Skessuhorn - 03.01.2019, Blaðsíða 20

FIMMTUDAGUR 3. JANÚAR 201920
Oft geta góðar ljósmyndir hjálp-
að upp á minnið og gert heildar-
hugmynd um forna tíð sýnilegri.
Ljósmyndasafn Akraness hefur gert
góða hluti með að varðveita mynd-
irnar og einnig við að afla upplýs-
inga um þær. Starfsmenn safnsins
eiga heiður skilinn fyrir störf sín.
Meðfylgjandi myndir af athafna-
svæðinu í kringum hafnirnar við
Krossvík á Akranesi geyma marg-
ar minningar. Hér var fyrsti vitinn,
vörðuvitinn eða fiskimannavitinn,
reistur á Teigakotslóðinni, en kveikt
var á honum 1. mars 1891. Hann
gerði sitt gagn, en mynd af leiðar-
ljósinu var máluð af Bjarna Þór
Bjarnasyni, listmálara, eftir sam-
tímalýsingum. Á ljósmyndinni hér
má sjá fyrsta vélfrystihúsið á Akra-
nesi; einnig frystihúsið þar sem
fyrsta íslenska frystivélin var sett
upp. Síldar- og fiskimjölsverksmiðja
Akraness minnir okkur á fyrsta al-
menningshlutafélagið á Akranesi.
Einnig sjást hér staðir þar sem
fyrstu íslensku landbúnaðarvélarnar
voru settar saman, en þær ollu bylt-
ingu í íslenskum landbúnaði á sín-
um tíma; voru þær fyrst reyndar á
jörðunum Elínarhöfða, Ósi, Innst-
avogi og Görðum sem allar eru á
Akranesi.
Á árunum eftir að myndin var
tekin fjölgaði fyrirtækjum á þessu
svæði. Má þar nefna Sementsverk-
smiðjuna, Vélsm. Loga, Trésmiðj-
una Akur, Nótastöðina og fleiri
þjónustufyrirtæki, auk þess sem
Akraneshöfn var stækkuð og betr-
umbætt. Hér í Akursbrekkunni var
einnig eitt aðalleiksvæði krakkanna
á Niðurskaganum, sérstaklega á
veturna, og renndu þau sér á snjón-
um efst úr brekkunni, á sleðum eða
skíðum, og alla leið niður að Hjall-
húsunum, sem stóðu við Teiga-
vörina alveg á sjávarbakkanum við
Halakotssandinn.
BÓCÓ
Fremst á myndinni eru Bócó húsin
neðst við Suðurgötu, götunni sem
náði alla leið niður að bryggjunni
í Steinsvör, sem segja má að, ásamt
bryggjunum í Lambhúsasundi, hafi
verið aðalhöfn Akurnesinga frá því
að vélbátavæðingin hófst árið 1906
og allt þar til hafnargarðurinn út af
Heimaskagaklettum var byggður
um 1930. Félagið Bjarni Ólafsson
& Co (Bócó) var stofnað árið 1915
af Bjarna Ólafssyni, Níels Krist-
mannssyni og Ólafi B. Björnssyni.
Fljótlega fór félagið að fást við
útgerð samhliða verslun. Á árunum
1922-24 byggðu þeir félagar húsin
nr. 1 og 3 við Suðurgötu. Voru það
fisk- og salthús. Var neðri hæð húss-
ins úr steini, en efri hæðin ásamt
viðbyggingu úr timbri, sem var reist
árið 1925. Þetta hús brann 15. maí
1946. Á árunum 1929-30 byggðu
þeir húsin nr. 5, 7 og 9 við Suður-
götu. Þau hús (nr. 5, 7 og 9) voru 53
m á lengd með Suðurgötunni og 20
m á breidd, en með Hafnarbrautinni
var húsið nr. 9, 22 m á lengd. Fyr-
ir vestan það með Hafnarbrautinni
var svo byggð hin vandaðasta girð-
ing (port) með allri lóðinni, 37 m að
lengd. Hluti portsins sést framst á
myndinni, ásamt Bócó húsunum nr.
7 og 9 við Suðurgötu.
Húsið nr. 5 var steinhús með
porti og risi. Nr. 7 og 9 var hins-
vegar ein hæð, en grunnurinn var
svo vandaður og gólfið járnbent, að
hvenær sem var mátti byggja á þann
grunn steinhús. Í því húsi var neðst
salthús, þá fiskgeymsluhús, bæði
fyrir blautan og þurran saltfisk, en
efri hluti hússins var verslunarhús
og vörugeymsla; síðar var Axelsbúð
þarna til húsa.
Heimaskagi
Handan götunnar er íshús þeirra
félaga Þórðar Ásmundssonar og
Lofts Loftssonar, svokallað Kross-
hús, sem þeir keyptu árið 1915 af
Bjarna Jónssyni faktor. Í þessu húsi
var fyrsta vélfrystihúsið á Akranesi
byggt árið 1928 af Þórði og Bjarna
Ólafssyni, skipstjóra. Frystivélarn-
ar voru frá A.S. ATLAS í Kaup-
mannahöfn, og reyndust þær vel.
Takið eftir að framhlið hússins snýr
–eðlilega- að Steinsvörinni þar sem
höfnin var á þessum árum. Þetta hús
var síðan rifið, sennilega á árunum
1970-71, til að rýma fyrir byggingu
II. áfanga hraðfrystihúss Heima-
skaga hf. við Hafnarbraut.
Handan gamla íshússins sést
hið nýja Hraðfrystihús Heima-
skaga við Hafnarbraut. Byggingu
þess var lokið árið 1945. Fyrsta ís-
lenska frystivélin var sett þar upp
árið 1954, Héðinspressan, og þótti
merkur atburður í atvinnusögu Ís-
lendinga. Hraðfrystihús Heima-
skaga var síðan stækkað til vest-
urs árið 1971. Austurendi frysti-
hússins er við hafnargarðinn, en á
þeim stað er talið að fyrsta býlið á
Skipaskaga hafi staðið. Upphaflega
hét það Skagi, en eftir að fleiri býli
voru byggð út úr heimajörðinni, var
nafninu breytt úr Skaga í Heima-
skaga. Þarna í austurenda frysti-
hússins var tekið á móti fiski úr ver-
tíðarbátum og togurum; þaðan var
honum mokað upp á færibönd sem
fluttu hann inn í vinnslusalinn þar
sem hann síðan var handflakaður,
hreinsaður og pakkaður. Um nokk-
urra ára tímabil var skorinn hvalur
úr Hvalstöðinni í Hvalfirði einnig
móttekinn hér og honum pakkað til
útflutnings.
SFA – Sindraport –
Vigtin - Axelsbúð
Handan Hafnarbrautarinnar og við
hafnargarðinn sést í byggingar Síld-
ar- og fiskimjölsverksmiðju Akra-
ness h.f. (SFA). Það félag var al-
menningshlutafélag hátt í 200 hlut-
hafa og var verksmiðjan byggð úr
landi Akurs árið 1937. Í framhaldi
af Síldarverksmiðjunni við Hafn-
arbraut var svokallað Sindraport í
eigu Víðisfélagsins og einnig Hafn-
arvogin. Þá sést hús við Hafnar-
braut, handan götunnar og Heima-
skaga, þar sem Axel Sveinbjörns-
son stofnaði veiðarfæraverslun sína
árið 1942. Það hús var upphaflega
pakkhús sem Axel keypti af Krist-
rúnu Ólafsdóttur í Frón. Hús Axels
við Hafnarbraut var notað sem tré-
smíðaverkstæði uppúr 1950. Árið
1950 flytur Axel verslun sína í Bócó
húsið sem áður sagði frá og stóð nr.
9 við Suðurgötu. Sjá má afgreiðslu
verslunarinnar í Byggðasafninu í
Görðum.
Traktor - Skurðgrafa
Þá er næst komið að kolaporti Þórð-
ar Ásmundssonar, en þar voru auk
kola geymdar ýmsar vörur, veiðar-
færi og tæki tengd útgerð og fisk-
verkun. Þarna í portinu var sett
saman fyrsta skurðgrafa Íslendinga
árið 1942 af þeim Eiríki Eylands
vélfræðingi og Karli Auðunssyni
vélaeftirlitsmanni á Jaðri. Skurð-
grafan var í eigu Þórðar og Björns
Lárussonar bónda á Ósi. Hins veg-
ar var fyrsta íslenska dráttarvél-
Gamlar myndir frá Akranesi
Myndin sem greinin snýst um, tekin af Ólafi Árnasyni.
Ragnheiður Þórðardóttir á Grund tók þessa mynd, sem sýnir húsin sem um er rætt í greininni. Fremst er þrílemba með lömbin sín.