Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1975, Qupperneq 27

MYNDUN MÓAJARBVEGS í SKAGAFIRBI 25
eða frá því um 900 Á.D., þ. e. frá fyrstu
sviðningu.
Ljósu öskulögin frá Heklu eru í jarðvegi
um allan Skagafjörð, auk þess eru þar all-
mörg dökk öskulög. Mjög víða í jarðvegs-
sniðum eru tvö þunn, dökk öskulög fyrir
ofan Hno4. Gera má ráð fyrir, að neðra lagið
sé frá 1477, en um það er tal'að í svokölluðu
Grundarbréfi. Einnig er hugsanlegt, að neðra
lagið sé frá Heklugosi 1300 og efra lagið þá
frá 1477. Milli öskulaganna Huoi og H3 eru
víða tvö dökk öskulög. Sömu sögu er um
þau að segja, að upplýsingar skortir og þau
eru svo lík úti í náttúrunni, að ekki er unnt
að greina þau sundur. Þessi öskulög voru
skráð og mæld, þar sem þau finnast, en ekki
notuð við úrvinnslu vegna skorts á heimild-
um aldur þeirra.
I tveimur jarðvegssniðum, sem tekin vom
í mynni Norðurárdals, nánar til tekið sunnan
brúar á Norðurá, fannst Ijóst öskulag í mó-
hellu talsvert neðar en H... Ljósbrot öskunnar
var mælt og reyndist vera um 1,498 eða
svipað og H4 (Sigurður Þórarinson 1967).
Um upptök öskulagsins verður ekkert sagt
að svo stöddu, en það er eitt elzta öskulag,
sem varðveizt hefur á Islandi frá ísaldarlok-
um, þ.e. á nútíma.
Nú skal vikið nánar að jarðvegssniðunum,
en alls vom mæld 27 snið (sjá mynd á 23.
bls.). Jarðvegsþykknunin var fremur hæg
fyrsm þrjú árþúsundin, eftir að ísa leysti og
fram að Hs, um 0,047 mm á ári samkvæmt
mælingum á 17 sniðum (sjá töflu II). A
næsta tímabili, sem er um 2600 ár, þ. e. milli
öskulaganna H3 og H4, var þykknunin lítið
eitt meiri, 0,049 mm á ári. Á tímabilinu,
sem líður milli öskulaganna LI i og H3, verð-
ur nokkur breyting. Jarðvegsþykknun það
tímabil, sem er 1600 ár, er 0,037 mm á ári.
Þykknunin er þá hægust á myndunartíma
jarðvegs í Skagafirði. Frá því að öskulagið
H3 fellur og að viðarkolalaginu, sem finnst
í fjórum sniðanna, verður talsverð breyting,
þykknun er 0,08 mm á ári. En væri snið 5
ekki reiknað með, enda virðist þar um á-
rennsli vegna flóða að ræða, væri þykknunin
0.06 mm á ári. Þykknunin frá kolalaginu og
fram til 1104 er hin mesta, sem reiknast,
0,74 mm á ári. Þess ber þó að geta, að við-
arkolalagið fannst aðeins í fjórum sniðum,
eins og áður sagði. Síðusm aldirnar, þ. e. frá
1104 og fram til 1970, er þykknunin 0,506
mm á ári.
Til þess að kanna, hve mikil þykknun
jarðvegs á rannsóknarsvæðinu í heild hefur
verið, var dregin lína um vestanvert svæðið
annars vegar og austanvert svæðið hins vegar
frá syðstu mælistöðum í framdölum og til
nyrztu mælistaða hvorum megin. Niðurstöð-
ur þessara athugana má sjá í mynd á 37. bls.
af vesmrsvæði, en af henni er ljóst, að jarð-
vegsþykknun er einna mest syðst, en minnkar
heldur eftir því, sem norðar dregur. Svipuð
niðurstaða fékkst að austanverðu, en þó var
jarðvegsþykknun þar óreglulegri, ekki eins
ákveðin jarðvegsþynning eftir því, sem utar
dró. Líklega er þar um áhrif landslags að
ræða.
Mynd á 26. bls. sýnir meðaljarðvegsþykkn-
un í mm á ári í jarðvegssniðum í Skagafirði
og frá Haukadalsheiði. Hún er teiknuð eftir
tölum úr grein Guttorms Sigurbjarnarsonar
(Náttúmfr. 39, 68—114).
Samanburður þessara súlurita sýnir í meg-
indráttum svipaða þróun. Við nánari saman-
burð koma þó í ljós ýmis frávik. I fyrsta lagi
er þykknunarhraði meiri og jafnari á Hauka-
dalsheiði allt fram að landnámi. Einnig er
það eftirtektarverr, að milli Hi og H3 dregur
úr jarðvegsþykknun í Skagafirði. Við land-
nám verður jarðvegsþykknun miklu örari í
Skagafirði, en lítils háttar dregur úr henni
eftir 1104. Verður vikið að þessum mun
síðar. Sigurður Þórarinsson (1961) birtir töfl-
ur um þykkt lösskennds moldarjarðvegs í