Hugur og hönd - 01.06.1988, Qupperneq 30

8.
ir danska málarann H.A.G. Schiott sem
hann málaði eftir að hann kom hingað
snögga ferð sumarið 1861, er verið að
skauta brúði, og er hún í búningi Sigurð-
ar.
Hin skjóta útbreiðsla búningsins er
einnig athyglisverð. Auk þess sem þegar
er sagt, sést af bréfum til Sigurðar og frá
honum að í september 1860 var einn
kominn vestur á Mýrar, sinn búningur-
inn í hvora Skaftafellssýslu, einn í Ár-
nessýslu og margir í Gullbringusýslu,
þar með talinni Reykjavík; verið var að
vinna marga í Rangárvallasýslu, og fyrir
áramótin var hann kominn „vestur á
Vestfjörðu . . . og bráðum í Húnavatns-
sýslu“ eins og Sigurður orðar það. Vet-
urinn 1860—1861 er búningurinn að
breiðast út norður í Skagafirði og um
9.
30
haustið að ryðja burt indælum — svo not-
að sé orðalag konunnar sem skrifar —
dönskum búningi á bæ á Snæfellsnesi.
Vorið 1862 var skautbúningurinn á leið
norður í Þingeyjarsýslu, og 1866 er hann
brúðarbúningur á Ströndum og einnig er
skrifað eftir uppdráttum og sniðum að
honum frá Isafirði. í bréfi sem Sigurður
ritar Steingrími Thorsteinsson þegar ár-
ið 1863, en þá voru aðeins fimm ár liðin
frá því hann fluttist heim frá Kaup-
mannahöfn, segist hann raunar hafa
„lokið verstu baráttunni með búning-
inn,“ og í öðru, til Jóns Sigurðssonar for-
seta 1865, þar sem hann skrifar að ekki
hafi fengist fé til Forngripasafnsins, læt-
ur hann þess getið að kvenbúningurinn
sé „það einasta sem nokkurn veginn hef-
ir miðað áfram enn sem komið er.“
Gleggsta dæmi um hinn tiltölulega
mikla fjölda skautbúninga sem upp
komst á skömmum tíma er ef til vill að
finna í vasabók Sigurðar frá 1866—1868,
þar sem hann hefur skrifað hjá sér til
minnis eftirfarandi: „24 Nov 67 voru 42
með skautið nýa til altaris,“ þ.e. til altaris
í Reykjavík. Er þetta býsna stór hópur
miðað við íbúafjölda bæjarins; árið 1868
voru Reykvíkingar nokkuð innan við tvö
þúsund, auk þess sem höfuðstaðurinn
var á þessum árum talinn hálfdanskur
bær!
Nýr búningur: kyrtill
En Sigurður málari lét ekki við það sitja
að breyta hefðbundnum hátíðabúningi
kvenna og efla notkun hans, heldur lagði
hann einnig til er frá leið að konur tækju
upp léttari faldbúning með þjóðlegum
blæ. Vorið 1870 skrifar hann Jóni Sig-
urðssyni að hann hafi lagt á ráðin um
búning, nýjan skautbúning eins og hann
orðar það, sem 4—5 stúlkur hafa komið
sér upp og ætla „að reyna að hafa sem
ballbúning“ á skóladansleik Lærða skól-
ans. Segir Sigurður að búningur þessi sé
„alhvítur, nema kríngum hálsmálið og
ermarnar fremst og hér um bil alveg sá
forni kirtill að laginu til, með hálfermum
. . . allur víðari og léttilegri en hinn“ og
eiga „betur við dans.“ Enn fremur segir
hann að við kyrtilinn eigi að hafa „alt
sama silfur“ og við skautbúninginn og
„eins möttul,“ og einnig að við hann
megi bera „men og armhrínga.“ Undir
lok júlímánaðar sama ár skrifar Sigurður
Jóni forseta að vel hafi gengið með
„kvenbúninginn nýjasta,“ en það hafði
raunar þegar komið fram í grein í Þjóð-
ólfi rúmum mánuði áður þar sem getið
var um þetta starf Sigurðar og búningn-
um svo lýst að hann væri ,,úr hvítu smá-
líni með leggingum, til að hafa ásamt
nýja skautinu og sprotabelti til dans-
leikja." Við búning þennan festist fljót-
lega heitið kyrtilbúningur eða kyrtill og
hefur haldist síðan.
Kyrtillinn er ýmist heill eða tekinn
sundur um mittið, með nokkuð flegnu
hálsmáli, ferhyrndu, og hálfsíðum erm-
um sem víkka fram. Eins og fram hefur
komið var honum fyrst og fremst ætlað
að vera dansbúningur, en jafnframt
hugsaði Sigurður sér að konur gætu not-
að hann „sem brúðarbúning og ef til vill
sem fermíngarbúníng, en enganvegin
sem kirkjubúníng eða hátíðabúníng að
öðru leyti,“ eins og segir í athugagrein
eftir hann, prentaðri að honum látnum.
Þá er þess getið' að Sigurður hafi viljað
koma því á að íslenskar konur og stúlku-
börn tækju upp hversdagsföt með kyrtil-
sniði, en eina tilraunin til þess sem um er
vitað mistókst.
Þótt Sigurður hafi ætlað að kyrtillinn
væri hvítur, mun ekki hafa liðið á löngu
þar til farið var að hafa hann með öðrum
litum, þó helst svörtum og dökkbláum.
Auk smálérefts var haft í hann silki,
flauel og þunnt ullarefni, og útsaumur
eftir uppdráttum Sigurðar eða leggingar
voru kringum hálsmál, framan á ermum
og neðan á pilsi.
Þjóðlegur karlmannsbúningur
I grein sinni um kvenbúninga 1857 skrif-
aði Sigurður um íslenska karlmannsbún-
inginn, að hann skammaðist sín af því að
hann væri íslendingur og einn af karl-
mönnunum að ljósta upp þeim óhróðri
að hann væri ekki „umtals verður sem
þjóðbúníngur.“ Beindist enda starfsemi
hans að búningamálum í fyrstu að kven-
búningum einvörðungu, en 1871, þegar
þeir voru komnir í höfn, sneri hann sér
að því að koma á þjóðlegum búningi fyr-
ir karlmenn.
10.
HUGUR OG HÖND