Fjölrit RALA - 15.01.2001, Qupperneq 42

með áburðaráhrifum sínum. Dæmi em um ungt birki vaxi vel og myndi falleg tré í
þéttri lúpínu hér á landi, eins og ffam kom í Vaðlareit í þessari rannsókn og hefur átt
sér stað í Morsárdal í Skaftafelli (Guðjón Jónsson 1994). Flest bendir til að þar sé urn
að ræða birki sem komið hafi verið nokkuð á legg áður en lúpína myndaði breiður.
Niðurstöður tilrauna með sáningu og plöntun birkis í lúpínubreiður (Ása L. Aradóttir
2000a,b) styðja þetta einnig. í erlendum rannsóknum á gróðurframvindu í
lúpínubreiðum hefur komið í ljós að lúpínur sem vaxa í þéttum breiðum geta hindrað
landnám og uppvöxt tegunda meðan þær halda fullum þrótti en þetta getur hins vegar
snúist við þegar þær taka að stijálast eða drepast (del Moral og Bliss 1993). Það
skiptir því miklu máli fyrir mið- og síðffamvindutegundir (t.d. birki) að berast inn á
svæði og komast á legg áður en snemmffamvindutegundir (t.d lúpína) breyta spírunar-
og uppvaxtarskilyrðum sem getur hindrað eða hægt mjög á landnámi þeirra fyrr-
nefndu. Þetta hefur m.a. komið ffam þar sem elri og greni nema land á jökulaurum í
Alaska. Nái grenið að koma sér fyrir áður en elrið myndar samfellt kjarr nýtur grenið
góðs af elrinu og vex upp úr því. Grenið á hins vegar erfitt með að komast upp af ffæi
í þéttu elrikjarri (Chapin o.fl. 1994).
Það voru grös sem héldu helst velli eða námu land og þéttu sig í lúpínubreiðum
sem við rannsökuðum (8. og 9. mynd). Á Suðurlandi var algengast að vallarsveifgras
væri ríkjandi grastegund í gömlum breiðum (3. og 9. ljósmynd) en þar voru einnig
dæmi um að blásveifgras, skriðlíngresi og hálíngresi næðu talsverðri þekju (4. tafla).
Á Norðurlandi var vallarsveifgras hvergi með mikla þekju í breiðum. Þar var hins
vegar mun meira um blásveifgras og túnvingul sem em þurrkþolnari tegundir. Aðrar
grastegundir þéttu sig eiimig en náðu þar ekki mikilli þekju að undanteknu hálíngresi
á einum stað (3. tafla). I rannsóknum í Heiðmörk hafa áður komið ffam merki um
aukingu á vallarsveifgrasi inni í lúpínubreiðum (Halldór Þorgerisson 1979). Dæmi em
um áþekka ffamvindu í Kalifomíu í Bandaríkjunum þar sem grastegundir hafa orðið
ríkjandi undirgróður í breiðum af Lupinus arboreus þar sem hún hefur lagt undir sig
lágvaxinn strandgróður (Pickart o.fl. 1998). Grös em almennt tækifærissinnaður
tegundahópur sem getur bmgðist skjótt við breytingum á ytri skilyrðum. Þau færa sér
í nyt aukið köfriunarefhi í jarðvegi og vaxa hratt við bætt skilyrði, sem styrkir sam-
keppnistöðu þeirra. Þá em mörg þeirra skuggaþolin og á það t.d. við um sveifgrös og
vingla (Dunn o.fl. 1999). Við áburðartilraunir á mela og mólendi, bæði hérlendis og
erlendis, hefur komið í ljós grös aukast mjög í gróðri við áburðargjöf og verða yfirleitt
ríkjandi á kostnað hægvaxta berangurs- og lyngtegunda sem bregðast hægar við (Heil
og Diemont 1983, Þóra Ellen Þórhallsdóttir 1991, Sigurður H. Magnússon og Borgþór
Magnússon 1995, Michelsen o.fl 1999).
Aðrar helstu tegundir háplantna sem héldu velli eða námu land í þéttum breiðum
af alaskalúpínu vora vallelfting (23. ljósmynd), klóelfting, ætihvönn, geithvönn, tún-
fífill, brennisóley, túnsúra, vegarfi og sigurskúfur (8.-9. mynd, 4. tafla). Þessar
tegundir vom þó flestar mun staðbundnari en grastegundimar. Elftingamar em báðar
skuggaþolnar og geta vaxið í undirgróðri í kjarri og skógi (Hörður Kristinsson 1986).
Þær hafa án efa verið til staðar í landi sem lúpína hefur breiðst út á og fjölgað sér með
öflugum jarðsprotum, en þær em gjamar á að sækja út í fijótt, raskað land. Hvannir
vom ríkjandi með lúpínu 1 breiðum á Kvískeijum og í Múlakoti (2. og 6. ljósmynd, 4.
tafla). Líklegt er að þær hafi komið inn í þær eftir að fijósemi jarðvegs tók að aukast
af völdum lúpínunnar, en hvannir vaxa yfirleitt í ffernur næringarríkum jarðvegi. Þær
em stórvaxnar eins og lúpínan og geta því keppt við hana um ljós. Þá mynda þær stór
fræ og kímplöntu sem ber blöð á löngum blaðstilkum og geta þau því teygt sig upp á
móti birtunni. Túnfífill, brennisóley, túnsúra og vegarfi em tegundir sem em algengar
í ffemur fijóu landi (Hörður Kristinsson 1986). Þær höfðu numið land á nokkmm
40