Dagblaðið Vísir - DV - 24.07.2020, Blaðsíða 6
6 FRÉTTIR 24. JÚLÍ 2020 DV
LÍTTU VIÐ Á BELLADONNA.IS
Skeifunni 8 • 108 Reykjavík • Sími: 517 6460 • www.belladonna.is
Verslunin Belladonna
STUTTBUXUR, KVARTBUXUR,
ÖKKLABUXUR OG SÍÐBUXUR FRÁ
ÞETTA ER BARA HELVÍTI Á JÖRÐU
628 einstaklingar bíða eftir að afplána dóm í fangelsi á Íslandi. Áralöng bið eftir
afplánun fangelsisrefsingar getur verið mannskemmandi og menn upplifa stöðnun.
B iðin var verst við þetta allt. Biðin er alveg hörmung. Maður var
alltaf að bíða eftir því að það
kæmi bíll að sækja mann.
Þú ert aldrei viss. Öll þessi
óvissa. Þetta verða bara sex
ár af lífi manns ónýt, bara
alveg ónýt,“ segir íslenskur
karlmaður, sem beið í fjögur
og hálft ár eftir því að afplána
dóm í fangelsi.
Árið 2009 voru 213 ein-
staklingar á boðunarlista í
afplánun hér á landi. Í dag
eru þeir 628 talsins. Ástæðan
er einkum fjölgun og lenging
óskilorðsbundinna fangelsis-
refsinga, fjölgun gæsluvarð-
haldsfanga og ekki nægt
fjármagn til nýtingar afplán-
unarrýma að fullu. Viðmiðið
er 90 til 95 prósenta nýting
en hér á landi er nýtingin rétt
undir 80 prósentum. Í dag er
meðalbiðtími, frá því að dóm-
ur fellur þangað til afplánun
hefst, 17 mánuðir.
Ef bið eftir afplánun dregst
óhóflega geta refsingar fyrnst
og möguleiki er á að yfir 30
refsidómar muni fyrnast á
þessu ári. Í síðasta mánuði
kynnti Áslaug Arna Sigur-
björnsdóttir dómsmálaráð-
herra aðgerðir til að stytta
boðunarlista til afplánunar
refsinga. Ein af þeim tillög-
um sem lagðar eru fram er
að aukin áhersla verði sett á
fullnustu refsidóma með sam-
félagsþjónustu. Þá er einnig
lagt til að heimildir ákærenda
til að ljúka málum með sátta-
miðlun verði rýmkaðar.
Fannst lífið hafa staðnað
Árið 2010 rannsakaði Ólöf
Karitas Þrastardóttir bið
dómþola eftir afplánun í
meistararitgerð sinni í félags-
ráðgjöf við Háskóla Íslands.
Í tengslum við rannsóknina
ræddi hún við fimm íslenska
karlmenn sem áttu það sam-
eiginlegt að hafa hlotið lengri
óskilorðsbundinn dóm en níu
mánuði. Þrír voru í afplánun á
rannsóknartímanum en tveir
enn á boðunarlistanum. Niður-
stöður rannsóknarinnar sýndu
að flestum fannst biðin óþægi-
leg, kvíðvænleg og jafnvel
vera eins og viðbótarrefsing
við þann dóm sem þeir fengu.
Óvissan og biðin eftir afplán-
un hafði áhrif á flesta dóm-
þolana. Þeir áttu erfitt með
að byrja á nýjum verkefnum
og skipuleggja framtíðina, til
dæmis varðandi fjölskyldu,
nám og íbúðarkaup. Þeim
fannst að lífið hefði staðnað.
„Þú getur ekkert gert, ert
bara í bið. Þetta er bara helvíti
á jörðu. Mér finnst skárra að
vera kominn inn en að vera
að bíða því að þá er tíminn
farinn að tikka,“ segir einn úr
hópnum, en hann hafði beðið
í fjögur og hálft ár eftir að
komast í afplánun. Á öðrum
stað segir hann: „Ég hef bara
lagst í þunglyndi, dregið mig
út úr öllu, ég mun aldrei bíða
þess bætur. Það er bara búið
að rústa öllu fyrir mér.“
Annar úr hópnum upp-
lifði vanlíðan þegar hann hóf
afplánun eftir langa bið. Hann
var búinn að breyta um lífsstíl
þegar kom að boðuninni. Hann
var búinn að sækja einu sinni
um frestun og fékk hana til að
klára eftirmeðferð. „Mér var
kippt út úr náminu núna þegar
ég þarf að afplána. Kippt frá
henni ófrískri og annað svona
... Ég er bara ósáttur hvað
þetta er búið að taka langan
tíma. Búið að vera hangandi
yfir mér í þrjú ár.“
Sá þriðji segir biðina hafa
farið illa í sig. „Þessi óvissa
er skelfileg og hún eyðileggur
einstaklinginn sjálfan. Ég
hefði óskað þess að hafa verið
settur bara strax inn. Það er
ekki fólki bjóðandi að bíða
svona. Þetta er bara mann-
skemmandi.“
Hjá þremur af mönnunum
sem Ólöf ræddi við hafði af-
brotið haft það í för með sér
að þeir hættu vímuefna- og
áfengisneyslu. Á meðan þeir
biðu eftir að geta fullnustað
dóm sinn leituðu þeir sér að-
stoðar vegna vandans. Hinir
tveir minnkuðu notkunina
og reyndu að hætta. Flestir
voru því búnir að taka sig á
og farnir að gera allt annað í
lífinu þegar þeir voru boðaðir
í afplánun.
Setti nám og
íbúðarkaup á hakann
Allir mennirnir upplifðu það
að eiga erfitt með að skipu-
leggja sig og byrja á einhverju
nýju meðan á biðinni stóð.
„Alveg eins og ef það þyrfti
að gera eitthvað þá fannst mér
það ekki taka því, þannig var
það með öll verkefni. Lífið
er bara staðnað síðan 2008,“
segir einn.
Annar úr hópnum tekur und-
ir: „Ég gat ekki gert það sem
mig langaði til. Ég er búinn að
setja nám á hakann. Ég hafði
bara ekki efni á að fara í nám
því að ég vissi ekkert hvenær
ég mundi fara í þetta. Ef ég
mundi skrá mig í nám sem er
dýrt og svo þegar maður væri
hálfnaður þá færi maður inn.
Ég er eiginlega bara síðan ég
braut af mér eiginlega bara
búinn að vera á „hold“ og hef
ekki gert neitt að viti. Við
gátum aldrei farið að festa
ráð okkar og fá okkur stærri
íbúð. Því á þremur árum þá
setur maður margt á hakann.“
Einn úr hópnum lýsir hvern-
ig biðin olli því að þegar hann
loks hóf afplánun þá átti hann
erfitt með að tengja refsing-
una við brotið.
„Maður tengir ekkert refs-
inguna við brotið þegar það
líður svona langt á milli –
manni finnst maður vera bara
hérna inni út af einhverju
bulli þegar maður er að fara
inn einhverjum árum seinna.“
Sjálfsagður réttur
manna að afplána strax
„Ég hef horft upp á menn bíða
í tugi ára eftir að komast inn.
Á þeim tíma getur orðið kú-
vending á lífi þeirra. Það er
auðvitað alveg svaðalegt áfall
að þurfa að fara í fangelsi. Það
er miklu meira en að segja
það. Þessi bið getur verið
stórhættuleg, og algjört bak-
slag fyrir einstakling og heilu
fjölskyldurnar. Að sjálfsögðu
á það að vera réttur manna að
taka út sína afplánun strax,“
segir Guðmundur Ingi Þór-
oddsson, formaður Afstöðu –
félags fanga og áhugafólks um
bætt fangelsismál og betrun.
„Svo er annað, við erum með
menn sem hafa fengið fleiri en
einn dóm og hafa verið að velt-
ast um í kerfinu árum saman.
Brot þeirra eru rannsökuð í
mörg ár, þeir fara í afplánun
og eru þá kannski enn þá með
önnur mál í gangi. Þeir koma
svo út úr fangelsi og þurfa að
fara jafnóðum inn aftur. Þeir
geta ekki lifað lífinu í áratug,
geta ekki bundið sig í einu eða
neinu. Það leiðir auðvitað til
þess að menn missa lífsviljann
og verða þunglyndir. Þetta
er bara mannskemmandi,
bæði fyrir þá og fjölskyldur
þeirra.“ n
Auður Ösp
Guðmundsdóttir
audur@dv.is
Dómþolar sem bíða eftir afplánun eiga erfitt með að skipuleggja líf sitt. MYND/VILHELM