Fréttablaðið - 17.03.2016, Blaðsíða 26

Á dögunum birtist okkur enn á ný aðdáunarverður sam­takamáttur og einhugur um
verndun miðhálendisins þegar um
20 frjáls félagasamtök útivistarfólks
og umhverfisverndarsinna tóku
saman höndum við Samtök ferða­
þjónustunnar og undirrituðu vilja­
yfirlýsingu um stofnun þjóðgarðs á
miðhálendinu.
Vinstrihreyfingin – grænt fram­
boð fagnar framtakinu og sam­
kenndinni sem birtist í óskinni um
verndun miðhálendis Íslands, enda
hefur krafan um verndun miðhá­
lendisins verið kjarninn í umhverfis­
stefnu vinstri grænna frá upphafi.
Hálendi Íslands er eitt stærsta
landsvæði Evrópu sunnan heim­
skautsbaugs sem aldrei hefur verið
numið. Við blasa svartir sandar,
hvítir jöklar og gróðurvinjar, algjör­
lega óregluleg í stærð og lögun. Yfir
þessu tárast stundum Íslendingar
á heimleið. Það er þessi hrikalega
fegurð sem nú veldur því að hingað
koma ferðamenn sem leita að ein­
stakri upplifun; ósnortinni nátt­
úru sem maðurinn hefur enn ekki
hróflað við. Þessi ósnortna náttúra
hefur gildi í sjálfri sér, óháð mann­
legum mælikvörðum.
Viljayfirlýsing náttúru­ og úti­
vistarsamtakanna er sjálfsögð krafa
um að íslenska þjóðin sveigi ekki
af braut verndunar á viðkvæmri
og einstakri náttúru landsins. Sú
braut var mörkuð vorið 1928 þegar
Alþingi samþykkti lög um friðun
Þingvalla. Þar með urðu þau mikil­
vægu tímamót í sambúð lands og
þjóðar að landsvæði í almannaeigu
hlaut viðurkenningu löggjafans
um vernd og mannvirkjagerð voru
settar þröngar skorður til verndar
viðkvæmri náttúru, en ekki síður
var almenningi gert kleift að njóta
óspilltrar náttúru. Skrefin í átt til
meiri verndunar urðu sem betur
fer fleiri. Skaftafellsþjóðgarður
var stofnaður 1967 á grundvelli
þágildandi náttúruverndarlaga og
með stuðningi alþjóðlegu náttúru­
verndarsamtakanna World Wild­
life Fund (WWF). Þjóðgarður var
svo settur á stofn í Jökulsár­
gljúfrum árið 1973 og árið 2001 var
Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull stofn­
aður.
Enn víðtækari verndun
Á 10. áratug síðustu aldar fór svo
allmikil umræða fram um málefni
miðhálendisins sem stafaði m.a. af
því að þá var unnið að svæðisskipu­
lagi miðhálendisins sem lyktaði
með staðfestingu þess árið 1999. Í
því andrúmi óx áhugi almennings
á verndun miðhálendisins og skiln­
ingur á náttúruverndarmálefnum.
Aðkoma Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs að hugmyndinni
um miðhálendisþjóðgarð kom úr
smiðju Hjörleifs Guttormssonar,
náttúrufræðings og þingmanns, sem
lagði fram tillögu til þingsályktunar
um þjóðgarða á miðhálendinu árið
1998 þar sem lagt var til að stofnaðir
yrðu fjórir þjóðgarðar á miðhálend­
inu um hverfis helstu jökla þess. Til­
lagan var samþykkt að því leyti að
breytt var upphaflegu orðalagi svo
að í stað fjögurra þjóðgarða var gert
ráð fyrir stofnun eins, Vatnajökul­
sþjóðgarðs. Með þeirri ráðstöfun
Katrín
Jakobsdóttir
formaður
Vinstri grænna
Hjarta landsins
Er rétt að kalla lífeyri aldraðra frá almannatryggingum bætur? Ég tel ekki. Þetta er lífeyrir. Einnig
mætti kalla þetta laun, a.m.k. eftir­
laun, hjá öldruðum. Bætur er ekki
réttnefni. Aldraðir, sem komnir eru á
eftirlaun, hafa greitt skatta til ríkisins
alla sína starfsævi. Þeir hafa greitt til
almannatrygginga og eiga rétt á líf­
eyri eða eftirlaunum frá almanna­
tryggingum. Þegar þeir síðan fá líf­
eyri frá almannatryggingum heldur
ríkið áfram að skatteggja þá þó þeir
séu hættir störfum. Ríkið tekur 20%
til baka af lífeyrinum. Þannig að eldri
borgari sem fær 200 þúsund krónur
á mánuði frá almannatryggingum
verður að greiða ríkinu til baka 40
þúsund krónur! Með öðrum orðum:
Á sama tíma og lífeyrir aldraðra frá
almannatryggingum dugar ekki til
sómasamlegrar framfærslu hrifsar
ríkið til baka 1/5 af lífeyrinum!
Orðið bætur er neikvætt
En er rétt að kalla lífeyri öryrkja bætur?
Nei. Ég tel heppilegra að halda sig við
orðið lífeyrir. Það er eitthvað neikvætt
við orðið bætur. Og ekki hefur núver­
andi fjármálaráðherra bætt ímynd
orðsins. Hann hefur ítrekað talað
niður til „bótaþega“ sem hann kallar
svo. Fjármálaráðherra talar niðrandi
um það að vera á bótum og segir, að
vissir stjórnmálamenn vilji, að allir
séu á bótum! Það er að sjálfsögðu frá­
leitt að halda slíku fram. Þegar menn
slasast alvarlega eða fá langvinna sjúk­
dóma geta þeir misst starfsorkuna
að fullu eða hluta hennar og orðið
öryrkjar. Enginn kýs sér það hlutskipti.
Atvinnulífið hefur verið fjandsamlegt
öryrkjum. Nauðsynlegt er að aðstoða
sem flesta öryrkja við að komast út í
atvinnulífið á ný. En til þess að svo geti
orðið þurfa atvinnurekendur að vera
jákvæðir gagnvart öryrkjum og þeim,
sem misst hafa starfsorkuna að ein­
hverju leyti. Æskilegt væri, að atvinnu­
rekendur byðu öryrkjum hlutastörf.
Það gildir það sama um öryrkja og
eldri borgara: Lífeyrir almannatrygg­
inga, sem öryrkjar fá, er of lágur og
dugar ekki til framfærslu.
Hverjir eru að fá bætur?
Ég tel, að lífeyrisþegar séu ekki með
bætur heldur lífeyri. En það eru hins
vegar aðrir á Íslandi, sem eru að fá
bætur í dag: Fyrst og fremst eru það
þeir, sem fá afnot af auðlindum þjóð­
arinnar án þess að greiða fullt afgjald
fyrir. Þar vil ég fyrst nefna útgerðar­
menn, sem greiða alltof lágt afgjald
fyrir afnot af sjávarauðlindinni, sem
er sameign þjóðarinnar. Veiðigjöldin
voru lækkuð mikið. Á sama tíma og
fjármuni vantar til þess að greiða
öldruðum og öryrkjum nægilega háan
lífeyri er ótækt að létt sé gjöldum af
útgerðinni. Afgjöldin voru síst of há.
Íslenska þjóðin á að fá eðlileg afgjöld
af auðlindum sínum.
Aldraðir og öryrkjar
eiga rétt á lífeyri
Þrátt fyrir að efnahagsum­ræða sé oft á tíðum flókin er grundvallarstarfsemi hag­
kerfa harla einföld. Vinnuafl og fjár­
magn skapa vörur og þjónustu sem
ganga kaupum og sölum á markaði.
Fyrir vinnuframlag greiðast laun
og fyrir fjárfestingar greiðist arður.
Hluta virðisaukans sem verður
til á almennum markaði er síðan
ráðstafað til samneyslu í gegnum
skattkerfið. Á þessum megin­
grunni byggja öll vestræn hagkerfi.
Umræða síðustu vikna bendir til að
ýmsir telji rétt að Íslendingar víki
frá þessu fyrirkomulagi og hætti að
veita eðlilegt endurgjald fyrir fjár­
magn.
Þannig mættu nýlegar arð­
greiðslur skráðra fyrirtækja á
hlutabréfamarkaði mikilli gagn­
rýni frá neytendum, stjórnmála­
mönnum, fjölmiðlamönnum og
jafnvel fulltrúum þeirra samtaka
sem standa að rekstri lífeyris­
sjóða landsins. Málefnaleg gagn­
rýni og sterkt neytendaaðhald eru
heilbrigð einkenni markaða. Sú
umræða sem fylgdi áðurnefndum
arðgreiðslum fellur því miður ekki
í þá flokka.
Skipting kökunnar
Til að unnt sé að skapa verðmæti
þarf bæði fjármagn og vinnuafl. Á
Íslandi hefur sparnaðar­ og fjár­
festingarstig verið lágt saman­
borið við Norðurlöndin þrátt
fyrir að hlutfall skyldusparnaðar
sé hæst hérlendis. Hvata til fjár­
festinga virðist því skorta. Á sama
tíma hafa launagreiðslur sem hlut­
fall af heildarvirðisauka verið háar
í alþjóðlegum samanburði. Íslenska
þjóðarkakan skiptist því fremur
launþegum en fjárfestum í hag. Til
lengri tíma getur lágt fjárfestingar­
stig reynst dragbítur á framleiðni
og því ástæða til að efla umhverfi
til fjárfestinga frekar en að gera það
fjandsamlegra.
Eðli fjármagnsmarkaða
Fjárfestar geta valið um ólíkar leiðir
þegar kemur að ávöxtun fjármagns.
Innstæður á bankareikningum og
skuldabréf skila öruggri en hlut­
fallslega lágri ávöxtun. Fjárfesting
í þessum eignum skilar sér til baka
með greiðslu vaxta. Fjárfestingar í
hlutabréfum fyrirtækja eru áhættu­
samari valkostur og skila sér til
baka í gegnum arðgreiðslur. Þær
eru jafnframt mikilvægustu fjár­
festingarnar þegar kemur að verð­
mætasköpun. Fjármögnun sam­
neyslu og greiðsla launa á sér ekki
stað nema með arðbærum fyrir­
tækjum og án þeirra væri grund­
völlur efnahagskerfisins numinn á
brott. Þetta vita stjórnmálamenn,
fjölmiðlar og fulltrúar þeirra sam­
taka sem eiga aðkomu að rekstri líf­
eyrissjóða landsins. Það er eðlileg
krafa að umræddir aðilar fjalli um
arðgreiðslur með framangreindar
staðreyndir í huga.
Hverra hagsmuna
er verið að gæta?
Lífeyrissjóðirnir eru langstærstu
fjárfestar landsins og ávöxtun
þeirra skiptir sköpum fyrir afkomu
Íslendinga. Þá eru hlutabréf í
skráðum félögum meðal bestu
fjárfestingarkosta sjóðanna, enda
vænt langtímaarðsemi tiltölulega
há og upplýsingaskylda umræddra
fyrirtækja mikil. Það skýtur því
skökku við þegar lífeyrissjóðir
og aðstandendur þeirra standa í
vegi fyrir arðgreiðslum skráðra
fyrirtækja í þeirra eigu. Með því
er samhliða dregið úr væntri
ávöxtun umræddra fyrirtækja og
almennum hvata fyrirtækja til að
skrá hlutabréf sín á skipulagðan
verðbréfamarkað. Hvort tveggja
skapar tjón fyrir hagkerfið og vegur
að hagsmunum sjóðfélaga lífeyris­
sjóðanna.
Upplýst umræða er öllum í hag
Tæknilegar afkomutilkynningar
veita oft ófullnægjandi svör við
spurningum neytenda og annarra
hagsmunaðila. Gagnsæi og virk
upplýsingamiðlun eru því mikil­
vægar forsendur trausts. Fyrirtæki
landsins þurfa í auknum mæli að
laga sig að kröfu um slíka hegðun,
einkum stórfyrirtæki á neytenda­
markaði. Á sama tíma er óásættan­
legt að stjórnmálamenn, fjölmiðlar
og aðstandendur lífeyrissjóða
fjalli um arðgreiðslur með jafn
óábyrgum hætti og raun ber vitni.
Heilbrigð fyrirtæki eiga að skila
ásættanlegum langtímaarði. Öðru­
vísi verður ekki staðið undir þeim
lífskjörum sem Íslendingar vilja
búa við.
Fyrirtæki eiga að skila arði
Frosti Ólafsson
framkvæmda­
stjóri Viðskipta­
ráðs Íslands
Björgvin
Guðmundsson
viðskipta­
fræðingur
Fyrirtæki landsins þurfa í
auknum mæli að laga sig
að kröfu um slíka hegðun,
einkum stórfyrirtæki á neyt-
endamarkaði. Á sama tíma
er óásættanlegt að stjórn-
málamenn, fjölmiðlar og
aðstandendur lífeyrissjóða
fjalli um arðgreiðslur með
jafn óábyrgum hætti og raun
ber vitni.Ég tel, að lífeyrisþegar séu
ekki með bætur heldur lífeyri.
En það eru hins vegar aðrir á
Íslandi, sem eru að fá bætur í
dag: Fyrst og fremst eru það
þeir, sem fá afnot af auð-
lindum þjóðarinnar án þess
að greiða fullt afgjald fyrir.
Það er gert í ljósi þess að
skilningur á nauðsyn og gildi
náttúruverndar fer sívaxandi
á meðal fólks og að kröfunni
um friðun miðhálendisins
eykst fylgi ár frá ári. Á sama
tíma er sóst eftir því að
svipta hálendið sérkennum
sínum, breyta ásýnd þess og
eiginleikum og eyða því þar
með sem einstöku fyrirbæri
á heimsvísu.
varð til víðáttumesti þjóðgarður
Íslands, og raunar Evrópu, árið 2008.
Frá stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs
hafa þingmenn VG beitt sér fyrir
enn víðtækari verndun hálendisins.
Og nú liggur fyrir þingsályktunar­
tillaga alls þingflokks VG en í henni
er lagt til að þjóðgarður verði stofn­
aður sem taki yfir allt miðhálendi
Íslands.
Það er gert í ljósi þess að skiln­
ingur á nauðsyn og gildi náttúru­
verndar fer sívaxandi á meðal fólks
og að kröfunni um friðun miðhá­
lendisins eykst fylgi ár frá ári. Á
sama tíma er sóst eftir því að svipta
hálendið sérkennum sínum, breyta
ásýnd þess og eiginleikum og eyða
því þar með sem einstöku fyrirbæri
á heimsvísu. Nægir þar að nefna að
í hugmyndabanka orkufyrirtækj­
anna má nú finna að minnsta kosti
fimmtán hugmyndir að virkjunum
og uppistöðulónum á hálendinu.
Þá eru uppi ýmsar hugmyndir um
raflínulagnir og uppbyggða vegi
á hálendinu. Við þeim áætlunum
þarf að sporna. Viðhorfskannanir
meðal almennings sýna hins vegar
að meirihluti íslensku þjóðarinnar
er hlynntur stofnun miðhálendis­
þjóðgarðs, enda stuðningur vaxið
almennt við náttúruvernd og mót­
staðan styrkst gegn hugmyndum
og áætlunum um stórfellda mann­
virkjagerð á miðhálendi Íslands.
Miðhálendi Íslands á hvergi sinn
líka. Þar er samspil jarðelds og íss
stórbrotið og fágætar aðstæður með
auðnum og ósnortnu víðerni sem
auka mjög á aðdráttarafl landsins
og lífsgæði okkar allra í návígi við
síkvika náttúruna. Þessa náttúru­
gersemi ber okkur Íslendingum
að varðveita og vernda, ekki bara
okkar sjálfra vegna, heldur í þágu
komandi kynslóða og náttúrunnar
sjálfrar. Þess vegna verðum við öll
að berjast fyrir verndun miðhá­
lendisins.
1 7 . m a r s 2 0 1 6 F I m m T U D a G U r26 s k o ð U n ∙ F r É T T a B L a ð I ð