Morgunblaðið - 26.09.2019, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það er heldurólíklegt aðalmenning-
ur viti út á hvað
upphlaupið gagn-
vart ríkislögreglu-
stjóra gengur.
Jafnvel þeir sem
fylgjast betur með
helstu fréttum en
aðrir og fá borgað fyrir það sjá
enga glóru. Það hefur ekkert
komið fram í öllum þessum
fréttum um að þessi embættis-
maður hafi brotið af sér. Þeir
sem hafa lotið agaviðurlögum af
hans hendi neita því ekki að slík
tilefni hafi verið fyrir hendi. Og
fjarri er því að viðurlögin sýnist
hafa verið úr takti við tilefnin.
Einu efnisatriðin sem að öðru
leyti hafa verið nefnd í um-
ræðunni snúast um búninga og
aldur og viðhald bifreiðaflota.
Nú er það svo að ríkislög-
reglustjóri, aðrir yfirmenn lög-
reglumála og talsmenn lög-
reglumanna hafa hvað eftir
annað vakið athygli á því að
niðurskurður á framlögum til
öryggisgæslu borgaranna hafi
gengið allt of langt og niður fyr-
ir hættumörk.
Upp á síðkastið hafa komið
fram jákvæð ummæli frá fjár-
veitingavaldinu sem jafna má
til fyrirheita um að bætt verði
úr í áföngum á næstu árum. Það
er vissulega gott og blessað
þótt taka hefði mátt fastar á en
þetta um svo mikilvægan þátt.
Hin fámenna hugrakka ís-
lenska lögregla réði úrslitum í
„búsáhaldabyltingu“ um að
tryggja að múgurinn bryti ekki
niður lýðræðislegar stofnanir
þjóðarinnar. Sú hetjudáð lifir í
minningunni en jafnframt
framkoma nokkurra kjörinna
fulltrúa á Alþingi sem lögðu
fjandmönnum lýðræðisins lið
gegn lögreglunni.
Íslandi tókst á fyrstu vikun-
um eftir áfallið að koma sínum
málum í farveg sem aðrar þjóð-
ir, sem lentu í samkynja ham-
förum, fundu ekki eða gátu ekki
nýtt vegna þess að þær höfðu
afsalað sér lokaorðinu.
Og í framhaldinu skipti
mestu að íslenskar hetjur í lög-
regluliðinu komu í veg fyrir að
vel skipulögðum öflum með
stuðningi fjársterkra manna
sem höfðu sumir verið helstu
leikendur í spilinu sem felldi
fjárhags landsins, tækist að
laska lýðveldið varanlega.
Það er sérstaklega minnis-
stætt og sárt að „öryggistækið
RÚV“ ýtti undir sundurlyndi í
landinu og hampaði æsingaröfl-
unum. Sú stofnun hefur aldrei
beðist afsökunar á fyrirlitlegri
framgöngu.
Athyglin beinist nú að for-
mennsku í þingnefndum. Það
var í góðum tilgangi gert að
treysta stjórnar-
andstöðu fyrir for-
mennsku í nokkr-
um þingnefndum
þótt þingstyrk
skorti. Rökin fyrir
þessum breyting-
um voru ekki endi-
lega sterk. Áhrif
kjósenda á þróun
síns þjóðfélags minnka sífellt
og minnkuðu enn örlítið við
þessa tilgerð sem reynst hefur
illa.
Ráðherrar verða sífellt mátt-
lausari í ráðuneytum „sínum“
og koma oftar en áður fram
sem blaðafulltrúar þeirra en
ekki eins og þeir sem alla
ábyrgð bera.
Embætti eins og það sem þó
er kennt við þingið sjálft hefur
breyst í að verða helsti tals-
maður skrifræðis í landinu og
fleira kemur til sem verður til
að völd ráðherra minnka með
degi hverjum. Og þar með
minnka um leið þau óbeinu
áhrif sem kjósandinn hefur
með atkvæðum sínum. Laga-
setningarvaldið er að auki flutt
æ oftar úr landinu í fullkomnu
heimildarleysi og nú síðast var
stigið risaskref í þá átt þegar
nafnlausir embættismenn
sannfærðu kjarkleysingjana í
kringum sig um að framvegis
mætti ekki hafna neinu því sem
frá ESB kæmi í nafni EES-
samningsins, þrátt fyrir grund-
vallarákvæði hans sjálfs. Þar
með hefur verið ákveðið að fara
bakdyramegin inn í sambandið.
Mannaval „kerfisins“ hefur
smám saman verið tekið úr
höndum ráðherrans og fært að
sögn til alviturra excel-skjala.
En þau eru í höndum manna af
holdi og blóði rétt eins og ráð-
herrann er, en hafa ólíkt hon-
um ekkert raunverulegt umboð
frá fólkinu í landinu og bera
enga ábyrgð á sínum ákvörðun-
um sem þó eru sagðar endan-
legar!
Stjórnmálamenn eru fjarri
því að vera hvítskúraðir englar.
En það er hættuspil að kaupa
þá ofsatrú á að excel-skjölin
séu guðlegir pappírar eða öllu
heldur þeir sem undir þau
skrifa.
Þar sem kosningar hafa sí-
fellt minni lýðræðisleg áhrif og
flokkar skipta þess vegna æ
minna máli er það röng nálgun
að sleppa því líka að láta kosn-
ingar, úrslit þeirra og meiri-
hlutamyndun, ekki endurspegl-
ast í formennsku í þing-
nefndum.
En verði stjórnmálamenn
nútímans spurðir um þetta þá
munu þeir leita eftir svörum frá
„fagmönnum“ og fá þau á disk
eða spólu og ýta á „play“ og það
verður lokasvarið af þeirra
hálfu.
Yfirmenn lögregl-
unnar hafa hvað
eftir annað vakið
athygli á því að
niðurskurður hafi
gengið allt of langt}
Lýðræðið laskað
í smáum skrefum
Á
síðasta þingi, 149. löggjafarþingi,
samþykkti Alþingi nokkur laga-
frumvörp sem ég lagði fyrir
þingið. Frumvörpin innihéldu
lagalegar úrbætur og nýmæli á
ýmsum sviðum heilbrigðiskerfisins, auk þess
sem þingsályktunartillaga um nýja heil-
brigðisstefnu til 2030 var samþykkt.
Fyrst má nefna frumvarp til breytinga á
lögum um sjúkratryggingar, til að bregðast
við nýjum persónuverndarlögum. Frumvarp
sem felur í sér breytingar á lögum um heil-
brigðisþjónustu, lögum um málefni aldraðra
og lögum um sjúkratryggingar var samþykkt,
en með samþykkt þess var tryggt að for-
gangsröðun þeirra sem þurfa á dagdvöl eða
dvalarrými að halda verði byggt á faglegu
heilsufarsmati, óháð aldri.
Alþingi samþykkti einnig frumvarp mitt sem kveður á
um að ljósmæðrum og hjúkrunarfræðingum sé heimilt að
ávísa hormónatengdum getnaðarvörnum að uppfylltum
tilteknum skilyrðum. Frumvarp til laga um ófrjósemis-
aðgerðir var samþykkt, þar sem sjálfsforræði til að taka
ákvörðun um slíkar aðgerðir var tryggt og aldursmörk
umsækjenda lækkuð.
Að síðustu má nefna lagafrumvarp um þungunarrof
sem samþykkt var síðastliðið vor. Með samþykkt laganna
höfum við á Íslandi eina framsæknustu löggjöf hvað varð-
ar sjálfsákvörðunarrétt kvenna þegar kemur að þung-
unarrofi.
Þingsályktunartillaga um heilbrigðisstefnu til 2030 var
samþykkt með öllum greiddum atkvæðum. Ég er sann-
færð um að stefnan verður okkur leiðarvísir við
uppbyggingu á enn betra heilbrigðiskerfi til
framtíðar.
Nú þegar 150. löggjafarþing hefur verið sett
liggja fyrir ný verkefni. Fyrst má nefna nokkur
verkefni sem tengjast innleiðingu heilbrigðis-
stefnu. Næsta vor verður lögð fram á Alþingi að-
gerðaáætlun heilbrigðisstefnu til næstu fimm
ára. Frumvarp til breytinga á lögum um heil-
brigðisþjónustu verður lagt fram, m.a. til þess að
samræma lögin nýsamþykktri heilbrigðisstefnu,
auk þess sem tillaga til þingsályktunar um sið-
ferðileg gildi og forgangsröðun í heilbrigðisþjón-
ustunni verður lögð fram á Alþingi í vor.
Frumvarp til nýrra lyfjalaga verður lagt fram
í haust og þá mun ég einnig leggja fram tillögur
að breytingum á lögum um ávana- og fíkniefni,
þar sem lagt verður til að komið verði á fót
neyslurými þar sem neytendum vímuefna verður útveguð
örugg aðstaða til neyslu.
Frumvarp til laga um breytingu á lögum um sjúkra-
tryggingar verður lagt fram, með það að markmiði að ein-
falda stjórnskipan stofnunarinnar, auk þess sem frumvarp
til laga um breytingu á lögum um lífsýnasöfn og söfn heil-
brigðisupplýsinga, og lögum um vísindarannsóknir á heil-
brigðissviði verður lagt fram.
Hér hafa verið nefnd dæmi um lagafrumvörp á þing-
málaskrá minni. Frumvörpin hafa öll það markmið að
styrkja núverandi heilbrigðiskerfi og stuðla að heildstæð-
ari og betri heilbrigðisþjónustu.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Þingmál framundan
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Fjárfestingar í sjávarútvegi ásíðustu fimm árum nema113 milljörðum króna. Ásíðasta ári námu þær 18
milljörðum, en hafa að meðaltali verið
22 milljarðar 2014-2018 og mestar ár-
ið 2014 þegar fjárfestingar í varan-
legum rekstrarfjármunum námu 27
milljörðum. Fjárfestingar voru 34% af
EBITDA á síðasta ári. Mikið hefur á
fyrrnefndu tímabili verið fjárfest í
skipum og verksmiðjum í landi, en í
fyrra hægði á þessum fjárfestingum
frá því sem var árin á undan.
11,3 milljarðar í veiðigjöld
Þetta er meðal þess sem fram
kemur í greiningu Deloitte á afkomu
sjávarútvegsfyrirtækja í fyrra, en
Jónas Gestur Jónasson gerði grein
fyrir skýrslunni á sjávarútvegsdeg-
inum í Hörpu í gærmorgun. Í gagna-
grunni Deloitte eru nú fyrirtæki með
92% af heildarúthlutun aflamarks. Er
það hærra hlutfall heldur en áður hef-
ur verið.
Sjávarútvegsfélög greiddu í
fyrra 11,3 milljarða í veiðigjöld og hef-
ur sú upphæð aldrei verið hærri á
einu almanaksári, samkvæmt grein-
ingu Deoitte. Hækkunin frá 2017 nam
4,5 milljörðum. Fyrirtækin greiddu
5,1 milljarð í tekjuskatt í fyrra og
áætlun um tryggingagjald síðasta árs
nemur 5 milljörðum. Í báðum tilvikum
er um nokkra hækkun að ræða milli
ára. 2017 námu þessi gjöld alls 15,8
milljörðum og 19,1 milljarði árið 2016.
Tekjur sjávarútvegsfyrirtækja
námu alls 247 milljörðum á síðasta ári,
sem er aukning frá árinu á undan, en
svipað og 2016. Hafa ber í huga að ár-
ið 2017 setti nokkurra vikna sjó-
mannaverkfall strik í reikninginn.
2011 til 2015 voru heildartekjurnar
meiri.
Hagnaður 27 milljarðar og
4,4% af eigin fé í argreiðslur
EBITDA-framlegð jókst á milli
ára. Hún var 24% í flokki blandaðra
uppsjávar- og botnfiskfélaga, 19% í
flokki botnfiskútgerðar og vinnslu og
22% í flokki botnfiskútgerðar. Síðast-
nefnda talan var jafnframt meðaltal
allra félaga í greininni, en 2017 var
framlegðin 18%. Framlegðarhlutföll
síðustu tveggja ára eru lág í sögulegu
samhengi.
Bókfært eigið fé var 276 millj-
arðar í fyrra og hagnaður fyrirtækj-
anna nam alls 27 milljörðum 2018 og
breyttist lítið milli ára. Hins vegar
var hagnaður mun meiri á árunum
2010 til 2016.
Arðgreiðslur lækkuðu á milli ára
og voru 12,3 milljarðar, miðað við
14,5 milljarða árið á undan. Arð-
greiðslur námu 4,4% sem hlutfall af
bókfærðu eigin fé og hefur þetta hlut-
fall lækkað á síðustu árum.
Skuldir hafa aukist á milli ára og
námu 389 milljörðum í fyrra en hlut-
fall skulda á móti EBITDA lækkaði á
milli ára. Skuldirnar voru 320-360
milljarðar 2013-2017, en voru einnig
389 milljarðar árið 2012, en meiri árin
á undan.
Mikil aukning í fiskeldi
Í yfirliti um fiskeldi kom fram að
eldisstöðvar er að finna á yfir 30 stöð-
um. Framleiðan hefur aukist um
130% frá 2015 og var yfir 19 þúsund
tonn í fyrra, en 8.400 tonn 2015. Verð-
mæti útflutnings nam 13,1 milljarði í
fyrra en var 2,8 milljarðar 2010. Árið
2017 störfuðu 435 manns við fiskeldi,
en starfsmenn voru 163 árið 2010.
Fjárfest fyrir um 113
milljarða á fimm árum
Afkoma sjávarútvegsins frá 2011
Bein opinber gjöld sjávarútvegsfélaga
Bókfært eigið fé og arðgreiðslur
Fjárfestingar í varanlegum
rekstrarfjármunum
Bókfært
eigið fé
Arð-
greiðslur
Arð-
greiðslur
sem
hlutfall af
eigin fé
Veiðgjöld Tekjuskattur
Tryggingagjald (áætlað)
Fjárfestingar
Hlutfall af EBITDA
12,6
21,4
24,5
22,6 22,6
19,1
15,8
21,4
6
17
11
27 26
22
20
18
104
6,3
106
149
185
221
262 276
11,8 13,5 12,9 11,5 14,5 12,3
Milljarðar króna
Milljarðar króna
Milljarðar króna
Heimild: Deloitte
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018