Morgunblaðið - 27.06.2020, Síða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 2020
Ekki þarf að hafa
mörg orð um stöðu
Skálholts og Skálholts-
staðar í Íslandssögunni.
Kirkjan í Skálholti ber
vel nafnið Höfuðkirkja
Íslands en þar var mið-
stöð menningar, trúar-
bragða, stjórnmála og
mannlífs um aldir allt
frá landnámi Íslands.
Kirkjan í Skálholti er
móðurkirkja allra kristinna söfnuða í
landinu. Sagan hefur náð þar bæði
hæstum hæðum og einnig niðurlæg-
ingu í formi vanræktar og sögulegra
átaka sem markað hafa djúp spor.
1950 hófst þar nýtt tímaskeið sem
núlifandi kynslóðir hafa notið. Á rúst-
um hruninnar timburkirkju var stað-
urinn aftur færður til fyrri tignar
með nýrri dómkirkju, skólahaldi,
menningarstarfsemi og
veru vígslubiskups. Til
landsins streymdu
styrkir frá vinaþjóðum
okkar sem gerðu kleift
ásamt átaki dyggra
stuðningsaðila innan-
lands að reisa Skál-
holtsdómkirkju í þeirri
mynd sem við þekkjum
hana í dag. Þarna var
grettistaki lyft.
En ekkert varir að ei-
lífu og tímans tönn
vinnur sitt verk ef ekki
er brugðist við. Við höfum áþreif-
anlega verið minnt á að kirkjan og
munir hennar hrópa á viðhald. 2016
var stofnaður sérstakur sjóður,
Verndarsjóður Skálholtsdómkirkju,
sem hefur það meginhlutverk að
safna fé til viðgerða og viðhalds
menningarverðmæta á staðnum og
vera til stuðnings Skálholtsfélaginu
hinu nýja. Sjóðurinn gerði að sínu
fyrsta verki að fjármagna björgun á
steindum glerlistaverkum Gerðar
Helgadóttur í kirkjunni. Með
myndarlegum stuðningi fyrirtækja,
stofnana og einstaklinga tókst að
safna fé sem dugði til að koma þess-
um dýrgripum fyrir á ný í kirkjunni,
öllum til gleði og ánægju. Verða þessi
framlög seint fullþökkuð.
En enn á ný er þörf á átaki. Komið
hefur fram opinberlega að kirkju-
byggingin sjálf þarf verulegt viðhald
og verðmæti sem þar eru varðveitt
þurfa að komast í öruggt skjól. Þar er
m.a. um að ræða bókasafn, sem áhugi
er á að veita almenningi og rannsókn-
araðilum aðgang að í endurnýjuðu
biskupshúsi á staðnum. Biskupstofa
hefur heitið myndarlegum stuðningi
við endurbætur kirkjubyggingar-
innar í samstarfi við Minjastofnun en
sjálfboðaliðar og frjáls framlög eru
jafnframt mikilvægur þáttur í endur-
reisnarstarfinu. Þar kemur hlutverk
Verndarsjóðs Skálholtsdómkirkju
aftur til sögunnar en fjármagna þarf
frágang merks bókasafns, endurnýja
þarf alla lýsingu kirkjunnar, gera við
klukkuverkið í turni hennar sem er
illa farið og efla alla menningar-
starfsemi sem staðurinn á skilið. Ekki
þarf að minna á hlut prentverksins að
Hólum og í Skálholti til varðveislu ís-
lensks ritmáls á örlagatímum í sögu
þjóðarinnar.
Það er mögulega til að æra óstöð-
ugan að afla fjár frá almenningi, fyr-
irtækjum og öðrum styrktaraðilum
við þær erfiðu aðstæður sem nú eru
uppi í samfélagi okkar. En margt
smátt gerir eitt stórt. Stofnað hefur
verið sjálfvirkt símanúmer sem
hringja má í eða senda SMS og þann-
ig gefa kr. 2.000 til Verndarsjóðsins.
Hringja má oftar en einu sinni! og
síminn er 907-1603.
Einnig má greiða beint inn á reikn-
ing sjóðsins sem er 0152-15-380808
kt. 451016-1210.
Gefendur sem eru atvinnurek-
endur eða með sjálfstæða starfsemi
geta dregið gjafir til sjóðsins frá
skattskyldum tekjum sínum og óska
má nafnleyndar.
Sjóðurinn hefur sjálfstæða stjórn
sjálfboðaliða en lýtur reglum Rík-
isendurskoðunar og Biskupsstofu. Öll
framlög eru vel þegin og renna óskipt
til kirkjunnar og muna hennar.
Höfuðkirkju Íslands vantar stuðning
Eftir Árna
Gunnarsson » Fram undan er um-
fangsmikið starf við
viðgerðir og björgun á
menningarverðmætum
í Skálholti sem hófst
2016 með viðgerðum
á steindum gluggum
kirkjunnar.
Árni Gunnarsson
Höfundur er formaður Verndarsjóðs
Skálholtsdómkirkju.
Árið 2016 birti ég grein þar
sem ég lagði fram hugmynd um
hvernig mætti leysa þann vanda
sem ungt fólk stóð þá frammi fyr-
ir við kaup á sinni fyrstu íbúð og
stendur enn. Eins og nú gat unga
fólkið okkar sem ekki átti efnaða
foreldra tekið þetta skref og var
því ýmist búandi í foreldrahúsum
eða var farið úr landi.
Minnt er á þá skyldu okkar
sem byggjum landið að sjá til
þess að allir þegnar þess hafi hús-
næði til að búa í og mikilvægi þess fyrir þjóð-
félag okkar að halda í sitt unga fólk, sem m.a.
mun standa undir velferð þegna þess í framtíð-
inni.
Hugmyndin sem lögð var fram
árið 2016: Fjárfestum í fyrstu
íbúðinni með unga fólkinu okkar
Hugmyndin byggðist á að leggja fram pen-
inga úr sameiginlegum sjóðum okkar gegn því
að eignast samsvarandi hlut í íbúðunum til
skemmri tíma. Nefndar voru 6 millj. kr. sem
samsvarar um 8 millj. kr. nú.
Á íbúðunum væri kvöð um að rekstur þeirra
og viðhald væri að fullu á vegum kaupandans og
hann myndi kaupa hlutinn innan tíu ára eða
selja íbúðina ella. Á upphæðina væru reiknaðir
hóflegir vextir, sem þá væru gerðir upp, t.d.
vextir samsvarandi verðbólgumarkmiðum
Seðlabanka Íslands á hverjum tíma. Ef íbúðin
væri seld innan þess tíma þá væri
upphæðin gerð upp á sömu for-
sendum.
Þetta er fjárfesting, ekki gjöf
Málið væri einfalt þannig að
ekki þyrfti að stofna til sérstakrar
stofnunar vegna þessa með til-
heyrandi kostnaði. Íbúðalánasjóð-
ur ætti t.d. auðveldlega að geta séð
um málið, enda málið skylt því sem
sjóðurinn væri að fást við. Hann
myndi einnig gæta hagsmuna okk-
ar sameiginlega sjóðs við þessi við-
skipti og þar með gæta þess að
kaupverð viðkomandi eigna væri rétt og eðlilegt
í hverju tilviki og að sala á eignahlutnum og
uppgjör færi fram í samræmi við kvöðina.
Nýtt frumvarp um hlutdeildarlán
í sama tilgangi:
Það er ánægjulegt að sjá að fram sé komið
frumvarp sem byggist í grunninn á fram-
angreindri hugmynd. En ekki eins ánægjulegt
að sjá alla þá fyrirvara og skilyrði sem uppfylla
þarf samkvæmt frumvarpinu. Fyrirvarar þessir
og skilyrði munu koma í veg fyrir að megnið af
þeim sem þurfa á aðstoðinni að halda eigi mögu-
leika á því að uppfylla þá/þau öll og muni því
enga aðstoð fá.
Mér telst til að til að hugsanlegir umsækj-
endur um hlutdeildarlán samkvæmt frumvarp-
inu þurfi að uppfylla um eða yfir 30 skilyrði og
mörg af þeim komi í veg fyrir að venjulegur um-
sækjandi geti uppfyllt þau öll.
Hér virðist forræðishyggjan hafa náð tökum
á höfundum frumvarpsins og þeir náð að safna
saman öllum þeim fyrirvörum sem þeim gat
hugsanlega dottið í hug og úr hefur orðið þessi
samsetningur fyrirvara og krafna, þar sem leit-
að hafi verið að þeim smugum sem hugsanlegur
umsækjandi gæti sloppið í gegnum og girt fyrir
þær.
Helst dettur mér í hug þegar ég les kynn-
inguna á frumvarpinu að verið sé að búa til
verkefni fyrir það starfsfólk sem á að tékka af
öll þessi rúmlega 30 atriði sem upp eru talin í
kynningu fjölmiðla á frumvarpinu. Hvað ætli
það muni kosta og hvað ætli það muni kosta
deilt niður á þá fáu sem sleppa í gegnum frum-
skóginn? Og hvað ætli mikill tími umsækjanda
fari í að finna út úr og uppfylla kröfurnar?
Var það kannske markmiðið með frumvarp-
inu strax í upphafi?
Ég ætla ekki að telja hér upp þessi 30 atriði,
en vísa til umfjöllunar fjölmiðla. Ég skal þó
nefna dæmi um þau:
 Horft skal til nýsköpunar í mannvirkjagerð
 Bara má lána til nýbygginga
 Aðeins sé lánað til íbúðar sem er miðuð við
fjölskyldustærð umsækjanda
 Eigi umsækjandi meira eigið fé en 5% af
kaupverði þá lækkar lánið sem því nemur
 Fasteignalán á undan hlutdeildarláni má ekki
vera til lengri tíma en 25 ára
 Umsækjanda óheimilt að endurfjármagna
fasteignalánið nema greiða hlutdeildarlánið
upp
 Vextir greiðist af hlutdeildarláni ef tekjur
lántaka verða hærri en viðmiðin þrjú ár í röð
Þetta eru 7 sýnishorn af ca. 30 sem umsækj-
andi þarf að uppfylla til að fá stuðning sam-
kvæmt frumvarpinu og sem koma munu í veg
fyrir að góð hugmynd komist til framkvæmda
og geri það gagn sem að er stefnt. Þetta er einn-
ig sýnishorn af því hvernig einföld og góð hug-
mynd er gerð það flókin að hún muni eingöngu
gagnast það fáum að vandamálið muni verða
áfram óbreytt og óleyst, eða sem næst því.
Þá er bara að búa til nýja nefnd sem skila
mun tillögum eftir næstu fjögur ár til að leysa
það vandamál, eða hvað?
Ítrekað er hér að hugmyndin er í báðum til-
vikum að hið opinbera fjárfesti í húsnæðinu með
kaupandanum og fær sitt fé til baka þegar það
hefur gert sitt gagn. Hér er því um raunveru-
lega aðstoð að ræða sem mun auðvelda unga
fólkinu okkar að vera áfram Íslendingar nú og
til frambúðar. Sleppið öllum þessum gildrum og
hindrunum sem frumvarp þetta gerir ráð fyrir
og byggið aðstoðina á fáum skilyrðum og gerið
lán þessi aðgengileg fyrir sem næst alla sem eru
að kaupa sína fyrstu íbúð. Þeir sem ekki þurfa á
því að halda munu tæplega verða margir í hópi
umsækjenda og skaðinn enginn þó að einhverjir
slæðist með.
Góð hugmynd eyðilögð
Eftir Sigurð Ingólfsson » Sleppið öllum þessum
gildrum og hindrunum
sem frumvarp þetta gerir ráð
fyrir og byggið aðstoðina á
fáum og skýrum skilyrðum.
Sigurður Ingólfsson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Á því Herrans ári
1484 reit Innocentius
páfi VIII (1432-1492)
örlagaríkt bréf. Glefsur
úr því hljóma svo:
„Hafa þeir [trúvill-
ingar] með særingum,
álögum, sjónhverf-
ingum og öðrum argví-
tugum galdraiðkunum
og – athæfi, óhæfu og
hræðilegri viðurstyggð,
deytt afkvæmi kvenna, jafnvel í móð-
urkviði, sem og ungviði búfjár, eyði-
lagt afurðir jarðarinnar, vínþrúgur,
ávexti trjáa, já, jafnvel konur og
karla, áburðardýr, hjarðdýr sem
önnur dýr, víngarða, aldingarða,
engi, beitilönd, maís, hveiti og annað
kornmeti. … [Að] undirlagi óvinar
alls mannkyns [djöfulsins] hika þau
ekki við að fremja og drýgja and-
styggilegasta ófögnuð og saurugustu
öfgar, steypandi sálu sinni í glötun,
svívirðandi Guð almáttugan, fjöl-
mörgum til hneykslunar og skaða.“
(Þýð. Ólína Þorvarðardóttir. Brennu-
öldin). Bréfið varð hvatning hinum
kynbældu svartmunkum, Heinrich
Kramer (1430?-1505) og Jakob
Sprengler (1436?-1495),
til að rita hinn skelfi-
lega Nornahamar (Mal-
leus Maleficarum), leið-
arvísi um
galdraofsóknir, þrung-
inn kvenhatri. Andskot-
inn sjálfur hafði sam-
kvæmt djöflafræði
kirkjunnar tekið sér
bólfestu í sálum manna,
einkum klögumála-
kvenna af alþýðustétt-
um og kynsystra þeirra
í klaustrum, sem
ástunduðu saurugt líferni. Kölski var
viðsjárverður og brá sér í allra kvik-
inda líki. Eins og páfi benti á gerði
djöfullinn konur undirgefnar sér í
kynsvalli. Einnig rændi hann og
ruplaði, eyddi og deyddi fyrir þeirra
tilstuðlan, sbr. eftirfarandi vitnisburð
fórnarlamba. Fyrra dæmi: „Hún
hafði ekki aðeins bruggað banaráð
mönnum jafnt sem skepnum; hún
hafði einnig haldið við djöfulinn sjálf-
an í 38 ár. Hann hafði vitjað hennar „í
mannsmynd, svartur á hár og skegg,
meiri á velli en nokkur dauðlegur
maður, svartklæddur“ á næturþeli,
ríðandi, búinn riddarastígvélum með
spora og gyrtur sverði.“ Þegar á
svallhólminn var komið, upphófust
almenn kynmök. Síðara dæmi: „Þar
kemur djöfullinn inn um glugga sem
„stór maður, allur svartklæddur með
mikið og kolsvart skegg og augnalit
mjög tindrandi og óttalegt. … Hvílu-
brögð hans eru öflug og þjösnaleg,
veita ekkert yndi, og hann er jök-
ulkaldur viðkomu . … Hann otaði frá
lendum sér ófögnuði nokkrum, köld-
um sem ís, er gekk allt upp undir
bringspeli eða á móts við geirvörtur á
fyrrgreindum sakborningi.“ (Galdra-
fárið í Evrópu, eftir Hugh Trevor-
Roper, þýð. Helgi Skúli Kjartansson)
Tæpum fjórum öldum síðar, var ritað
annað „bréf“. Grundvallarkenn-
ingasmiður kvenfrelsaranna, Eliz-
beth Cady Stanton (1815-1902), skil-
greindi fjanda okkar tíma: „Karlinn
er þrunginn tortímingu; harð-
neskjulegur [og] sjálfselskur. Hann
unnir stríði, ofbeldi [og] sigurvinn-
ingi, miklast af sjálfum sér og leggur
að fótum sér. Eins og í hinum verald-
lega heimi sáir hann í siðferðið
ósætti, glundroða, sjúkdómum og
dauða.“ (Þýð. höfundur)
Nútímaútfærsla Ingibjargar
Daggar Kjartansdóttur á kennisetn-
ingu fræðaformóður hennar er
áhugaverð. „Veruleiki kvenna er
þessi. Kynbundið ofbeldi ógnar lífi
þeirra og heilsu. … Vondi karlinn á
sér enga eina birtingarmynd, hann er
alls staðar og hvergi og þú veist aldr-
ei hvort eða hvenær þú mætir hon-
um. Stundum þekkir þú hann bara af
góðu einu þar til hann snýst gegn
þér. Stundum laðar hann þig til sín
og brýtur á þér.“
Kvenfrelsarar berjast hatrammri
baráttu gegn karldjöflinum. Þeir
hafa valið áþekka leið og fyrr-
greindur páfi, Jósef Vissarionovich
Stalín (1878-1953), Adolf Hitler
(1889-1945) og Joseph Raymond
McCarthy (1908-1957). Áróður
þeirra ýmist ól á eða skapaði ótta, ör-
væntingu og ógn.
Í áróðursherferðum kvenfrels-
aranna hefur karlmönnum í hálfa öld
verið brigslað um djöfullegar mis-
þyrmingar barna sinna og ástvina.
Karlmaðurinn kvelur aukinheldur
dýr jarðar og spillir náttúrunni, svo
heimsendir er rétt handan við hornið.
Fólk, sem verður viti sínu fjær og
veit ekki sitt rjúkandi ráð, verður
auðveldlega bráð múgsefjunar, þar
sem beitt er hugmyndafræði eða
trúarbrögðum. Einhvern þarf að
hafa til blóra. Um þessar mundir er
það feðraveldið. Blóraböggulinn
rúmar allan sálarsorann, enda um að
ræða hálfa fjórðu milljón karla.
Hefndarþorsta er svalað og refsigleði
mögnuð. Hreinsunareldurinn brenn-
ur glatt. Lög eru endurtúlkuð og ný
samin. Sönnunarbyrði sakarábera er
léttvæg fundin. Æra karla fuðrar
upp á galdrabálkesti almenningsálits
og fjölmiðla. Málstaðurinn er studd-
ur eins konar „fræðihringekju,“ þar
sem höfundar styðjast við „sann-
leika“ hver annars. Staðreyndir,
skynsemi og rök hripa af þeim sem
vatn af gæs. Áróðurinn er hertur,
fjármagnaður af opinberu fé. Kerf-
isbundið er þaggað niður í „villu-
trúarmönnum,“ sem ýmist eru
dæmdir af löglegum dómstólum, sýn-
ardómstólum eða dómstóli götunnar.
Það er fátt nýtt undir sólinni. Gengur
galdrafárið í endurnýjun lífdaganna
á okkar méli?
Gjörningaveður og kyngaldrar
Eftir Arnar
Sverrisson » Í aldanna rás hefur
múgsefjun verið
beitt af hagsmunahóp-
um til að öðlast völd.
Forsenda hennar er
blóraböggullinn. Gegna
karlar því hlutverki nú?
Arnar Sverrisson
Höfundur er ellilífeyrisþegi.
arnarsverrisson@gmail.com