Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1975, Side 41

MYNDUN MÓAJARBVEGS í SKAGAFIRÐI 39
H4 fellur, eykst hlutfall Ijósrar ösku mjög í
jarðvegi, og sama máli gegnir eftir tilkomu
öskulagsins H;. Dökka glerið og ummyndaða
glerið er að mestu móbergsgler. Varla er um
að ræða, að nokkur ummyndun glers hafi
orðið í fokjarðvegi, eftir að hann settist.
Astæða þessarar ályktunar er sú staðreynd,
að Ijósa glerið er lítt sem ekkert ummyndað,
jafnvel úr öskulaginu H.,. Því verður að telja,
að mestur eða jafnvei allur hluti móbergs-
glersins hafi ummyndazt á myndunarstað, en
ekki eftir flutning.
Eins og áður er sagt, er berggrunnur rann-
sóknarsvæðisins að mesm úr tertíeru blágrýti,
en þó er aðeins 5—15% korna jarðvegsins
gerð úr bergbrotum og kristöllum, og gæti
sumt þeirra þó verið upprunnið utan svæð-
isins. Leirs úr millilögum gætir alls ekki.
Jarðvegskornin era því að mesm (85—95%)
aðflutt af öðrum svæðum og þá helzt af
svæðum sunnan Skagafjarðar, það er mó-
bergssvæðum. Ljósa glerið er mestmegnis
ættað frá Heklu.
Gróðurfar, veðurfar og saga jarðvegs.
Af frjórannsóknum í íslenzkum mýram
(Þorleifur Eeinarsson 1961, 1968) og
öskulagarannsóknum (Sigurður Þórarins-
son 1944, 1958) má ráða, að fljótlega eftir,
að ísa leysti í ísaldarlokin, fór gróðri ört fram
á landinu. Frjólínurit frá Skagafirði sýna, að
birki hefur verið komið til sögu um 2000
áram áður en öskulagið H-, fellur.
Samanburður á jarðvegsþykknun frá því
fyrir tun 10.000 árum og fram til tímans
fyrir 7100 áram (H.-,) í Skagafirði (0,047
mm á ári) og á Haukadalsheiði (0,083 mm
á ári) (Guttormur Sigurbjarnarson
1968) sýnir, að þykknunin hefur verið nær
tvöfalt örari á Haukadalsheiði. Skýring þess
gæti verið sú, að gróðurlaus svæði hafi alltaf
verið í nánd og fokið af þeim á Haukadals-
heiðina, en hins vegar betur gróðið í Skaga-
firði. Isaskil lágu sunnan til á landinu (Þor-
leifur Einarsson 1961), og því hefur ísa
leyst fyrr af Norðurlandi og gróður því
breiðzt fyrr út þar. A tímabilinu frá 7100
áram (H5) til 4500 ára (Hé) fyrir okkar daga
var þykknun jarðvegs svipuð, 0,049 mm á
ári, á tímabilinu í Skagafirði. A Haukadals-
heiði verður hins vegar aukning úr 0,083
mm á ári í 0,102 mm á ári. Gæti það bent
til áfoks af auðum svæðum í nágrenni jökla
eða áhrifa vatnsrofs (mýraskeiðið fyrra) eða
foki úr öskugeira Hi.
I Skagafirði dregur úr áfoki á tímabilinu
Hí—H3 (4500—2900 B.P.). Jarðvegsþvkkn-
un er þá aðeins 0,037 mm á ári, og er það
mjög í samræmi við frjólínuritið frá svæðinu.
Þá er birki að breiðast út að nýju eftir fyrra
mýraskeið, og dregur þá mjög úr rofmætti
vinds. Allan þennan tíma hefur veðrátta verið
gróðri hagstæð, hiti farið hækkandi og úr-
koma verið næg og mun stærri hluti landsins
verið gróinn og gróður aldrei náð meiri hæð,
svo að vart munu þá hafa verið nein um-
talsverð gróðurlaus svæði. A Haukadalsheiði
er hins vegar enn aukning á jarðvegsþykkn-
uninni, 0,135 mm á ári. Tímabilið frá því
fyrir 2900 árum (Hs) og fram til landnáms
er jarðvegsþykknunin tvöföld í Skagafirði á
við næsta tímabil á undan, 0,07 mm á ári.
A Haukadalsheiði verður þykknun þetta
tímabil miðað við tímabiíið á undan, 0,151
mm á ári, en var tímabilið á undan 0,135
mm á ári. Þykknunarhraði í Skagafirði er því
hægari þetta tímabil en á Haukadalsheiði.
Veðrátta þessa tímabils er lakari en áður
var, hitastig lækkaði, og úrkoma jókst. Þetta
tímabil spannar fyrri hluta mýraskeiðs síð-
ara.
Frá 1104 hefur jarðvegseyðingin haldið
áfram, þ.e. jarðvegsþykknun á þeim svæðum,
þar sem jarðvegur er nú.