Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 18

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 91. árg. 201516
Tilgangur þessarar greinar er að lýsa því
hvernig mat á langvinnum (krónískum)
verkjum hjá fullorðnum einstaklingum er
fram kvæmt. Langvinnir verkir verða skil­
greindir, fjallað verður um þætti í upplýsinga ­
söfnun og kynnt verða mælitæki til að meta
langvinna verki og árangur meðferðar.
Greinin er hugsuð fyrir hjúkrunar fræðinga
í daglegu starfi og því er ekki farið nánar
í ýmiss konar próf og spurninga lista
sem kunna að vera notaðir í sérhæfðri
verkjaþjónustu eða af sérfræðingum.
Langvinnir verkir
Verkir eru mikilvægur hluti af varnarkerfi
líkamans. Þeir gefa til kynna að eitthvað
sé að og einstaklingurinn getur því
brugðist við á viðeigandi hátt (Marchand,
2012). Þetta á þó ekki alltaf við langvinna
verki sem geta varað lengur en áverki og
hafa því ekki lengur verndandi tilgang.
Langvinnir verkir eru iðulega skilgreindir út
frá tímalengd og er þá gjarnan miðað við
Sigríður Zoëga, szoega@landspitali.is
að þeir hafi varað í meira en þrjá eða sex
mánuði (Merskey o.fl., 1994). Langvinnir
verkir geta verið stöðugir eða endurteknir
(Breivik o.fl., 2006) og þá getur fólk
verið með blandaða verki, það er bæði
langvinna og bráða, svo sem einstaklingur
með vefjagigt sem fer í skurðaðgerð.
Til aðgreiningar er stundum talað um
langvinna verki ótengda krabbameini eða
góðkynja langvinna verki (e. chronic non­
cancer pain eða chronic non­malignant
pain) og langvinna illkynja verki (chronic­
malignant pain) (Anna G. Gunnlaugsdóttir,
2006; Turk og Theodore, 2010). Algengt
er að hugtakið langvinnir verkir sé notað
yfir verki sem eru ótengdir krabbameini
en krabbameinsverkir þegar um langvinna
verki af völdum illkynja sjúkdóms er að
ræða (Anna G. Gunnlaugsdóttir, 2006).
Dæmi um langvinna verki eru gigtarverkir,
taugaverkir og mjóbaksverkir.
Langvinnir verkir eru algengir en tíðni tölur
eru nokkuð breytilegar þar sem rann sak­
endur nota mismunandi skil greiningar
á hugtakinu. Í stórri evrópskri rannsókn
reyndust 19% fólks hafa fundið fyrir
meðal miklum verkjum í sex mánuði eða
lengur og voru verkir í baki algengastir
(Breivik o.fl., 2006). Í rannsókn meðal
íslensks almennings reyndust 31%
þátttakenda hafa fundið fyrir verkjum í þrjá
mánuði eða lengur og voru stoðkerfis­
verkir þar algengastir (Gunnarsdottir o.fl.,
2010). Önnur íslensk rannsókn meðal
almennings sýndi að 48% þátttakenda
hafði fundið fyrir verkjum í þrjá mánuði
eða lengur (Jonsdottir o.fl., 2014) og
höfðu 32% þátt takenda verið með
stöðuga verki.
Langvinnir verkir hafa margvísleg nei­
kvæð áhrif á andlega, vitræna, líkam­
lega og félagslega líðan og virkni fólks
(Breivik o.fl., 2008). Það er því ekki
að undra að þessi hópur leitar mikið
til heilbrigðisþjónustunnar (Breivik o.fl.,
2006; Jonsdottir o.fl., í prentun). Lang­
MAT Á LANGVINNUM VERKJUM
Langvinnir verkir hafa margvísleg neikvæð áhrif á líf og tilveru fólks og eru algeng
orsök örorku hér á landi. Mat á verkjum leggur grunninn að góðri verkjameðferð
en fullnægjandi mat á langvinnum verkjum þarf að vera heildstætt og áherslur
eru að sumu leyti aðrar en þegar bráðir verkir eru metnir.