Skessuhorn - 14.10.2020, Blaðsíða 14

MIÐVIKUDAGUR 14. oKTÓBeR 202014
Um þessar mundir eru liðin 100 ár
frá fæðingu Guðmundar Runólfs-
sonar (f. 9.10.1920 – d. 1.2.2011)
skipstjóra og útgerðarmanns í
Grundarfirði. Guðmundur er einn
af frumkvöðlum Grundarfjarðar og
er ævistarf hans samofið uppbygg-
ingu byggðarinnar þar sem stend-
ur með miklum blóma í dag. Guð-
mundur var gerður að heiðursborg-
ara Grundarfjarðar árið 2010 en
með því vildi bæjarstjórn Grundar-
fjarðar sýna honum þakklæti fyrir
lífsstarf hans og framlag til byggðar
og mannlífs í Grundarfirði.
Mestu breytingar
Íslandssögunnar
Sagt er að ríflega helmingur af
strandlengju landsins sé við Breiða-
fjörð og lífríki sjávar mótast af því.
Þar eru fengsæl og gjöful fiskimið
og ekki síður úti fyrir Snæfellsnesinu
enda varð Breiðafjörður snemma
ein af mikilvægustu miðstöðvum
útgerðar á Íslandi með verstöðv-
ar meðfram allri strandlengjunni
og úti í eyjunum. Lengi framan af
var útgerð bundin við árabáta, erfið
og háskaleg og afraksturinn oft lít-
ill. Vegna nálægðar við hinn gjöf-
ula Breiðafjörð var lífsvon fólks-
ins þó meiri en víða annars staðar.
Sjórinn gaf dýrmæta björg í fátæk
bú. Með tímanum jukust líka bjarg-
ráðin, bátarnir stækkuðu, í þá voru
settar vélar, hafnir voru byggð-
ar. Guðmundur Runólfsson er af
þeirri kynslóð sjómanna og útgerð-
armanna sem í senn stuðlaði að og
upplifði mestu breytingu Íslands-
sögunnar, til framfara og heilla fyr-
ir land og þjóð. Hin öra framþróun
til sjávar og sveita og bætt lífsskil-
yrði Íslendinga síðastliðna öld eru
ævintýri líkust. Á þeim tíma hefur
frumstæðum atvinnuháttum verið
breytt á þann veg sem best gerist
meðal fremstu þjóða heims. Snar
þáttur þessa ævintýris er líf og starf
manna, víðsvegar um landið, sem
með dugnaði, áræði og góðar gáfur
í veganesti hófust upp úr sárri fá-
tækt til mikilla umsvifa og athafna.
Þannig er saga Guðmundar Run-
ólfssonar.
Fæddist í Stekkjartröð
„Þar sem Helgrindur, Kirkjufellið
og Brimlárhöfði speglast í sléttum
haffletinum, Lambahnjúkurinn og
Mönin með Skálardalinn á milli sín
breiða út faðminn í suðri, Klakkur-
inn rís í austri og Melrakkaey stend-
ur traustum fótum í fjarðarmynn-
inu,“ þar fæddist Guðmundur Run-
ólfsson 9. október 1920 í Stekkjar-
tröð í eyrarsveit. Guðmundur var
sonur Sesselju Sigurrósar Gísla-
dóttur húsfreyju (1880–1948), og
Runólfs Jónatanssonar, oddvita
og verslunarstjóra (1873–1947).
Systkini Guðmundar sammæðra
voru: Gísli, Magnús Þórður, Móses
Benedikt og Geirmundur. Systkini
samfeðra: Þorkell Daníel, Jóhanna,
Kristín, Páll Guðfinnur, Halldór
og Sigurþór.
Torfbærinn yfirgefinn
Guðmundur var borinn og barn-
fæddur Grundfirðingur og ólst upp
í flæðarmálinu í mikilli fátækt, næst-
um að segja örbirgð eins og hann
sjálfur rifjaði oft upp. Þar sem læk-
urinn seytlar og fuglalífið blómstr-
ar, krían átti sér sérstakan bústað,
spói, hrossagaukur, stelkur og sand-
lóa undu sér og bjástruðu á sumr-
in, skarfurinn breiddi út vængina
til þerris á skerjunum þar sem sel-
urinn flatmagaði og einhvers stað-
ar vældi lómurinn. Slíkt umhverfi
og náttúra mótar fólk. Ársgamall
flutti Guðmundur með foreldrum
sínum úr torfbæ í framsveitinni í
fyrsta húsið sem reist var í Grafar-
nesi. Síðar flutti fjölskyldan í Götu-
hús sem þau reistu sjálf. Hann var
eins og þorpið að taka fyrstu skref-
in sem voru lítil og aflvana, en þeim
óx ásmegin með hverju ári sem leið.
Allir urðu að leggja sitt af mörkum
og Guðmundur byrjaði tíu ára til
sjós og var tvö sumur á skaki. Strax
frá unga aldri gekk Guðmundur
til allra starfa og sem ungur mað-
ur réðst hann til vinnumennsku
í Helgafellssveit þar sem heitir á
Gríshóli. Þegar þetta var stóð hug-
ur Guðmundar mjög til búskapar
og vildi hann verða vel fjáreigandi
af gangandi fé eins og dugnaður
hans sagði til um.
Heimasætan
á Þingvöllum
Á þessum árum kynntist Guð-
mundur konuefninu, Ingibjörgu
Sigríði Kristjánsdóttur, heimasætu
á Þingvöllum í sömu sveit. Foreldr-
ar hennar voru Kristján Jóhanns-
son, bóndi á Þingvöllum og kona
hans, María Kristjánsdóttir hús-
freyja. Þau Guðmundur og Ingi-
björg giftu sig 1947 og byggðu sér
heimili í Grundarfirði af ríkum
myndarskap þar sem gestrisni var
viðbrugðið. Inga var glaðvær kona
og vinir þeirra hjóna sögðu hana
hafa átt drjúgan þátt í góðu gengi
bónda síns enda var hún hans besti
ráðunautur og þau samhent. Börn
þeirra eru Runólfur, Kristján, Páll
Guðfinnur, Ingi Þór, Guðmundur
Smári, Svanur, María Magðalena
og Unnsteinn. einn dreng misstu
þau í frumbersku. Ingibjörg dó 9.
október 2008.
Byggð rís við Grafarnes
Þegar Guðmundur fæddist var ekki
risin sú byggð sem síðar varð við
fjörðinn og byggðist upp umhverf-
is sjávarútveg. Í eyrarsveit lifði fólk
af sveitabúskap og minni háttar út-
ræði. Á tíma árabátanna var ekki
róið frá Grundarfirði og sjómenn
fóru suður til vertíðar. eftir að vél-
bátar komu var farið að stunda sjó-
inn þaðan allan veturinn en byggð-
in tók ekki að myndast að neinu
ráði fyrr en upp úr 1940 þegar byrj-
að var að byggja þar frystihús. Síð-
ar þegar byggðin fór að taka á sig
mynd við Grafarnes sköpuðust skil-
yrði fyrir athafnasama unga menn
og konur. Guðmundur fór aftur á
sjóinn 1943 og tók minnapróf hjá
Skúla Skúlasyni í Stykkishólmi árið
1945. Hann tók fiskimannapróf
frá Stýrimannaskóla Íslands árið
1947 og var í Sjómannaskólanum
í Reykjavík veturinn 1958–1959.
Hann var alltaf tilbúinn að bæta við
sig þekkingu og réttindum.
Í sjómennsku og útgerð
Guðmundur helgaði sig sjó-
mennsku og útgerð í Grundarfirði.
Hann byrjaði formennsku á bátn-
um Svan árið 1946 og var meðal
annars skipstjóri á Hring SI-34 frá
1955 til 1960 og á Runólfi frá 1960
til 1968. Á sumrin var farið til síld-
veiða úti fyrir Norðurlandi. Til sjós
átti hann auðvelt með að stjórna
enda deildi hann kjörum og aðbún-
aði með sjómönnum sínum. Hann
var í senn þolinmóður og kapp-
samur, leitaði lausna, skjótráður
og framsýnn. Það var til þess tek-
ið hversu barngóður Guðmundur
var og hafði gaman af þeim, stund-
um stríðinn en alltaf gamansamur. Í
landi fylltist bíllinn hans gjarnan af
börnum sem fengu að ferðast með
og taka þátt í atinu sem fylgdi út-
gerðinni og bryggjulífinu.
Guðmundur eignaðist fyrst bát
í félagi með öðrum árið 1947,
mótorbátinn Runólf SH-135. Út-
gerðarfélagið Runólfur hf. var
stofnað sama ár um rekstur tré-
báts sem hann og fleiri létu smíða.
Sá bátur var 37 tonna eikarbátur,
svokallaður Landssmiðjubátur, og
bar hann föðurnafn Guðmundar
eins og flest hans skip. Árið 1960
er trébáturinn seldur en í hans stað
keyptur 115 brúttólesta stálbátur,
með sama nafni, búinn kraftblökk.
Bátinn hafði Guðmundur Runólfs-
son og fleiri aðilar látið smíða í Ri-
sör í Noregi. Árið 1972 má segja að
Guðmundur Runólfsson hafi stokk-
ið inn í nútímann en þá samdi fé-
lagið um smíði á 47 metra löngum
skuttogara sem sigldi inn í höfnina
á Grundarfirði í upphafi árs 1975,
þá fyrsti skuttogari heimamanna.
Guðmundur Runólfsson - aldarminning 1920-2020
Guðmundur Runólfsson fyrir framan báta sína Runólf SH 135 og Hring SH 535 í Grundarfjarðarhöfn. Myndin er tekin 1998.
Ljósm. Rósant Egilsson.
Guðmundur Runólfsson var gerður að heiðursborgara Grundarfjarðar á
níræðisafmæli sínu. Hér færa þau Sigurborg Kr. Hannesdóttir þáverandi forseti
bæjarstjórnar og Björn Steinar Pálmason þáverandi bæjarstjóri Guðmundi Run-
ólfssyni viðurkenninguna. Ljósm. Hringur Pálsson.
Guðmundur Runólfsson, Björn Ásgeirsson og Soffanías Cecilsson þegar þeir
voru heiðraðir af Vigdísi Finnbogadóttur, forseta Íslands, á sjómannadaginn í
Grundarfirði árið 1989.
Guðmundur og Ingibjörg Kristjánsdóttir en hún dó 9. október 2008.