Dagblaðið Vísir - DV - 18.10.2019, Qupperneq 40

40 PRESSAN 18. október 2019
Hin fullkomna tilraunaborg
n Borgaralaun prófuð í Kaliforníu n Peningurinn fer ekki í vitleysu n Gæti komið borginni úr efnahagslægð
B
orgin Stockton í Kaliforníu
hefur verið að fikra sig
áfram með hugmyndina
um borgaralaun síðan í
febrúar á þessu ári. 125 íbúar
sem þéna undir meðallaunum í
borginni hafa fengið fimm hund­
ruð dollara á mánuði, rúmlega
sextíu þúsund krónur, til að eyða
í það sem þeir vilja. Eins og áður
segir tilheyrir þetta fólk tekju­
lægsta hópnum í Stockton, en
meðallaun í borginni eru 46 þús­
und dollarar á ári, rétt tæplega
sex milljónir króna.
Þetta verkefni hefur verið
kallað Stockton Economic
Empowerment Demonstration,
eða SEED, en gengur í stórum
dráttum út á hugmyndina um
borgaralaun, þá hugmynd að
óbreyttir borgarar fái mánaðar­
legar greiðslur án kvaða frá hinu
opinbera. Tilgangurinn er að létta
fjárhagsáhyggjur borgara og bæta
líkamlega og andlega heilsu.
Mest fer í mat
Áætlað er að verkefnið verði próf­
að í átján mánuði og nú, átta
mánuðum eftir að það hófst, eru
fyrstu vísbendingar um afrakstur­
inn komnar í ljós. Þessir fimm
hundrað dollarar eru millifærðir
inn á debetkort einstaklinganna
og því getur hið opinbera fylgst að
miklu leyti með í hvað peningur­
inn fer. Af þessum 125 manneskj­
um sem fá borgaralaun eru 43
prósent útivinnandi og 20 pró­
sent öryrkjar og ekki í vinnu. Að­
eins 2 prósent eru atvinnulaus en
11 prósent hafa börn eða aldraða
ættingja á framfæri.
Samkvæmt niðurstöðum
opin bers eftirlits fer stór partur
af borgaralaununum, eða 40 pró­
sent, í mat. Tæplega 12 prósent af
laununum fara í reikninga og 9
prósent í útgjöld tengd rekstri bif­
reiðar. Um 24 prósentum er eytt
í alls kyns varning í stórmörkuð­
um. Rest fer í skemmtun, læknis­
heimsóknir og tryggingar. Það
sem skekkir niðurstöðurnar eitt­
hvað er að 40 prósent af launun­
um voru tekin út í hraðbanka eða
færð á annan reikning. Því treysta
eftirlitsmenn á skýrslur þeirra
borgara sem taka þátt til að átta
sig fyllilega á því í hvað peningur­
inn fer.
Borgin varð gjaldþrota
Það má segja að Stockton sé full­
komin tilraunaborg fyrir verkefni
eins og borgaralaun, því mið­
ur. Um þrjú hundruð þúsund
manns búa í borginni, sem er í
nokkurra klukkustunda aksturs­
fjarlægð frá glamúrnum og auðn­
um í Silíkondalnum. Samfélag­
ið í Stockton samanstendur af
ýmsum kynþáttum og er talið að
rúmlega 22 prósent íbúa lifi undir
fátæktarmörkum, helmingi fleiri
en meðaltalið yfir öll Bandaríkin,
þar sem talið er að rúmlega 11
prósent lifi undir fátæktarmörk­
um að meðaltali. Þá eru með­
allaun rúmlega milljón lægri í
Stockton en meðallaun í Banda­
ríkjunum.
Stockton fór afar illa út úr
efnahagshruninu og meðfylgj­
andi hruni á húsnæðismarkaðn­
um. Voru borgaryfirvöld sök­
uð um óráðsíu í fjármálum og
árið 2012 varð Stockton stærsta
borgin í Bandaríkjunum til að
verða gjaldþrota. Borgin hef­
ur náð sér að einhverju leyti upp
úr efnahagslægðinni en stendur
samt sem áður afar illa.
Baráttan við fordóma
Niðurstöður þessa tilraunaverk­
efnis með borgaralaun sýna að
fordómar fólks gagnvart borgara­
launum eru ekki á rökum reistir.
Margir hafa haldið því fram að
tekjulágir einstaklingar sem fá
borgaralaun eyði þeim að mestu
leyti í vímuefni. Það er ekki raun­
in í Stockton. Michael Tubbs,
borgarstjóri Stockton, segir í
samtali við Huffington Post að
verk efnið sé mikilvægt í bar­
áttunni gegn þessum
fordómum.
„Við glímum við
þann vanda í þessu
landi að fólk sem
berst í bökkum
fjárhagslega, sem
og litað fólk, er
tengt við lesti eins
og fíkniefna­ og
áfengisnotkun og
spilafíkn. Mér fannst mikilvægt
að sýna að fólk notar ekki pen­
ingana í það. Það notar pening­
ana í brýnustu nauðsynjar,“ segir
Tubbs í samtali við Huffington
Post.
Lorrine Paradela, ein af þeim
sem fá borgaralaunin í Stockton,
segir í samtali við CityLab að
peningarnir hafi hjálpað henni
að safna fyrir útborgun í nýjan
bíl og afborganir á trygging­
um. Hún segir hins vegar
enn ríkja mikla fordóma
í garð fólks sem treystir á
fjárhagsaðstoð frá hinu
opinbera.
„Fólk heldur að
þeir sem fái þessa
peninga vinni ekki.
Að þeir noti þá í dóp
og áfengi, í að kaupa
falleg föt og svoleiðis.
En ég nota þessa pen­
inga í fjölskyldu mína,“
segir hún. Stacia Martin­
­West, aðstoðarpró­
fessor í Háskól­
anum í
Tennessee og einn af eftirlits­
aðilunum í verkefninu um
borgara laun, segir þetta
þrautseiga mýtu.
„Stóra ranghugmyndin er sú að
fólk sem er í fjárhagskröggum taki
slæmar ákvarðanir er varða fjár­
haginn. En ég held að ef við horf­
um á þessi gögn þá sjáum við
fólk sem berst í bökkum en for­
gangsraðar og tekur skynsamar
ákvarðanir um hvar peningunum
er best varið,“ segir Martin­West í
samtali við Huffington Post.
Aldagömul hugmynd
Þó að hugmyndin um borgara­
laun sé ekki ný af nálinni ríkir
mikil eftirvænting um verkefnið
í Stockton og lokaniðurstöð­
urnar að loknum þessum átján
mánuðum. Ef niðurstöðurn­
ar eru jákvæðar gæti þetta gefið
hugmyndinni um borgaralaun
byr undir báða vængi, en borg­
aralaun eru eitt stærsta kosn­
ingamál demókratans Andrews
Yang, sem gælir við forsetafram­
boð, og lofar hann hverjum ein­
asta Bandaríkjamanni þúsund
dollurum, rúmlega 120 þúsund
Lilja Katrín Gunnarsdóttir
lilja@dv.is
Ýmislegt gengið á Í Stockton
búa um þrjú hundruð þúsund manns.
Vongóður borgarstjóri Michael Tubbs
bindur mikla vonir við borgaralaun.
M
Y
N
D
: W
IK
IM
ED
IA
C
O
M
M
O
N
S