Morgunblaðið - 26.10.2019, Síða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 2019
Spjallsíðan Mumsnet
er ein vinsælasta vef-
síða Bretlands. Síðunni
var ætlað að gera
mæðrum kleift að
skiptast á ráðum um
barnauppeldi. Hún
varð svo að vettvangi
þar sem konur (fyrst
og fremst) deila
reynslu sinni og ráða
ráðum sínum um hin ýmsu mál. Eitt
af þúsundum nýlegra umræðuefna á
síðunni var spjall um hvort eðlilegt
væri að karlar sem skilgreina sig
sem konur fengju aðgang að bún-
ingsklefum kvenna. Auk þess gerði
einn notandi síðunnar athugasemd
við að leikskólabörn væru hvött til að
efast um eigið kyn.
Smjörlíkisklípan
Það hefur þótt eftirsóknarvert að
auglýsa á síðunni. Meðal helstu aug-
lýsenda voru framleiðendur Flora
smjörlíkis. Kona sem rekist hafði á
spjallþráðinn um búningsklefana
skrifaði eftirfarandi á twitter: „Mér
þykir Flora gott en það er útilokað
að ég kaupi það á meðan það vinnur
með Mumsnet sem býður upp á vett-
vang fyrir trans-fjandsamlegar
færslur á vefsíðunni sinni.“
Innan við tveimur klukkustundum
síðar var markaðsdeild smjörlíkis-
framleiðandans búin að
sjóða saman svo hljóð-
andi tíst: „Við höfum
rannsakað málið. Við
stöndum alfarið með
gildum okkar, meðal
þeirra er að koma jafnt
fram við alla, því höfum
við ákveðið að vinna
ekki lengur með Mums-
net. #DiversityMat-
ters.“
Viðbrögð notenda
síðunnar voru þau að
bindast samtökum um
að hætta að kaupa
Flora-smjörlíki. Fyrirtækið missti
þannig þúsundir viðskiptavina til að
halda í einn.
Pólitísk fyrirtæki
Þetta er aðeins eitt af mörgum
dæmum um þróun sem hefur vakið
mikla athygli og umræðu austan hafs
og vestan. Þ.e. tilhneiging stórfyrir-
tækja til að elta ráðandi rétttrúnað.
Oft birtist þetta í hefðbundnu dygða-
monti þar sem fyrirtækin leitast við
að skreyta sig með þeim málstað sem
hæst ber hverju sinni. Stundum
gengur það þó svo langt að stjórn-
endur fyrirtækjanna taka að beita
þeim í baráttu aktívista. Þótt mál-
staðurinn sé oft góður eru aðferð-
irnar það ekki alltaf (enda skipta þær
ekki máli í heimi ímyndar-
stjórnmálanna).
Ýmsar kenningar eru uppi um
hvað veldur. Sumir benda á að
stjórnendur stórfyrirtækja, auglýs-
ingastofa o.fl. myndi samkvæmis-
klúbb sem er ekki í tengslum við
restina af samfélaginu. Aðrir telja
þetta afleiðingu af auknum áhrifum
fólks sem er nýkomið úr innræt-
ingarumhverfinu sem tröllríður
mörgum háskólum. Sumt markaðs-
fólk telji ekki nógu merkilegt að selja
bara vörur og vilji því vinna að öðr-
um markmiðum í krafti stöðu sinnar.
Afleiðingin er að minnsta kosti sú
að meginmarkmið sumra fyrirtækja
er ekki lengur að bjóða upp á sem
besta vöru og þjónustu á sam-
keppnishæfu verði heldur að fylgja
og ýta undir ráðandi rétttrúnað
hverju sinni. Stundum virðist þeim
jafnvel vera sama um viðhorf hefð-
bundinna viðskiptavina sinna. Mark-
hópurinn er fyrst og fremst rétt-
trúnaðarpostularnir sem lengst
ganga í opinberri umræðu.
Viðskiptavinirnir skammaðir
Fyrir nokkru datt einhverjum
markaðsmönnum í hug að besta leið-
in til að auglýsa Gillette-rakvélar
væri að leita í stikkorðabók rétttrún-
aðarsafnaðarins og hverfa frá „karl-
lægum“ auglýsingum. Um leið skyldi
iðrast með því að birta auglýsingar
til að vara við „eitraðri karl-
mennsku“.
Á skömmum tíma dró svo mjög úr
sölunni að eigandi Gillette varð að
færa niður verðmæti vörumerkisins
um 8 milljarða dollara. Fyrirtækið
bar því þó við að þetta 1.000 millj-
arða króna tap væri líka afleiðing af
því að skeggjuðum körlum hefði
fjölgað. Sú tíska hlýtur að vera af-
leiðing eitraðrar karlmennsku.
Til Íslands
Það var líklega bara tímaspursmál
hvenær þessi þróun bærist til Ís-
lands. Áform Íslandsbanka um að
fjársvelta fjölmiðla sem ekki laga sig
að kröfum bankastjórnenda hafa
vakið athygli.
Óljóst var hvort bankinn vildi
áfram eiga viðskipti við vinnustaði
þar sem karlar væru í miklum meiri-
hluta, t.d. bifreiðaverkstæði. Það var
sagt til skoðunar í rekstrardeild
bankans. Nú virðist þó liggja fyrir að
bankinn muni áfram vera viljugur til
að taka við peningum frá karla-
vinnustöðum. Hann vilji bara ekki
borga slíkum vinnustöðum.
Bankinn mun hafa ráðist í rann-
sóknir á vinnuafli og dagskrá fjöl-
miðla til að kanna hverjir séu þess
verðugir að fá greitt fyrir auglýs-
ingar. Þegar þetta vakti viðbrögð var
bent á að óþarfi væri að taka þessu
illa. Gefinn yrði frestur á meðan
rannsókn færi fram og stjórnendum
fyrirtækja gefið tækifæri til að verða
við kröfum bankans.
Þvingunaraðgerðirnar munu þó
einungis ná til vinnustaða þar sem
starfa of margir karlar. Ekki verður
beitt refsingum ef hlutfallið er á hinn
veginn.
Georg og félagar
En bankanum er umhugað um
fleira en kynjahlutföll. Hann ætlast
líka til þess að fyrirtæki fylgi stefnu
bankans í umhverfismálum. Íslands-
banki hefur áhyggjur af plastmeng-
un í hafi og mun bregðast við m.a.
með því að framleiða sparibauka úr
pappa fremur en plasti. Ég vissi ekki
af þeim vanda að fólk hendi spari-
baukum í sjóinn. Hugsanlega eru
mörgæsin Georg, Trölli, Sammi og
aðrir sparibaukar á ferð um heims-
höfin. Þó virðist líklegra að þetta sé
tilraun til dygðamonts með því að
tengja sig við eðlilegar áhyggjur af
plastmengun í hafi.
Íslenskur banki sem vill sýna sam-
félagslega ábyrgð gerir það best með
því að lækka vexti og gjöld kvenna
og karla. Af nógu er að taka. Í
verðskrá Íslandsbanka eru hundruð
gjalda og gjaldflokka.
Það ætti svo að vera almenn sam-
félagsleg skylda að gæta jafnræðis
gagnvart öllum einstaklingum en
skilgreina þá ekki út frá kyni, aldri
eða öðrum einkennum sem okkur er
úthlutað.
Eftir Sigmund
Davíð
Gunnlaugsson
»Nú virðist þó liggja
fyrir að bankinn
muni áfram vera vilj-
ugur til að taka við pen-
ingum frá karlavinnu-
stöðum. Hann vilji bara
ekki borga slíkum
vinnustöðum.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
Höfundur er formaður Miðflokksins.
Rétttrúnaðarrekstur
Búvörusamningar
eru önnur meginstoða
íslensks landbúnaðar.
Núgildandi samningar
voru undirritaðir árið
2016 og eru þeir til
endurskoðunar á
þessu ári. Þeirri vinnu
fylgir mikil ábyrgð
fyrir alla hlutaðeig-
andi enda miklir hags-
munir í húfi fyrir
bæði bændur og neytendur.
Í gær var undirritað sam-
komulag um endurskoðun samn-
ings um starfsskilyrði naut-
griparæktar, sem er einn hinna
fjögurra búvörusamninga. Mark-
mið þess er að stuðla að framþróun
og nýsköpun í nautgriparækt.
Leggja á áherslu á rannsóknir og
menntun ásamt sjálfbærari og um-
hverfisvænni framleiðslu. Það er
sérstaklega ánægjulegt að bændur
og stjórnvöld skuli sameinast um
þessa framtíðarsýn en um leið
sýna í verki aðgerðir í þessa veru.
Þannig eru gerðar grundvall-
arbreytingar á gildandi sam-
komulagi. Í þessari grein vil ég
fara yfir meginatriði þeirra breyt-
inga, en þau eru einna helst af
þrennum toga.
Fallið frá afnámi kvótakerfis
Fallið verður frá afnámi kvóta-
kerfis í mjólkurframleiðslu sem
stefnt var að með undirritun naut-
gripasamningsins í febrúar 2016 og
átti að taka gildi hinn 1. janúar
2021 og mun því greiðslumark
gilda áfram út samningstímann.
Greiðslumark heldur sér þar af
leiðandi sem kvóti sem tryggir for-
gang að innanlandsmarkaði og sem
viðmiðun fyrir beingreiðslur. Við-
skipti með greiðslumark verða
leyfð að nýju frá og með árinu
2020 og munu þau byggjast á til-
boðsmarkaði sem er sama mark-
aðsfyrirkomulag og gilti á árunum
2011-2016. Vissar takmarkanir
verða á viðskiptum með greiðslu-
mark sem verða útfærðar nánar í
reglugerð.
Óumdeilt er að núgildandi fram-
leiðslustýring hefur átt ríkan þátt í
að stuðla að jafnri
stöðu mjólkurfram-
leiðenda um land allt
og tilsvarandi byggða-
festu. Jafnframt hefur
þetta kerfi ýtt undir
þá miklu hagræðingu
sem orðið hefur í
greininni á und-
anförnum árum en sú
þróun hefur orðið til
hagsbóta fyrir bæði
greinina og neyt-
endur. Samantekið
hefur þetta kerfi átt
ríkan þátt í að nautgriparæktin er
jafn sterk grein og hún er í dag.
Eitt af því sem benda má á er að
með þeirri hagræðingu hefur notk-
un á olíu á hvern framleiddan lítra
mjólkur dregist saman um 40%.
Ég tel þessa breytingu því mikið
heillaskref sem er til þess fallið að
stuðla að frekari framþróun og
aukinni verðmætasköpun í grein-
inni.
Íslensk nautgriparækt verði
að fullu kolefnisjöfnuð
Í samkomulaginu er að finna þá
metnaðarfullu stefnumörkun
bænda og stjórnvalda að íslensk
nautgriparækt verði að fullu kol-
efnisjöfnuð eigi síðar en árið 2040.
Þetta verður gert m.a. með því að
byggja upp þekkingu á losun og
bindingu kolefnis, bættri fóðrun,
meðhöndlun og nýtingu búfjár-
áburðar, markvissri jarðrækt og
öðrum þeim aðgerðum er miða að
því að kolefnisjafna búskap. Slíkar
áherslur falla vel að öðrum verk-
efnum á sviði kolefnisbindingar svo
sem skógrækt. Þá er að því stefnt
að allar afurðir frá íslenskum naut-
gripabændum verði vottaðar sem
kolefnishlutlausar fyrir árið 2040.
Full samstaða er meðal stjórn-
valda og bænda um þessa
framtíðarsýn. En það er einnig
samstaða um hvernig þessum
markmiðum verður sem best náð;
með því að auka enn frekar þekk-
ingu bænda á sínu landi og um leið
efla getu þeirra til að auka bind-
ingu kolefnis á því og draga úr los-
un. Því þarf að auka rannsóknir,
ráðgjöf og fræðslu fyrir bændur
um þessi atriði. Jafnframt þarf að
taka til skoðunar að innleiða fjár-
hagslega hvata fyrir bændur til að
ná árangri í að auka bindingu.
Ég er afskaplega ánægður með
þessa sterku og metnaðarfullu
stefnumörkun sem bændur og
stjórnvöld eru hér að sameinast
um. Það er jafnframt ánægjulegt,
og til marks um þá ríku áherslu
sem lögð er á þessa stefnumörkun,
að stjórnvöld og bændur eru sam-
mála um að ráðstafa fjármagni af
samning um starfsskilyrði naut-
griparæktar til aðgerða til að ná
þessum markmiðum.
Verðlagsmál endurskoðuð
Í samkomulaginu sameinast
stjórnvöld og bændur um að skoða
umfangsmiklar breytingar á verð-
lagsmálum mjólkurafurða. Þannig
má nefna að til að efla og tryggja
forsendur til samkeppni við vinnslu
mjólkurafurða verður gerð grein-
ing á tækifærum til frekari að-
skilnaðar milli söfnunar og sölu á
hrámjólk frá vinnslu mjólkuraf-
urða og öðrum rekstri. Þá verður
fyrirkomulag verðlagningar mjólk-
urvara á heildsölustigi tekið til
endurskoðunar og sá möguleiki
tekinn til skoðunar að hætta op-
inberri verðlagningu mjólkuraf-
urða.
Samhliða ofangreindum breyt-
ingum er stefnt að því að stýritæki
við verðlagningu mjólkurafurða
verði þróuð til meira frjálsræðis.
Þannig verður umgjörð verðlags-
nefndar búvöru tekin til endur-
skoðunar með það að markmiði að
taka upp nýtt fyrirkomulag í stað
Verðlagsnefndar búvöru, án þess
að slíkt raski forsendum búvöru-
samnings, enda er núgildandi fyr-
irkomulag að mörgu leyti tíma-
skekkja. Þá eru forsendur þessa
fyrirkomulags brostnar í ljósi þess
að fulltrúar launþega hafa hafnað
að tilnefna fulltrúa í nefndina und-
anfarin ár vegna óánægju með
þetta fyrirkomulag.
Eftir undirritun samkomulags-
ins mun verða skipaður starfs-
hópur sem fær það hlutverk að út-
færa þessi atriði nánar. Við þá
vinnu er mikilvægt að hafa hags-
muni neytenda að leiðarljósi. Því
er hópnum í störfum sínum gert að
hafa samráð við helstu aðila sem
hagsmuna eiga að gæta.
Áframhaldandi sókn
Ég tel að með þessu sam-
komulagi séu stjórnvöld og bænd-
ur að búa svo um starfsskilyrði
nautgriparæktar að greinin nýti
þau mikilvægu sóknarfæri sem
sannarlega blasa við. Að við stuðl-
um að bættri samkeppnishæfni og
aukinni verðmætasköpun en á
sama tíma að sanngjörnu vöruverði
fyrir neytendur. Ég er sannfærður
um að þetta samkomulag er mik-
ilvægt skref í þá veru.
Eftir Kristján
Þór Júlíusson
» Í samkomulaginu
er að finna þá metn-
aðarfullu stefnumörkun
bænda og stjórnvalda að
íslensk nautgriparækt
verði að fullu kolefnis-
jöfnuð eigi síðar en
árið 2040.
Kristján Þór Júlíusson
Höfundur er sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra.
Grunnur að frekari sókn
Morgunblaðið/Hari
Samkomulag Starfsskilyrði nautgriparæktar verða endurskoðuð og markmiðið er að́ hún verði kolefnisjöfnuð.