Spássían - 2013, Blaðsíða 15

15
segir til um, en nýbreytnin hér
er að með hverjum heila sem
þeir éta komast þeir nær því að
verða mannlegir á ný. Þeim er því
mögulegt að hljóta aftur líf, sem
er markmið aðalpersónunnar svo
hann og sú heittelskaða geti átt sér
framtíð saman, og skera sig þannig
úr vanabundinni framsetningu
á uppvakningum í gegnum
kvikmyndasöguna. Hefðbundnir
uppvakningar eru til staðar í
myndinni, en þeir kallast Beinar
(„Bonies“) og eru í raun zombíur sem
hafa misst öll tengsl við hið mennska
innanborðs. Beinarnir láta aðra
uppvakninga í friði, en eru annars
hinar heilalausu og andlausu skeljar
sem áhorfendur hafa vanist að sjá í
slíkum myndum. Þannig viðheldur
Volgir kroppar tvíhyggjunni að vissu
leyti, með því að gera heilann að
gátt inn í mannheima og halda í
hugmyndina um „tóma“ líkama, en
teygir engu að síður á henni með
því að opna inn á skrítið millistig
þar sem andstæðurnar mætast. Þar
geta uppvakningar verið bæði-og,
að hluta til „villidýr“, að hluta til
„mennskir“. Enn fremur brúar sagan
bilið á milli hins andlega og líkamlega
með því að gera heilann að líkamlegri
uppsprettu andans, sem þarf að
innbyrða bókstaflega í gegnum átu til
að eignast sálarlíf á ný.
 Tilfinninganæmir uppvakningar
eru ekki uppfinning Volgra kroppa.
Færa má rök fyrir því að Frankenstein
skrímslið, í leikstjórn James Whale,
hafi sýnt mörg einkenni þeirra
strax á fjórða áratugnum (þótt
skrímslið sé tæknilega séð ekki
uppvakningur) og efnið hefur verið
skoðað skemmtilega í nýlegum
myndum á borð við Brúðkaupsferð
uppvakningsins (Zombie Honeymoon,
2004), að ógleymdum tilraunum
romero með efnið, bæði í Degi
hinna dauðu (Day of the Dead,
1985) og Landi hinna dauðu
(Land of the Dead, 2005), en allar
þessar myndir ættu skilið nánari
greiningu sem ekki er pláss fyrir
hér. Ljóst er að tilfinninganæmir
uppvakningar eru jafnt og þétt að
skríða inn í hryllingsmenninguna
og þeir eru meira en bara
útúrsnúningur á hefðum eða væmin
tilraun til að troða ástarsögu inn í
uppvakningamynd sem einhvers
konar Twilight-eftirhermu.
Allar þessar tilfinningalegu
uppvakningamyndir eiga það
sameiginlegt að sýna „skrímsli“ sem
búa yfir innra lífi og persónuleikum,
en mannfólk gerir sér ekki grein fyrir
því vegna misbrests á samskiptum.
Uppvakningar geta ekki talað
mennskt mál og sagt okkur frá
hugsunum og tilfinningum, rétt eins
og „skortur“ á mennskri tungu hefur
verið notaður til að hafna innra lífi og
tilfinningum annarra dýra, hugmynd
sem var vandlega umbylt með
tilkomu þróunarfræðinnar.
 En bilun í samskiptum – hvort sem
það er uppvakningunum að kenna
fyrir að tala ekki, eða mannfólkinu
fyrir að hlusta ekki – þýðir ekki að
innra líf sé ómögulegt eða ekki
til staðar. Þegar mennska stúlkan
í Volgum kroppum leyfir sér að
hlusta á muldrið í hinum lifandi
dauða dreng sér hún nýjar hliðar
á skrímslinu, en þar er endurkoma
tungumálsins ein af vísbendingunum
um að uppvakningarnir séu að
„læknast“. Að sama skapi hafa
nútímarannsóknir á innra lífi
annarra dýra færst frá kröfunni
um að tala tungumál og í átt að
hugmyndum um að alls kyns tjáning,
hljóðræn jafnt sem líkamleg, geti
verið merkingarbær í sjálfu sér.
Séu forsendur Volgra kroppa um
raddlaust sálarlíf yfirfærðar á aðrar
uppvakningamyndir og hugurinn
opnaður fyrir því að mögulega hafi
zombíurnar alltaf verið meira en
bara heiladauðar maskínur og að við
séum hreinlega lituð af fordómum
tvíhyggjunnar, þá blasir allt önnur
heimsmynd við. Veröld þar sem
aðgreining hins andlega og líkamlega
er ekki svo einföld, skilgreiningar
á því sem er „mannlegt“ og „ekki
mannlegt“ verða óskýrar, og þar
með verða skrímslin líka snöggtum
áhugaverðari. Eins og afskræmd
afsprengi tilrauna Dr. Moreaus
í skáldsögu H.G. Wells, þar sem
hryllingurinn á sér uppsprettu í
óljósum mörkum á milli manna
og annarra dýrategunda í
eftirleik darwinismans, þá halda
tilfinninganæmu uppvakningarnir
brotnum spegli upp að áhorfendum.
Þeir eru við, við erum þeir.
Skrímslin okkar stíga einu skrefi
nær samtímanum, burt frá gömlum
hefðum. Veröldin verður grá en ekki
þægilega svarthvít, tvíhyggjan titrar
og skelfur, og myndhverfingin sem
áður var hrekkur í sundur, verður
bókstafleg, holdi klædd og þeim mun
hryllilegri.
Shaun of the Dead (2004)
heldur fast í hinar gömlu
uppvakningahefðir.
Uppvakningarnir eru ekki
lengur mannlegir eftir að þeir
smitast þrátt fyrir að Shaun
haldi í „vináttu“ við besta
vin sinn eftir dauðann, með
því að geyma hann úti í skúr
og spila við hann tölvuleiki,
sem er álíka heiladautt líf og
þeir áttu saman fyrir atburði
myndarinnar.
Skáldsagan I Am Legend
eftir richard Matheson
kom út árið 1954 og er talin
vera sú uppspretta sem
nútímauppvakningamyndir
sækja í þótt strangt til tekið
fjalli hún um vampírur en
ekki uppvakninga. Hún var
færð í kvikmyndabúning árið
2007 en sú útgáfa fékk á sig
töluverða gagnrýni því hún
sneri boðskapnum, sem finna
mátti í bókinni, við. Undir lok
hennar kemur nefnilega í ljós
að hinir lifandi dauðu eru viti
bornar verur sem búa yfir
sínu eigin samfélagi og að
aðalsöguhetjan sem barðist
gegn þeim er hið eiginlega
skrímsli.