Samtökin '78 - Samtakafréttir - 15.08.2000, Blaðsíða 17

um við að fara fram á forsjá barna sinna
vi& sambúðarslit.
• Fóstur
Hugtakið fóstur barns er ab finna í barna-
verndarlögum og er eitt af þeim úrræ&um
sem barnaverndarnefndir geta beitt til
stu&nings einstökum börnum. Astæður
þess að börn fara í fóstur eru mis-
munandi, stundum óska kynforeldrar
sjálfir eftir þessari lausn, foreldrar kunna
að vera látnir og einnig geta börn farið í
fóstur þegar foreldrar eða foreldri er svipt
forsjá þeirra. Fóstur getur verið tvenns
konar - tímabundið eða varanlegt - og
mun ég hér eingöngu fjalla um varanlegf
fóstur, þ.e. þegar barni er komið fyrir í
fóstur og ætlað að dvelja þar uns það
verður 1 8 ára.
Olíkt ættleiðingarlögum er ekki að
finna i lögum nein skýr ákvæði um það
hverjir geti gerst fósturforeldrar. Almennt
hefur verið gengið út frá þvi að um sé að
ræ&a hjón eða karl og konu i sambúð
sem varað hefur i 5 ár. Einstaklingar hafa
verið metnir hæfir, en leiðarl jósið í
starfinu hefur verið að velja þá lausn sem
talin er barninu fyrir bestu. Fjöldi þeirra
barna sem farið hafa í varanlegt fóstur
hér á landi á siðustu árum er þessi: 16
börn árið 1996, 20 börn 1997, 19 börn
1998 og 8 börn 1999.
• Munurinn á fóstri og ættleiðingu
Þeir sem óska eftir að gerast fóstur-
foreldrar þurfa að afla sér meðmæla
Barnaverndarstofu og sækja um slík
meðmæli þangað. Umsókninni þurfa að
fylgja ýmis voftorð á sama hátt og
varðandi ættleiðingarleyfið. Barna-
verndarstofa óskar eftir umsögn frá
barnaverndarnefnd þar sem umsækj-
endur búa og svipað ferli fer í gang eins
og lýst var hér að framan varðandi
ættleiðingar. Hér kemur þó fram hinn
mikli munur sem er á fóstri og ætt-
leiðingu, bæði hvað varðar réttarstöðu
barnsins og skyldum hins opinbera til að
fylgjast áfram með högum og aðstæðum
barnsins. Þegar umsögn er gerð þarf að
fara nákvæmlega ofan i þessi atriði til að
tryggja að væntanlegir fósturforeldrar
séu tilbúnir til að takast á við verkefnið
og geri sér grein fyrir allri þeirri röskun
sem verða mun á lifi fjölskyldunnar allt
fram á fullor&insár fósturbarnsins.
Þegar barnaverndarnefnd hefur af-
greitt umsögn sina, sem er gert á sama
hátt og þegar umsögn er veitt í ætt-
leiðingarmálum, þ.e. með því að skrifa
greinargerð sem umsækjendur fá og geta
gert athugasemdir við, þá er málið lagf
fyrir fund barnaverndarnefndar þar sem
umsækjendum er boðið að mæta og loks
er umsögnin send Barnaverndarstofu. Þar
er umsögnin metin og ef það mat er
jákvætt er gefið út vottorð um hæfni
viðkomandi til að taka að sér fósturbarn.
Haldin eru námskeið fyrir væntanlega
fósturforeldra þar sem enn frekar er
fjallað um þau atriði sem skipta máli
þegar barn fer í fóstur og þannig reynt
að vinna sem best að undirbúningi.
Umsækjendur fara síðan á svokallaðan
fósturforeldralista.
Barnaverndarnefndir landsins senda
síðan inn umsóknir um fósturforeldra
þegar finna þarf barni fósturheimili og
þá reynt að gera sér sem besta grein
fyrir þörfum barnsins og síðan mögu-
leikum þeirra sem á listanum eru til að
mæta þessum kröfum barnsins.
• Vandi fósturforeldra
Þau börn sem fara í fóstur hafa oft búið
við mjög erfiðar aðstæður. Tilvera þeirra
hefur litast af erfiðleikum fullorðna fólks-
ins og þau bera e.t.v. merki vanrækslu
og slæms aðbúnaðar. Þau þurfa því oftar
en ekki mjög mikla umönnun og
sérhæfða aðstoð fyrst eftir að þau fara í
fóstur. Þá má heldur ekki gleyma því að
ástæðan fyrir þvi að þau fara i fóstur er
ekki sú að þeim þyki ekki vænt um
kynforeldra sína. Þau sakna þeirra, þau
hafa takmarkaðar forsendur til að skilja
hvað fram fer, þó að það fari að sjálf-
sögðu eftir aldri þeirra og þroska, og
þau eru e.t.v. ekki vön að treysta neinum
fullorðnum. Verkefni fósturforeldra eru þvi
mikil og krefjast kunnáttu og þolinmæði.
Þessi börn eiga rétt á að þekkja uppruna
sinn, rétt á umgengni við kynforeldra
sína, þau bera áfram nafn þeirra og eiga
áfram erfðarétt gagnvart þeim. Þá eiga
þessi börn rétt á áframhaldandi stuðningi
barnaverndarnefndar allt til fullorðinsára.
Hafi kynforeldrar verið sviptir forsjá
barna sinna geta þeir skotið þeirri
ákvörðun til barnaverndarráðs og/eða
dómstóla. Kynforeldrar eiga rétt á að
taka málið upp aftur við barnaverndar-
nefnd og óska eftir að fá barnið til sín
aftur og/eða óska eftir breyttri umgengni
við barnið. Þannig er oft og tíðum
áralöng umfjöllun um málefni þessara
barna einhvers staðar í kerfinu hvort
heldur er hjá barnaverndarnefnd, barna-
verndarráði eða dómstólum, innanlands
eða utan, umfjöllun sem oft er erfið og
slítandi fyrir fósturforeldra og barnið.
• Möguleikar samkynhneigðra
Eins og hér er fram komið er ekki skýrt
tekið fram í lögum hvort fósturforeldrar
verði að vera karl og kona. Ekki er vitað
til þess að samkynhneigð pör hafi sótt um
að gerast fósturforeldrar og fátítt er að
einstaklingar sem látið hafa uppi kyn-
hneigð sína hafi fengið leyfi (reyndar er
ekki heldur vitað til þess að þeim hafi
verið hafnað). Aftur þarf að hafa í huga
að samkynhneigðir eru e.t.v. hræddir við
að láta á þetta reyna vegna ótta við
höfnun. Einnig þarf að hafa í huga að
það að vera metinn hæfur sem fóstur-
foreldri er i sjálfu sér ekki trygging fyrir
því að fá fósturbarn. Barnaverndar-
nefndir sem vinna að því að finna for-
eldra fyrir barn með bakgrunn eins og
þann sem ég hef lýst hér að framan er
skylt að reyna að tryggja lausn sem veitir
barni sem mestan stöðugleika og öryggi
og þar sem líklegt er að ytra áreiti verði i
lágmarki.
Eg hef hér rétt tæpt á þeim leiðum sem
eru ættleiðing og fóstur og lagf höfuð-
áherslu á hinn lagalega ramma. Það er
spennandi tilhugsun að samkynhneigðir
kanni hvort þessar takmarkanir standist
lög og höfði mál til að láta á það reyna,
en þeir sem eru tilbúnir til að ganga í
gegnum það ferli verða líka að vera sér
meðvitaðir um að slík leið er tilfinninga-
lega mjög erfið. Enn á ný vil ég undir-
strika að það að fá tilskilin leyfi er heldur
ekki trygging fyrir þvi að fá barn og að
börn sem eru frumættleidd eða fara í
fóstur eru oftast börn sem vegna fortíðar
sinnar þurfa mikla umönnun og aðstoð.
Því hlýtur það sjónarmið hvað þeim er
fyrir bestu að fá að ráða.
SAMTAKAFRETTIR 17