Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1975, Blaðsíða 26

24 ÍSLENZKAR LANDBÚNAÐARRANNSÓKNIR
hangandi dölum eins og Miðsitjuskarði og
Djúpadal og í U-laga dölum svo sem Deild-
ardal. Jökulskálar eru margar í fjöllum eftir
hvilftar- eða skálarjökla. Röð slíkra skála er
t. d. að finna í suðurfjöllum Unadals.
Dæmi um malarása er áður nefnt. Allvíða
má sjá malarhjalla, sem myndazt hafa milli
jökuls og hlíða. Gott dæmi um slíka malar-
hjalla er að finna utan í Stafnshólsöxl sunnan
Deildardals, en þar er röð slíkra malarhjal'a
í mismunandi hæð. Talsvert er um fram-
hlaup í dölunum. Eitt slíkt framhlaup var
skoðað í Deildardal. I jarðvegssniðum, sem
tekin voru ofan á og til hliðar við fram-
hlaupið, fannst aska frá Hekí’u (H5). Má því
telja líklegt, að framhlaupið hafi orðið fljót-
lega eftir að ísa leysti, a. m. k. er það eldra
en 7000 ára.
Svörfun vatnsfalla setur ekki ýkjamikinn
svip á þann hluta Skagafjarðarsvæðisins, sem
rannsakaður var, en þó eru allvíða nokkuð
tilkomumikil gljúfur, sem hafa orðið til
vegna vatnsrofs. Einkum eru Bólugil, Kotagil
og gljúfur Jökulsánna tilkomumikil.
Jökulárnar hafa og borið fram mikið
magn bergmylsnu, sem hefur sezt til og
myndað flatlendið.
Ummerki um landmótun sjávar á því
svæði, sem rannsakað var, eru einkum mal-
arhjallarnir, t. d. í mynni Svartárdals í 50 m
hæð yfir sjó og Nafirnar, malarhjallar við
Sauðárkrók, í 45 m hæð yfir sjó, en þeir eru
orðnir til við hæsm sjávarstöðu á síðjökul-
tíma.
Af framansögðu er Ijóst, að jarðgmnnur í
Skagafirði er nokkuð breytilegur, og liggur
móajarðvegurinn ýmist á þéttu, tertíem bergi,
nokkuð þétmm jökulruðningi, gropnu sjáv-
arseti (malarhjallar) og ungu árseti.
MYNDUN MÓAJARÐVEGS
í SKAGAFIRÐI
Myndun móajarðvegs í Skagafirði hófst, þeg-
ar jökla leysti af landinu, fyrir rúmum 10.000
árum, og hefur myndun hans staðið allt
fram til vorra daga. I eldfjallalöndum eins og
Islandi er víða að finna öskulög í setlögum.
Öskulögin hafa oft mismunandi eiginleika og
útlit, sem veldur því, að þekkja má lögin
frá einu jarðvegssniði til annars. Má þannig
rekja útbreiðslu og finna uppruna þeirra.
Islenzkir brautryðjendur í öskulagarann-
sóknum eru þeir Hákon Bjarnason og Sig-
urður Þórarinsson (1940). Sigurður Þórarins-
son hefur síðan aukið mjög við þekkingu
manna á útbreiðslu og uppruna öskulaga,
sem varðveitzt hafa í íslenzkum jarðvegi.
Aldur forsögulegra öskulaga hefur verið á-
kvarðaður með geislakolsaðferðinni.
Sigurður Þórarinsson (1961) varð fyrsmr
manna til að nota öskulög til að mæla
þykknunarhraða fokjarðvegs á ýmsum tím-
um. Hefur þeirri aðferð verið beitt við rann-
sókn þessa á myndunarsögu móajarðvegs í
Skagafirði. Aðferðin er fólgin í því að mæla
þykkt jarðvegsins milíi tveggja þekktra ösku-
laga og deila síðan árafjöldanum, sem liðið
hefur milli þess, að öskulögin hafa fallið, í
þykktina. Fæst þannig árleg þykknun.
Öskulög, sem smðzt var við í rannsókn
þessari, voru ljósu öskulögin úr Heklu (Sig-
urður Þórarinsson 1971).
H5 7100 ára (C14),
H4 4500 ára (C14),
H3 2900 ára (C14),
H1104 866 ára (miðað við A.D. 1970).
Auk þess var smðzt við viðarkolaleifar,
þar sem þær fundust. Kolaleifarnar finnast í
nokkmm sniðum nokkru neðar en Heklu-
lagið frá 1104, en talsvert ofar en H3. Gert
er ráð fyrir, að þær séu frá landnámstíma