Sjómannadagsblaðið - 07.06.2020, Blaðsíða 48

48 s j ó m a n n a d a g s b l a ð i ð j ú n í 2 0 2 0
snæbjörn guðmundsson er
einn þeirra sjómanna sem
verið hafa plagaðir af sjóveiki.
hann lét það þó ekki aftra sér
og hefur verið á sjó síðustu tvo
áratugi. hann telur að forvitni-
legt verði að sjá hvað kemur
út úr nýjum rannsóknum á
hreyfiveiki.
Í febrúar síðastliðnum var formlega tekinn í notkun í Háskólanum í Reykjavík nýr og
fullkominn hátæknibúnaður til
rannsókna á sjóveiki og annarri
hreyfiveiki. Rannsóknirnar eru
unnar í samstarfi Heilbrigðis-
tækniseturs Háskólans í Reykjavík,
Lífvísindaseturs Háskóla Íslands og
Háskólans á Akureyri.
Umræddur búnaður var í
umfjöllun nefndur sjóveikihermir
og samanstendur af sýndar-
veruleikabúnaði sem tengdur er
við hreyfanlegt undirlag. Þannig er
hægt að líkja eftir aðstæðum á sjó,
við akstur, flug og fleira.
Við sama tækifæri var hleypt af
stokkunum fyrstu rannsókninni
sem nýtir búnaðinn. Fram kom í
tilkynningu Háskólans í Reykjavík
(HR) að þátttakendur væru 40
heilbrigðir einstaklingar og að
könnuð yrðu áhrif mismunandi
hreyfingar og hvaða hreyfigerð og
styrkur framkallaði kröftugustu
einkenni krankleikans.
Snæbjörn Guðmundsson vélstjóri,
sem þekkir sjóveikina af eigin raun,
segir nýja tækni og rannsókn sem
þessa vissulega gefa þeim von um
lausn sem átt hafi við hreyfiveiki að
stríða. Um leið bætir hann við að
væntanlega sé viðfangsefnið snúið,
því birtingarmynd veikinnar sé oft
ólík á milli einstaklinga. Hann finni
til dæmis aldrei fyrir bílveiki. Þá hafi
sjóveikin ekki heldur komið fram
strax, heldur læðst aftan að honum
eftir að hann var byrjaður á sjó. En
þrátt fyrir sjóveiki hefur hann verið
lengi á sjó, viðloðandi sjómennsku
allt frá 1979 þegar hann var 16 ára
fram undir hálfþrítugt. „Og svo núna
samfleytt frá 2000 og til dagsins í
dag,“ segir Snæbjörn, sem nú starfar
nú sem háseti á Víkingi AK.
Plagar ekki eins í seinni tíð
Þrátt fyrir sjóveikina gafst Snæbjörn
aldrei upp á sjónum. Hann fór í
Vélskólann og svo hjálpaði til að hann
gat um tíma sótt sjó á móti búrekstri
þegar hann starfaði sem bóndi upp
úr aldamótum. „Þá skiptum við með
okkur einu plássi ég og félagi minn,
þar sem ég reri í hálfan mánuð og var
mánuð í fríi, en hann var í mánuð á
sjó og hálfan mánuð í fríi. Það passaði
vel með bændastörfunum.“
Í seinni tíð segir Snæbjörn
sjóveikina ekki plaga hann eins og
áður, enda kominn á stærri skip, þó
að hann finni enn svolítið fyrir henni
ef langt líður á milli túra. „Ég gubba
ekki og svoleiðis lengur, en manni
líður ekki vel.“
Áður var þetta hins vegar erfiðara.
„Ég var á báti sem hét Þorsteinn
Gíslason í Grindavík þarna um tvítugt
og var þá svo hrikalega sjóveikur að
ég var eiginlega farinn að kvíða fyrir
því að fara á sjó ef það spáði brælu.
Ég var farinn að bryðja lyf sem var að
fá við þessu og vanlíðan sem fylgdi
þessu. En ég lét mig hafa það.“ Svo
hjálpaði báturinn eða aðstaðan um
borð kannski ekki heldur. „Þetta var
eikarbátur og það sváfu allir frammi
í lúkar og þar var líka eldað. Svo
náttúrlega þegar dallurinn var í landi
í brælum, kannski í tvo-þrjá daga, þá
úldnaði kjölvatnið og þetta varð alveg
hreint viðbjóðslegt,“ segir hann af
innlifun af minningunni.
Taflið snerist eftir góða byrjun
Þá segir Snæbjörn svolítið merkilegt
að fyrsta mánuðinn sem hann var á
sjó hafi hann ekki fundið fyrir sjóveiki.
„Svo var gert hrygningarstopp og farið
í páskafrí en eftir það farið út í alveg
haugabrælu og þá varð ég sjóveikur og
losnaði eiginlega ekki við hana eftir
það. Þetta var mjög skrýtið. Við byrj-
uðum einmitt nokkrir óvanir saman
þennan vetur og það urðu allir sjóveikir
nema ég.“ Hann var þá í fyrsta túrnum í
því að hjúkra og aðstoða félagana. „En
það snerist svo við eftir mánuð. Þá voru
þeir orðnir sjóaðir og ég sjóveikur.“
Í tilkynningu Háskólans í
Reykjavík um búnaðinn og nýja
rannsókn í febrúar var jafnframt
haft eftir Paolo Gargiulo, dósent við
verkfræðideild og forstöðumanni
Taugalífeðlisfræðistofnunar HR, að
þetta væri í fyrsta sinn sem slíkur
tæknibúnaður væri tekinn í notkun í
rannsóknum og tengdur við mælingar
með þráðlausum heilarita, vöðvarita
og hjartsláttarnema. Markmiðið væri
að byggja upp einstakan gagnabanka
þar sem mælingar á lífeðlisfræðilegum
þáttum hjá einstaklingum væru tengd-
ar við einkenni hreyfiveiki. „Þessi
aðstaða hér er einstök á heimsvísu og
veitir Íslendingum tækifæri til að verða
leiðandi í rannsóknum á hreyfiveiki,”
sagði Paolo.
Botnlanganum kennt um
Í viðtali við fréttir Sjónvarps á RÚV
sagði jafnframt Hannes Petersen,
prófessor við Háskóla Íslands og
forstöðumaður líffærafræði við
Læknadeild HÍ, sem um árabil hefur
stundað rannsóknir á sjóveiki, að
mögulega gæti fólk sem yrði gjarnan
sjóveikt farið í herminn og þannig
undirbúið sig fyrir væntanlega sjóferð.
Hann áréttaði þó að markmiðið væri að
rannsaka og læra að þekkja fyrirbærið
hreyfiveiki. „Og þá sérstaklega sjóveiki,
sem skiptir okkur Íslendinga miklu
máli, með það markmið að leysa vanda
þeirra sem starfa úti á sjó eða starfa í
hreyfiríku umhverfi.“
Snæbjörn hjó eftir fréttunum um
hreyfiveikirannsóknirnar í febrúar
og segir að gaman væri að fá að prófa
búnaðinn, svona til að ganga úr
skugga um hvort veikin sé enn svona
rík í honum. „En það var reyndar
gamall sjóhundur sem sagði við mig að
þeir sem búið væri að rífa botnlangann
úr yrðu ekki sjóveikir,“ bætir hann
við. „Ég veit svo sem ekki hvað hann
hafði fyrir sér í því. Ég er enn með
botnlangann og bind því vonir við
rannsóknirnar. Nema að maður láti
prófa að fjarlægja botnlangann.“ - óká
Sendum íslenskum sjómönnum árnaðaróskir á sjómannadaginn

sjóveikin dúkkaði upp eftir mánuð
Snæbjörn guðmundsson, háseti á Víkingi aK, hefur ekki látið þráláta sjóveiki koma í veg fyrir sjómennsku sína. Hann byrjaði
ungur á sjó og hefur nú stundað sjóinn samfleytt í 20 ár. Mynd/ókÁ
gunnar Karlsson, meistaranemi í heil-
brigðisverkfræði við Hr, prófar búnað-
inn sem notaður er til að greina og vekja
hjá fólki hreyfiveiki þegar hann var
kynntur í Háskólanum í reykjavík í febr-
úar á þessu ári.
Mynd/Hr
Frá kynningu Háskólans í reykjavík í febrúar. Frá vinstri: Hannes Petersen, prófess-
or við Hí, Jón atli Benediktsson, rektor Hí, ari Kristinn Jónsson, rektor Hr, og Paolo
gargiulo, dósent við Hr. Mynd/Hr
ÍSLANDS
SJ
Ó
MA
NNAFÉLAG
10 s j ó m a n n a d a g s b l a ð i ð j ú n í 2 0 1 7
þróun segir Gunnar að hafi verið
viðvarandi síðustu 10 til 15 ár.
Breytingar á vinnuaðstæðum
sjómanna síðustu ár segir Gunnar
hins vegar mismunandi eftir skip-
um. Á vinnsluskipum hafi dregið
mjög úr því að menn séu að burð-
ast með pönnur og kassa því nú
séu færibönd, stigabönd og annað
sem færi fiskinn upp í hendurn-
ar á mönnum. „Menn þurfa því
lítið að vera að teygja sig og færa
sig eftir fiski.“ Þá séu komin betri
kerfi varðandi hífingar. „Áður
voru menn bara með bómuna, en
núna eru betri græjur við að hífa
og slaka. Og svo eru náttúrulega
komnar vélar eins og til dæm-
is beitningavélar sem vinna um
leið og línan er lögð. Þannig að
það er alls konar ný tækni komin
í vinnuna um borð sem líka hef-
ur dregið úr slysahættu. Það eru
margir hlutir, smáir og stórir sem
gert hafa hlutina betri.“
Það sem helst teljist til nýbreytni
núna segir Gunnar að útgerðarfyr-
irtækin hafi verið að ráða til sín ör-
yggisstjóra. „Þeir eru með fókusinn
á öryggismál dags daglega og að
hjálpa sjómönnum að halda vöku
sinni þegar kemur að þessum mál-
um, að daglegu eftirliti sé sinnt og
að menn haldi öryggisreglur sem
þeir hafa sett sér. Og þetta er partur
af öryggisstjórnunarkerfi um borð
í hverju skipi. Oft er sagt að skip-
stjórinn sé sá sem beri ábyrgðina,
en öryggisstjórnunarkerfi hjálpar
til við að dreifa ábyrgðinni á alla
um borð. Enginn er undanskilinn
og enginn getur vísað á annan
þegar kemur að öryggismálum.“
Engu að síður eru áhöld um
hvernig til hefur tekist við að
fækka slysum að mati Gunnars.
„Þarna tekst á betri skráning og
svo hins vegar að menn sýna meiri
árvekni og skrá kannski atvik sem
ekki voru skráð áður. Það er ekki
víst að það hafi alltaf farið á skýr-
slu þótt einhver hafi klemmt sig
eða skorið á fingri, en ég held að
í dag fari það á skýrslu. Svo hefur
þetta náttúrlega líka með samn-
ingamál sjómanna að gera, en þeir
hafa mjög ríkan bótarétt og þar af
leiðandi er mjög mikilvægt að allir
sinni skráningu mjög vel.“
Gunnar segir klárt mál að núna
séu sjómenn sinnugri þegar kemur
að öryggismálum og passi betur
hver upp á annan en raunin kunni
að hafa verið áður. „Ef einhver
ætlar sér að ganga of langt þá er
einhver annar sem stoppar hann.
Menn taka þannig ábyrgð hver á
öðrum. Og mér finnst fræðslan og
skólastarfið svolítið hafa opnað
augu manna f rir þessu. Hérna
ður fyrr var það þannig að menn
voru ekkert mikið að skipta sér
hver af öðrum. En menn eru mikið
opnari með þetta í dag.“
Þessir hlutir gangi líka svolítið í
bylgjum því þegar mikill uppgang-
ur var í fiskveiðum og sjósókn þá
hafi líka verið mikil endurnýjun
og oft mikið af nýliðum um borð.
„Með kvótakerfinu og fækkun skipa
þá minnkar þessi endurnýjun og
meira um að vanir sjómenn séu
um borð. En sá tími er að einhverju
leyti liðinn, en í staðinn erum við
með miklu betra fræðslukerfi fyrir
nýliða og öll skip með kerfi um
hvernig taka skuli á móti nýliðum.“
Þá sé heldur ekki litið svo á að þeir
séu einir nýliðar sem séu að fara
í fyrsta skipti á sjó, heldur sé litið
svo á að maður sé nýliði ef hann er
nýr um borð í viðkomandi skipi.
Dæmi um áhrif nýliðunar á
slys segir Gunnar hægt að lesa
úr tilkynningum um slys á upp-
gangstímanum rétt fyrir hrun, en
þá hafi gengið erfiðlega að manna
skip. Þannig megi sjá slysatíðni
taka stökk árið 2007. „En eftir 2008
eru bara orðnir vanir menn á sjó.
Svo er annað í þessu að smábáta-
útgerð jókst eftir að kvótakerfið var
sett á.“
Þegar horft er á tölurnar núna
allra síðustu ár og um leið með í
huga að slysaskráning sé betri þá
segist Gunnar fullyrða að hlutirnir
færist til betri vegar. „En betur má
ef duga skal og það hlýtur að vera
markmið okkar að fækka þessu
verulega. Við sjáum hver árangur-
inn varð við að fækka banaslysum
og alvarlegum slysum og þá á al-
veg að vera hægt að fækka hinum
slysunum verulega. Þar þarf bara
að koma að þessari nýju hugsun
að allt skipti máli, smátt og stórt.
Undanfarin ár hefur líka verið
vakning í því að skrá það sem kall-
að hefur verið „næstum því slys“,
því þar sem verður næstum því slys
getur orðið alvöru slys síðar. Menn
eru að reyna að fyrirbyggja slysin.
Og þegar fleiri fyrirtæki eru búin að
ráða sér öryggisstjóra þá held ég að
öryggismenningin færist á nýtt og
betra stig.“ -óká
Sendum íslenskum sjómönnum árnaðaróskir á Sjómannadaginn
PORT OF HAFNARFJORDUR
SMÍÐAVERK ehf.
Íslensk smíðaverks snilli
Klettagörðum 5 | 104 Reykjavík
Sími 568 0100 | stolpigamar.is
GÁMALEIGA
GÁMASALA
KÓPAVOGSHAFNIR
FROSTI ehf
44 H r a f n i s t u b r é f
Eggjabúið
Hvammi
Gólf oG
veGGlist
ReyKjAvíK
S ys tilkynnt hjá
almannatryggingum
Ár Slys alls Slys á sjómönnum Hlutfall
1985 1.795 459 25,6%
1986 1.904 503 26,4%
1987 2.177 592 27,2%
1988 2.366 619 26,2%
1989 2.670 631 23,6%
1990 2.874 614 21,4%
1991 3.194 522 16,3%
1992 3.074 511 16,6%
1993 3.303 523 15,8%
1994 2.893 486 16,8%
1995 2.749 459 16,7%
1996 3.010 434 14,4%
1997 3.044 460 15,1%
1998 3.031 378 12,5%
1999 2.991 381 12,7%
2000 3.005 361 12,0%
2001 3.108 344 11,1%
2002 2.401 413 17,2%
2003 2.037 382 18,8%
2004 1.799 309 17,2%
2005 1.782 366 20,5%
2006 1.583 268 16,9%
2007 1.772 425 24,0%
2008 2.160 291 13,5%
2009 1.980 239 12,1%
2010 1.842 279 15,1%
2011 1.934 252 13,0%
2012 2.004 249 12,4%
2013 2.015 230 11,4%
2014 2.157 210 9,7%
2015 2.128 220 10,3%
Heimild: Hagstofa Íslands
„Áður voru menn bara með bómuna,
en núna eru betri græjur við að hífa
og slaka.“
VAGNHÖFÐA 12, REYKJAVÍK | S. 567 2800 | mdvelar@mdvelar.is | mdvelar.is