Morgunblaðið - 06.02.2020, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. FEBRÚAR 2020
sp
ör
eh
f.
Landslagið í bænum Ramsau við Dachstein er einstaklega fallegt. Bærinn liggur á
Ramsauer hásléttunni í 1000 –1300 m hæð og tignarlegir alpatindar gnæfa yfir til
suðurs. Í ferðinni verður boðið upp á fjölbreyttar gönguleiðir sem liggja allar um
stórkostlegt landslag, fjöll og dali. Gist verður á ekta austurrísku 4* alpahóteli sem
býr yfir glæsilegri heilsulind.
Verð: 219.900 kr. á mann í tvíbýli. Mjög mikið innifalið!
Fararstjóri: Sigrún Valbergsdóttir
Bókaðu núna á baendaferdir.is
Sími 570 2790 | bokun@baendaferdir.is | Síðumúla 2, 108 Reykjavík
30. maí - 6. júní
Trítlað í Ramsau
an dóm undirréttar séu þessi réttindi
varin en með því að snúa við dómi
undirréttar sé þvert á móti grafið
undan þeirri vernd sem 1. máls-
greinin veitir fyrir dómi.
Saga pólitískra afskipta
Hvor málsaðili fékk 30 mínútna
ræðutíma en beiðni íslenska ríkisins
um lengri tíma var hafnað.
Hér er ekki rými til að endursegja
alla málsvörnina heldur verða tekin
almenn dæmi til skýringar.
Vilhjálmur sagði í ræðu sinni
langa hefð fyrir pólitískum afskipt-
um af dómaravali á Íslandi. Nefndi
hann Sjálfstæðisflokkinn sérstak-
lega í því samhengi. Það hefði verið
tilgangur með breytingum á lögum
um dómstóla árið 2010 að tryggja að
dómaravalið færi í annan farveg.
Vilhjálmur vék að dómum Hæsta-
réttar númer 591 og 592/2017 og
hvernig þar hefði verið farið hörðum
orðum um embættisverk Sigríðar
sem ráðherra. Var það mat Vil-
hjálms að Hæstiréttur hefði í máli
10/2018 átt að ógilda dóminn í máli
umbjóðanda síns og vísa málinu aft-
ur til löglega skipaðra dómara. En
Hæstiréttur dæmdi að dómur lands-
réttar í máli Guðmundar skyldi vera
óraskaður.
Þá taldi Vilhjálmur þann rök-
stuðning Sigríðar fyrir að breyta frá
vali hæfnisnefndar ekki sannfærandi
að taka bæri meira tillit til kynja-
sjónarmiða og dómarareynslu.
Það er að gera bæri konum hærra
undir höfði og láta reynslu af dóm-
störfum vega þyngra í matinu.
Alþingi hafi brugðist í málinu
Jafnframt taldi Vilhjálmur það
mikið alvörumál að með samþykkt
sinni á dómaralistanum hefði Alþingi
ekki farið að reglum.
„Að mati umsækjanda (e. appli-
cant) er spurningunni auðsvarað …
Það var einfaldlega metið ómögu-
legt, af pólitískum ástæðum, að kjósa
um hvern og einn umsækjanda. Til
að skilja þetta þarf aðeins að hafa
hugfast hvað sú framkvæmd hefði
þýtt … Alþingi hefði þá með beinum
hætti þurft að hafna umsækjanda
EJ [Eiríki Jónssyni] sem metinn var
sjöundi hæfastur í þágu umsækj-
anda sem var mun neðar á listanum.
Þá til dæmis JF [Jón Finnbjörnsson]
sem metinn var í þrítugasta sæti,“
sagði Vilhjálmur. Með því að stað-
festa dómaralistann hefði Alþingi
brugðist því hlutverki sínu að veita
framkvæmdavaldinu aðhald.
Skiluðu 46 síðna greinargerð
Fanney Rós Þorsteinsdóttir, sett-
ur ríkislögmaður, og breski lögmað-
urinn Timothy Otty fluttu málið fyrir
hönd íslenska ríkisins.
Áður hafði ríkislögmaður skilað
inn 46 blaðsíðna greinargerð fyrir
áðurnefndan frest 11. nóvember.
Morgunblaðið ræddi við Fanneyju
Rós þegar réttarhöldunum var lokið.
„Meginrökin eru að það var ekki
brotið á mannréttindum kæranda
því Arnfríður Einarsdóttir var lög-
lega skipuð. Kjarninn í okkar mál-
flutningi var að dómstóllinn þarf að
virða nálægðarreglu og að Ísland
hafi unnið úr málinu. Það liggur fyrir
skýr dómur Hæstaréttar. Það var
farið í gegnum hann í löngu máli,“
sagði Fanney um kjarna málsins.
Með nálægðarreglu vísar hún til
þeirrar reglu að dómstólum beri að
eftirláta það innlendum dómstólum
að túlka innlend lög. Þá vísar hún til
dóms Hæstaréttar í máli númer 10/
2018 en þar hafnaði rétturinn þeim
málflutningi Vilhjálms að umbjóð-
andi hans hefði ekki notið réttlátrar
málsmeðferðar og mannréttinda.
Hins vegar komst Hæstiréttur að
þeirri niðurstöðu í desember 2017 að
Sigríður hefði sem ráðherra ekki
sinnt rannsóknarskyldu er hún kaus
að víkja frá hæfnisröð dómaranefnd-
ar. Sem kunnugt er færði hún fjóra
dómara ofar í hæfnisröð dómara-
nefndar, þ.m.t. Arnfríði, og staðfesti
Alþingi breyttan lista. Fimmtán
dómarar voru skipaðir en 33 um-
sækjendur voru metnir. Landsréttur
tók til starfa 1. janúar 2018.
Hver og einn hafði þann rétt
Undirréttur MDE fann að því að
Alþingi hefði ekki greitt atkvæði um
hvert og eitt þeirra 15 dómaraefna
sem tilnefnd voru í samræmi við
reglur. Að sögn Fanneyjar var farið
vel yfir atkvæðagreiðsluna. Þau hafi
bent á að Alþingi hafi sjálft ákveðið
ferlið þegar kosið var um dómara-
efnin. Hver og einn þingmaður hafi
haft tækifæri til að krefjast at-
kvæðagreiðslu um hvert dómaraefni.
Athygli vakti að í upphafi ræðu
sinnar lagði Fanney Rós áherslu á að
íslenska ríkið tæki Mannréttinda-
dómstól Evrópu alvarlega og hefði
tekið ríkt tillit til dóma hans.
Standa við skuldbindingar
Hún segir aðspurð að fjallað hafi
verið um þetta í löngum kafla í grein-
argerðinni sem skilað var inn fyrir
11. nóvember. Sem dæmi hafi Ís-
lendingar umbylt réttarkerfi sínu í
kringum 1990 vegna máls frá MDE
um aðskilnað framkvæmdavalds og
dómsvalds í héraði. Þá hafi svo-
nefndur dómarafulltrúadómur
Hæstaréttar leitt til endurupptöku
mála og ógildingu dóma. Málið hafi
varðað þá framkvæmd að löglærðir
starfsmenn dómstóla, sem voru háð-
ir framkvæmdavaldinu, hafi dæmt í
málum. Þessi dómur hafi fallið árið
eftir lögfestingu mannréttindasátt-
málans og því sýnt, líkt og breyting-
arnar 1990, að Ísland standi við sínar
skuldbindingar. Ekki var gefið út
hvenær dómur yfirréttar liggur
fyrir. Síðast tók undirréttur sér
rúman mánuð til að kveða upp dóm.
Tókust á um réttmætið í Strassborg
 Verjandi Guðmundar Andra í landsréttarmálinu gagnrýndi Hæstarétt og Alþingi fyrir yfirrétti MDE
 Starfandi ríkislögmaður segir það kjarna málsins að dómari í landsréttarmálinu var löglega skipaður
Ljósmynd/MDE
Yfirréttur Evrópudómstólsins Fjölmenni fylgdist með réttarhöldunum ytra. Sautján dómarar dæma í málinu.
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Margmenni var í dómsalnum þegar
yfirréttur Mannréttindadómstóls
Evrópu (MDE) í Strassborg tók
fyrir mál Guðmundar Andra Ást-
ráðssonar gegn íslenska ríkinu, svo-
nefnt landsréttarmál.
Undirréttur MDE kvað upp þann
dóm 12. mars í fyrra að íslenska ríkið
hefði brotið gegn rétti Guðmundar
til réttlátrar málsmeðferðar vegna
þess hvernig staðið var að skipun
Arnfríðar Einarsdóttur sem dómara
í landsrétt. Sigríður Á. Andersen
sagði þá af sér sem dómsmálaráð-
herra en hún var í dómsalnum í gær.
Íslenska ríkið óskaði eftir því í
apríl sl. að málinu yrði skotið til yfir-
réttar MDE og var sú beiðni sam-
þykkt í september síðastliðnum.
Þinghaldið fór fram á ensku og var
þýtt á frönsku, mál heimamanna, og
rússnesku. Dómarar frá Úkraínu
voru boðsgestir dómstólsins. Þá voru
lögmenn frá Rússlandi í salnum.
Málsaðilar höfðu frest til 11. nóv-
ember til að skila inn greinargerð-
um. Þriðju aðilar höfðu tækifæri til
að skila inn greinargerð innan tilskil-
ins frests. Samþykkti dómstóllinn að
taka við greinargerðum frá félaga-
samtökum í Varsjá, stjórnvöldum í
Póllandi og umboðsmanni almenn-
ings í Georgíu. Greinargerð Sigríðar
var hins vegar ekki samþykkt, enda
of seint fram komin.
Verja þurfi grundvallarréttindi
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson,
hæstaréttarlögmaður og verjandi
Guðmundar Andra, gerði grein fyrir
meginsjónarmiðum sínum í málinu.
Kjarni málsins snerist um að
vernda 1. málsgrein 6. greinar
mannréttindasáttmálans um réttinn
til réttlátrar málsmeðferðar fyrir
dómi. Hún sé sennilega mikilvæg-
asta málsgrein 6. greinarinnar. Séu
réttindin í 1. málsgreininni ekki
vernduð sé varanlega grafið undan
öðrum málsgreinum 6. greinarinnar.
Með því að staðfesta vel rökstudd-
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Samkeppniseftirlitið vill að gengið
verði lengra í frumvarpi forsætis-
ráðherra um vernd uppljóstrara en
þar sé lagt til og að verndin verði
enn víðtækari. Með frumvarpinu á
að stuðla að því að upplýst verði um
lögbrot og aðra ámælisverða hátt-
semi og að starfsmenn sem gera það
geti talið sig örugga og notið vernd-
ar ef þeir greina frá brotum.
Verndin nái líka til háttsemi
sem ekki hefur átt sér stað
Samkeppniseftirlitið leggur til í
umsögn við frumvarpið að gildissvið
hugtaksins starfsmaður verði rýmk-
að „og verndin nái einnig til ráð-
gjafa, stjórnarmanna, verktaka,
starfsnema, tímabundinna starfs-
manna, fyrrverandi starfsmanna og
sjálfboðaliða. Jafnframt leggur
Samkeppniseftirlitið til að verndin
nái einnig til háttsemi sem ekki hef-
ur átt sér stað en mjög líklegt sé að
eigi sér stað. Einnig telur Sam-
keppniseftirlitið mikilvægt að skoð-
að verði ítarlega hvort bæta þurfi
við núverandi lög greinum sem miða
að því að auka hvata mögulegra
uppljóstrara til þess að stíga fram,“
segir m.a. í umsögninni. Þá leggur
Samkeppniseftirlitið til að þeim sem
eiga að fylgja lögunum eftir „verði
veitt fjármagn til þess að kynna efni
þeirra og hvernig uppljóstrarar geti
borið sig að búi þeir yfir upplýs-
ingum um lögbrot eða ámælisverða
háttsemi“.
Bent er á mikilvægi uppljóstrara
við framfylgd samkeppnislaga þar
sem aðstoð þeirra geti varpað ljósi á
alvarleg brot. Það hafi mikla þýð-
ingu fyrir almannahagsmuni að ein-
staklingar geti stigið fram og upp-
lýst m.a. um alvarleg efnahagsbrot.
Jafnframt segir að skynsamlegt
geti verið að koma á sterkari hvöt-
um fyrir uppljóstrara til að stíga
fram hér á landi. Um 30% ríkja í
könnun á vegum OECD hafi nú þeg-
ar lögfest hvata til að einstaklingar
stígi fram og greini frá lögbrotum
og ámælisverðri háttsemi. „Geta
þeir hvatar t.a.m. falist í umbun í
kjölfarið fyrir að vernda hagsmuni
almennings. Nefna má að í Bret-
landi greiða bresk samkeppnisyfir-
völd allt að 100.000 pundum til
handa þeim sem stíga fram með
upplýsingar um ólögmætt samráð
keppinauta þar í landi.“
Vill víðtækari
vernd uppljóstrara
 Verði umbunað fyrir að stíga fram