Spássían - 2013, Side 43

43
Í SKuLDuNAuTuM, annarri ljóðabók
Steinunnar G. Helgadóttur, er ferðast
vítt og breitt; í tíma og rúmi, litið á
víðara samhengi og inn í djúp hins
persónulega. Ljóðabókin skiptist í
fimm hluta og má í hverjum þeirra
greina ákveðið þema, en ljóðin eru öll
áþekk að forminu til. Í fyrsta hlutanum
förum við í tímaferðalag og ferðumst
um fortíðina, eftir að hafa verið búin
undir þá ferð í fyrsta ljóðinu; þar
„krýpur / forvörður / við ræturnar“
og „hanskaklæddur / fingur / gómur
þreifar / reynir / að skilja“ (7). Í næsta
ljóði ferðumst við til baka í tímann um
„ormagöng / og sofandi / augu sjá
// kolsvört höf / líflaus orðlaus“ (8).
Áfram er haldið og við stöldrum m.a.
við ónumið land, finnum frummanninn
Ötzi „einn í ísnum / flís / úr tímalínu
/ frosin í brúnum / augum“ (13) og
stöndum í fótsporum herstígvéla
rómverskrar „harðstjóraspíru“ (14).
Við förum hratt yfir sögu og fylgjum
hundinum Laiku þar sem hún sveimar
„ein / með milljón / stjörnum // en
hundar / skilja ekki / fegurðina“ (17).
Þær línur sýna vel hvernig knöpp
notkun tungumálsins skilar mörgum
áhrifamiklum svipmyndum í þessari
ljóðabók. Steinunn býr yfir hæfileika
til að fanga algjörlega andrúmsloft
andartaksins í örfáum orðum, eins og
í eftirfarandi línum:
Frost
við hliðið
sót á ísnum
exi heggur
út dagana
inn kyrrðina
blaðið er
það mýksta
sem hefur
snert
hann (15)
Steinunn notar ekki aðeins myndmál
til að miðla tilfinningu andartaksins til
lesandans, það er mikill rytmi í ljóðum
hennar. Í ljóðlínunum hér að ofan verða
miðlínurnar tvær eins og axarþytur,
eins og taktur axarblaðsins upp og
niður, eins og skörp taktbreyting sem
stöðvar hraðan rytma lýsingarinnar
á frosti, sóti, ís og exi og færir okkur
hæga mýkt. Steinunn notar einnig
endurtekningar á áhrifamikinn hátt til
að koma undirliggjandi hrynjandi til
skila, marka áherslur og magna upp
tilfinningarnar sem ljóðmyndirnar
vekja.
 Í öðrum hluta Skuldunauta erum
við komin í sólarlandaferð að hætti
nútímafólks sem fer um í Boeing 787
og „millilendir ekki“ (23), en eins og í
fyrri bók Steinunnar, Kafbátakórnum,
eru það oft litlu andartökin,
smáatriðin, sem segja stærstu söguna:
Dropinn sem fellur
Af glasinu
Á borðið
Er tær
Og ég þerra hann
Með erminni
Þannig
Eru viðfangsefni
Þessa dags (28)
Í þessum hluta bókarinnar kemur inn
persónulegri tónn og hann verður enn
sterkari í þriðja hlutanum, sem virðist,
ef við höldum okkur við hugmyndina
um ferðalög, lýsa ferð einhvers úr
þessu lífi og tilfinningunni um fjarveru
hans. Í fjórða hlutanum erum við
komin á bólakaf í hið persónulega;
hringurinn þrengist, umgjörðin
er heimilið og hið heimilislega en
tilfinningin er kæfandi og ógnandi:
Svona er þetta
í blíðu
og stríðu hvíslar
hann og þrengir
enn hringinn
um hana
sem hann elskar
svo heitt
í ljósaskiptri
stofu (48)
Eina hreyfingin er inn á við og þar
fara ævintýraminnin á stjá, eins og
eftir pöntun frá Freud og félögum;
Gullbrá vonar að litli björninn komi
aftur en „vindubrúin er uppi / kerfið
er á“ og aðeins óvættir á ferli fyrir
utan harðlæst heimilið. Í síðasta
ljóðinu í þessum hluta verður hins
vegar breyting. Ógnin er enn til staðar
en nú er ljóðmælandinn staddur
fyrir utan heimilið, fyrst í sporum
úlfsins og svo veiðimannsins. Þótt
þeir séu báðir á „endalausum flótta“
(51) hvor frá öðrum, markar þessi
tilfærsla áherslubreytinguna sem
verður í síðasta hluta bókarinnar þar
sem innilokunarkenndin víkur fyrir
frelsistilfinningu og hið heimilislega
gefur öryggi til að tengja sig við
alheiminn: „Ég mála þakið / halla mér
/ að himninum / varanleg / vörn / í
penslinum“ (61). Því ógnin er ávallt
undir og allt um kring; ef til vill er
annað syndaflóð í nánd og þá þarf
að „leita / í veskinu / að annarri /
lífvænlegri / plánetu“ (58).
 Ljóðin í Skuldunautum standa
sterk ein og sér og í sjálfu sér er
engin ástæða til að reyna að lesa
jafn mikið samhengi í þau og hér
er gert. Freistist maður hins vegar
til að leita sífellt að tengingum
mætti lesa síðasta hluta bókarinnar
sem svo að þar fléttist endanlega
saman þeir þættir sem stefnt var
saman í fyrri ljóðum bókarinnar, til
dæmis gamla og nýja heimsmyndin:
„Lengdargráður / breiddargráður /
sviðsmynd / með gömlum himni / og
jörð / úr bóseindum“ (25). Fortíð og
nútíð mætast og vísa til framtíðar þar
sem hið persónulega er samofið hinu
stóra sögulega samhengi. Því í síðasta
kaflanum eru hreyfing jarðar og
hreyfing ljóðmælandans bókstaflega
samtvinnaðar:
ég reima á mig
rauðu strigaskóna
stekk
yfir einn reit
og möndull jarðar
hallast
enn (57)
Steinunn minnir okkur þannig á að
hvert spor okkar skiptir máli, og þar
er kannski fólgin skýringin á titlinum
Skuldunautar, sem vafðist lengi fyrir
mér. Hvert og eitt okkar, í fortíð, nútíð
og framtíð, ber persónulega ábyrgð á
því hvað um okkur verður.
grænuhlíð
Ferð um lengdargráður
og jörð úr bóseindum
Eftir Auði Aðalsteinsdóttur
Steinunn G. Helgadóttir.
Skuldunautar. Uppheimar. 2013.