Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 9

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 91. árg. 2015 7
mati nemanda, kennslan sjálf og ánægja
nemenda með kennsluna. Auk þess að
fjalla um námsefnið er hlutverk kennara að
kveikja áhuga á námsefninu, kenna leiðir
til að leysa hugsan leg vandamál og taka
ákvarðanir og síðast en ekki síst að örva
gagnrýna hugsun (DeSanto­Madeya,
2007; Riddel, 2007). Rannsóknir hafa
gefið til kynna að kennsla, sem er
ánægjuleg fyrir nemandann, er líklegri
til árangurs (Ansari og Oskrachi, 2004).
Kennslu aðferðir, eins og tilfella kennsla,
sem stuðla að virkni nemenda, auka
enn fremur ánægju nemenda (Herreid,
2005).
Tilfellakennsla hefur til þessa verið fremur
lítið notuð við nám í hjúkrunarfræði.
Vinsældir aðferðarinnar hafa hins vegar
aukist á undanförnum árum (Delpier,
2006) og eru nemendur almennt ánægðir
með kennslu aðferðina (DeSanto­Madeya,
2007; Rico o.fl., 2010). Ljóst er að aðferðin
virðist henta vel til kennslu í hjúkrun óháð
námsstigi (Delpier, 2006; Yoo og Park, í
prentun).
Í þessari grein eru notuð hugtökin kennari
og nemandi. Kennari er hver sá hjúkrunar­
fræðingur sem notar tilfelli við kennslu
hvort sem það er í klínísku starfi eða
formlegri kennslu í skóla. Nemandi er á
hinn bóginn hver sá sem hlýtur fræðslu
hvort sem um er að ræða hjúkrunarnema
í skóla eða hjúkrunarfræðing í starfi.
Tilfellakennsla
Tilfellakennsla tilheyrir flokki kennslu­
aðferða sem beitt er í svokölluðu lausnar­
leitarnámi (problem based learning).
Tilfellakennsla er gagnvirk kennsluaðferð
sem gefur nemendum færi á að beita
þekkingu, sem þeir búa yfir, til þess að
finna lausnir á klínískum vandamálum
(Lonser o.fl., 2006). Virkni nemenda er
einn af hornsteinum tilfellakennslu og
notkunarmöguleikar aðferðarinnar nánast
óþrjótandi (Herreid, 2005). Mögulegt
er að virkja mörg svið þekkingar
þegar tilfelli eru leyst (Weaver, 1994,
í Sandstrom, 2006). Tilfelli henta vel
til að gera kennsluna skemmtilega og
áhugaverða og þau auðvelda nemendum
að muna (Herreid, 2005; Sandstrom,
2006). Þá er það er ekki síst sagan
á bak við hvert tilfelli sem skiptir máli
(Dowd og Davidhizar, 1999; Herreid,
2005) og auðveldar nemandanum að
muna staðreyndir (Delpier, 2006).
Talið er að tilfellakennsla hjálpi nemendum
að þroska faglega hugsun (Dowd og
Davidhizar, 1999; Delpier, 2006) og
geti nýst þeim til að öðlast ákveðna
hæfni, ólíkt fyrirlestrum þar sem áhersla
er lögð á staðreyndir og að útskýra
fyrirbæri (Flyvberg, 2006). Meðal kosta
aðferðarinnar er að hún er talin örva
gagnrýna hugsun (Lauver o.fl., 2009) og
hafa nemendur lýst því hvernig notkun
tilfella hjálpaði þeim að hugsa á gagn­
rýninn hátt og öðlast dýpri skilning á því
sem verið væri að fjalla um (Rico o.fl.,
2010). Kostir tilfellakennslu eru margir,
sjá töflu 1, og tilfelli henta vel hvort sem
um er að ræða kennslu einstaklinga
eða hópa í hefðbundinni kennslustund
eða í klínískri kennslu (Herreid, 2005;
Herrman, 2002). Tilfelli hafa meðal
annars verið notuð við kennslu um
hjúkrun sjúklinga með sykursýki og fleiri
langvinna sjúkdóma (Sandstrom, 2006),
barnahjúkrun og geð­ og taugahjúkrun
(Lauver o.fl., 2009), í lyf­ og skurðhjúkrun
(DeSanto­Madeya, 2007) og jafnvel til
að tengja sögulegar staðreyndir við
greiningu klínískra vandamála (Ciesielka,
2003).
Tilfellakennsla er ekki hafin yfir gagnrýni
og ekki eru allir sammála um að aðferðin
skili endilega betri árangri en aðrar
kennsluaðferðir (Lauver o.fl., 2009;
Kim o.fl., 2006). Hafa þarf í huga að
tilfellakennslu er ekki ætlað að koma
í stað annarra kennsluaðferða heldur
fremur að bæta við og auka fjölbreytni
í kennslu (Dowd og Davidhizar, 1999).
Tilfellakennsla er því áhugaverð viðbót
við kennsluaðferðir, auðgar kennsluna
og hjálpar að líkindum við að þroska
aðra þætti hjá nemendum en hefðbundin
fyrirlestrakennsla.
Tilfelli í kennslu
Tilfelli geta verið af margvíslegum toga
(Herreid, 2005). Þau má skilgreina sem
„sögur, aðstæður, safn gagna eða
fullyrðinga, sem sýna óleyst og ögrandi
efni, aðstæður eða spurningar“ (Indiana
University, e.d.). Tilfelli getur verið einn
einstaklingur eða fleiri, sjúklingahópur,
stofnun, sérstakur atburður, fjölskylda
eða jafnvel heil þjóð svo dæmi séu nefnd
(Stake, 2005; Yin, 1999). Tilfelli henta vel
þegar markmiðið er að öðlast heildræna
og merkingarbæra þekkingu á fyrirbærum
eins og þau koma fyrir í umhverfinu
(Yin, 1999) og tilfelli má nota til að skýra
ákveðin ferli og sömuleiðis til að setja fram
og prófa kenningar (Hentz, 2007).
Tafla 1. Helstu kostir þess að nota tilfelli í
kennslu (Herreid, 2005).
Örvar gagnrýna hugsun
Líkir eftir raunverulegum aðstæðum
Þroskar klíníska ákvarðanatöku
Virkjar nemendur
Auðveldar nemendum að muna
Kennari fær tækifæri til að deila eigin
reynslu, jákvæð tengsl við nemendur
Margir notkunarmöguleikar
Tafla 2. Hugmyndir að notkun tilfella í kennslu.
Stutt tilfelli Henta vel fyrir litla hópa
Hægt að nota sem hluta af fyrirlestri
Hægt að leggja fram fyrir tíma og láta nemendur kynna í tíma
Hægt að halda „ráðstefnu“ þar sem tveir eða fleiri hópar
kynna mismunandi aðferðir við að leysa tilfellið
Fyrirframtilbúnar spurningar
Framhaldstilfelli Hentar í og jafnvel á milli kennslustunda
Byggt ofan á fyrri þekkingu
Raunverulegt klínískt
tilfelli á deild/stofnun
Notað til að læra af reynslunni
Tilfellið skoðað frá mismunandi sjónarhornum
Skoðað hvað hefði mátt fara betur eða hvað gekk sérstaklega vel
Ekki má ásaka starfsfólk („no blame“)