malcolm
viðvart og var hann skjótur að koma á vettvang. Atburðurinn
spurðist út og innan hálftíma stóð stór hópur múslima fyrir utan
lögreglustöðina þangað sem Hinton hafði verið fluttur. Fleiri blökku-
menn bar að og voru þeir bæði æstir og forvitnir. Lögreglumenn
fylgdust með í forundran. Malcolm heimtaði að fá að hitta Hinton
sem forsvarsmaður safnaðar hans. Lögreglan neitaði í fyrstu að hann
væri á staðnum en lét loks undan. Sú sjón sem blasti við Malcolm
hvarf honum aldrei úr minni. Hinton lá meðvitundarlaus á börum,
höfuð, andlit og herðar í blóðbaði. „Ég vona að ég sjái aldrei aftur
slíkt dæmi af ofbeldi lögreglu eins og þama,“ sagði Malcolm síðar.
Enda lifði hann ekki til að sjá söguna endurtaka sig þegar Rodney
King var miskunnarlaust barinn af lögreglumönnum í Los Angeles
rúmum þremur áratugum síðar og fylgdu miklar óeirðir í kjölfarið.
Malcolm sá til þess að Hinton væri komið á sjúkrahús, þar sem
hann gekkst undir skurðaðgerð. Síðar var borin fram kæra í nafni
samtakanna fyrir hönd Hintons á lögregluyfirvöld í New York og
fékk hann 70 þúsund dali í skaðabætur. Mál Hintons vakti óhemju
athygli fjölmiðla og varð kveikjan að mikilli vakningu í blökku-
mannagettóum. Mál þetta kom svörtum múslimum einnig í fréttirnar
og ekki síst forsvarsmanni þeirra í New York, Malcolm X.
Sjálfur hafði Malcolm sett á fót blað fyrir múslima en málstaður
þeirra var farinn að vekja athygli út fyrir Bandaríkin. Malcolm var
boðið til ýmissa Afríkuríkja og Saudi-Arabíu. En sjónvarpsþáttur um
samtökin sem sýndur var 1959 varð kveikjan að því að þau komust
fyrir alvöru í sviðsljósið. Þátturinn bar yfirskriftina Hatur sem hatrið
ól af sér. Segir Malcolm að fordómar hvíta mannsins hafi endur-
speglast í túlkun þeirra á þessum þætti um svarta múslima, sem
þaðan í frá hafi verið ásakaðir um að breiða út hatursboðskap í garð
hvíta mannsins. „Með þessu birtist helsta einkenni hvíta mannsins,“
sagði Malcolm síðar, „sjálfselska hans er svo mikil að hann fær áfall
ef fómarlömb hans em ekki jafn dolfallin af hrifningu á honum og
hann er sjálfur.“
Malcolm varð brátt eftirsóttur gestur í umræðuþáttum í útvarpi og
sjónvarpi. Fátt fór meira í taugamar á honum en að í hópi spyrla væru
svartir fræðimenn ásamt þeim hvítu, blökkumenn með doktorspróf
sem gerðu aðsúg að honum á þeirri forsendu að hann stæði fyrir
fordómum í garð hvítra. Malcolm var hneykslaður á þessum
liðhlaupum í hópi kynbræðra sem vom búnir að koma sjálfum sér
makindalega fyrir í þessari jarðvist og hirtu lítið um þær tuttugu
milljónir blökkumanna sem bjuggu í gettóum við skort. Malcolm var
á þessum tíma harður fylgismaður kenninga Elijah Muhammads um
fullkominn aðskilnað svartra og hvítra en hann átti eftir að mildast
mjög í þeirri afstöðu áður en yfir lauk. En alla tíð fyrirleit hann þá
blökkumenn sem honum fannst láta hafa sig að fíflum með því að
telja sig í hópi hvítra. „Einum slíkum manni gleymi ég aldrei. Hann
var háskólaprófessor með doktorspróf. Hann gerði mig æfan af reiði.
Eins mikil og þörf okkar fólks sem upp til hópa hefur litla skóla-
göngu er fyrir menntamenn, stóð hann bísperrtur í hópi hvítra starfs-
bræðra sinna og tók þátt í að gera aðsúg að mér. Hann kallaði mig
lýðskrumara og kynþáttahatara. Ég þurfti að taka á öllu sem ég átti til
að sleppa mér ekki yfir þessu fífli. Loks stöðvaði ég orðaflaum hans
með því að rétta upp hönd og sagði: Veistu hvað hvítir kynþátta-
hatarar kalla þína líka með doktorspróf? Hann svaraði einhverju á þá
leið að um það hefði hann enga hugmynd og talaði eins og
tilgerðarlegur menntamaður. Og ég svaraði honum mjög hátt með
einu orði: Nigger!
Skömmu eftir morðið á Kennedy forseta stóð Elijah Muhammad
fyrir því samsæri að gera Malcolm brottrækan úr hópi samtaka sinna.
Muhammad var afbrýðisamur út í Malcolm auk þess sem hann var
óttasleginn um eigin stöðu þar eð upp hafði komist um syndsamlegt
lífemi hans í Chicago. Uppfrá því vissi Malcolm að Muhammad
vildi hann feigan.
Malcolm X hafði kynnst Alex Haley, síðar ævisöguritara sínum,
1959. Nokkrum árum síðar tók Haley langt viðtal við Malcolm sem
birtist í Playboy og sagði Malcolm í lok hverrar setningar þar sem
hann úthúðaði hvíta kynstofninum: Djöfullinn birtir þetta aldrei! En
tímaritið birti viðtalið orðrétt og traust samband, síðar vinátta
myndaðist milli Malcolms og Haleys. Þegar Muhammad rak
Malcolm var lýðum þegar orðið ljóst það ægivald sem Malcolm með
persónuleika sínum og charisma hafði yfir fólki. „Það var sama
hverjir aðrir vom viðstaddir, þar sem Malcolm kom fyllti hann út í
salinn með nærveru sinni,“ sagði Alex Haley. Sjálfur lýsti Malcolm
sér sem reiðasta manni Ameríku. Hann sagði Haley frá því hvemig
hann fékk verðina í fangelsinu til að gera það sem hann vildi: Ég
hótaði þeim því að ef þeir gerðu það ekki myndi ég láta það spyrjast
út að þeir væru ljósir negrar sem þættust hvítir! Og hann skellihló.
Malcolm X var ekki sammála baráttuaðferðum dr. Martins
Luthers King þótt hann bæri virðingu fyrir manninum. En það er
misskilningur að Malcolm hafi verið hlynntur ofbeldi í baráttu
blökkumanna. Hann var einfaldlega þeirrar skoðunar að mönnum
bæri ekki að bjóða hinn vangann. Þegar Martin Luther stóð fyrir
frægum mótmælafundi í Washington sagði Malcolm: Hollywood
hefði ekki tekist betur upp! Malcolm áleit aðra leiðtoga blökku-
manna ekki í nægum tengslum við grasrótina. Sjálfur fann hann sig
best á götunum í fátækrahverfum Harlem. Þar var hans fólk. Minn
rnaður! hrópaði fólk í lörfum, rónarnir í ræsinu, sem dýrkuðu hann,
að sögn Haleys. „Fólkið elskaði Malcolm,“ segir Abdul Alkalimat
prófessor í Boston, „vegna þess að hann þorði að segja það sem
honum bjó í brjósti.“
Þegar Cassius Clay öllum að óvörum sigraði heimsmeistarann
Sonny Liston í hnefaleikum varð enginn glaðari en Malcolm, sem
hafði hvatt Cassius Clay til dáða. „Hann er fyrsta hetja múslima í
Bandaríkjunum,“ sagði Malcolm. Fáir gerðu sér betur grein fyrir
mikilvægi sigursins í baráttu svartra en Malcolm, því þótt Sonny
Liston væri svartur lagði hann allt kapp á að samsama sig hvíta
manninum. Cassius Clay lét síðar nota sig í áróðrinum gegn
81
HEIMS
MYND