Morgunblaðið - 30.06.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ásunnudagurðu úrslitljós í borg-
ar- og sveitar-
stjórnarkosn-
ingum í
Frakklandi. Slíkar
kosningar hafa ekki mikil
áhrif utan Frakklands. Þátt-
taka í þessum kosningum var
dræm því einungis 40 prósent
kjósenda nýttu réttinn til að
kjósa. Innan Frakklands er
stundum litið á þessar kosn-
ingar sem vísbendingu um
stöðu flokka fyrir forsetakosn-
ingarnar eftir rúm tvö ár.
Emmanuel Macron kom, sá
og sigraði í forsetakosning-
unum árið 2017, aðeins 39 ára
gamall. Hann hafði verið fé-
lagi í Sósíalistaflokki Hollande
forseta og var ráðherra í
stjórn hans. Það varð snemma
ljóst að Hollande yrði ekki
langlífur forseti enda ólaginn
með stjórnartauma ríkisins.
Fylgið tók að falla frá honum
tiltölulega fljótlega og
hneykslismál og klaufagangur
af ýmsu tagi urðu til þess að
það beinlínis hrundi og vonir
um endurkjör með. Hrunið var
ekki bundið við forsetann
heldur fór flokkur hans sömu
leið. Macron stofnaði nýjan
flokk í kringum persónu sína
og „stefnu“ og báðir fengu
brautargengi. Macron varð
forseti og flokkurinn komst í
meirihlutaaðstöðu á þingi.
Macron þótti framsækinn og
ferskur. Hann hafði gert hlé á
stjórnmálavafstri og efnast
hratt og vel sem snúninga-
laginn bankastrákur.
Forsetaferill hans fór um
margt vel af stað, en óveð-
ursskýin tóku þó að þéttast
óþægilega fljótt á stjórnmála-
himni hans. Hann varð uppvís
að þéttu sambandi við ungan
lífvarðaforingja sem flutti inn
í eina álmu forsetahallarinnar
og því fylgdu ásakanir um að
sá hefði notið óeðlilegs for-
gangs þar.
Mótmæli hreyfingar gul-
vestunga reyndust illviðráð-
anleg. Hún var sögð sprottin
úr grasrótinni til að andæfa
„umbótatillögum“ forsetans til
að tryggja samkeppnisstöðu
franskra fyrirtækja á alþjóða-
vísu. Gulvestungar segjast
taka undir kröfur um að gripið
verði til aðgerða vegna „hlýn-
unar jarðar“. En þeir hafna
því að byrðar vegna þeirrar
baráttu séu lagðar á vinnandi
fólk, sem minnst efni hefur, til
þess að bæta fyrir skemmdar-
verk á loftslagi sem risafyrir-
tæki alþjóðavæðingarinnar
beri alla ábyrgð á.
Macron var lengi vel brattur
gagnvart miklum mótmælum,
sem hafa að auki valdið miklu
eignatjóni borg-
aranna. Hann
sagðist ekki mega
gefa eftir, því að
það þýddi að
Frakkland dræg-
ist aftur úr öllum
helstu þjóðum heims. En gul-
vestungar hafa haldið lengur
út en spáð var. Þegar hafa 10
manneskjur látist í mótmæl-
unum og þar af 3 gulvest-
ungar. Macron hefur aft-
urkallað hækkanir sínar á
eldsneyti í þeirri von að hann
næði samningsstöðu gagnvart
mótmælendum. Kosningarnar
á sunnudag veikja hann enn.
Strax þegar tölur tóku að ber-
ast komu þau skilaboð frá for-
setahöllinni að húsbóndinn
þar væri mjög hugsandi og
áhyggjufullur vegna skilaboða
frá kjósendum. Flokkur sósí-
alista, sem Hollande hafði leitt
fram af hengibrúninni, náði
sér ekki í þessum kosningum,
en fékk þó þá huggun harmi
gegn að halda áfram völdum
sínum í París.
Fréttaskýrendur segja að
helsti sigurvegari kosning-
anna sé flokkur Græningja, en
flokkur Marine Le Pen megi
einnig ágætlega við úrslitin
una.
Á mánudag bárust þau
skilaboð frá hinum áhyggju-
fulla hugsandi forseta í Ély-
sée-höll að hann hefði ákveðið
að verja 15 milljörðum evra til
aðgerða Frakka gegn „lofts-
lagsvánni“ til viðbótar því sem
áður hafði verið lofað. Þótt
forsetinn sé hugsandi og
áhyggjufullur hefði hann
kannski mátt hugsa ráð sitt
aðeins betur. Einungis 40 pró-
sent kjósenda tóku þátt í kosn-
ingunum. Þótt Græningjar
þyki hafa komist best frá þeim
þá er verið að tala um flokk
sem fékk tiltölulega lítinn
hluta af þessum 40% þannig að
það er verið að horfa til
ímyndaðra krafna fámenns
hóps kjósenda. Að auki er vit-
að að kjósendur haga atkvæð-
um sínum iðulega með allt öðr-
um hætti í slíkum kosningum
en þegar þeir kjósa forseta
eða til þings. Skilaboðin sem
forsetinn sendir benda helst
til þess að það sitji órólegur og
óttasleginn forseti í höllinni
fögru.
Fyrir örfáum vikum minnt-
ist Macron tímamótaræðu de
Gaulle, hershöfðingja og síðar
forseta, þegar hann talaði von,
þor og þrótt í landa sína eftir
að Adolf Hitler hafði óþarflega
léttilega lagt Frakkland undir
sig. Macron fer ekki auðveld-
lega í föt hins stóra forvera
síns, en gæti þó lært af honum
hvernig eigi að senda afger-
andi skilaboð.
Macron forseti
les skilaboð frá
kjósendum, en
les hann þau rétt?}
Skilur Macron boðin?
J
ohann Hari lýsir rót fíknar þannig að
hún spretti ekki frá því að fólk
sprauti í sig efnum eða innbyrði. Hún
spretti miklu fremur úr sársauk-
anum sem fólk upplifir innra með
sér. Samt erum við búin að búa til kerfi sem
snýst um að auka sársauka fíkla í von um að
stöðva neyslu þeirra. Þetta kerfi sé í raun gert
til að halda fólki í viðjum fíknar. Hugmynda-
fræðin um stríð gegn fíkniefnum snérist upp í
þessa andhverfu sína og eins og öll önnur stríð
þá verður skaðinn meiri og verri. Stríðið átti að
útrýma vímuefnanotkun en afleiðingarnar voru
fjötrar og fordómar um þennan sjúkdóm.
Mörg okkar hafa á einhverjum tímapunkti
þurft að fást við einhverskonar fíkn. Spilafíkn,
kynlífsfíkn, vinnufíkn, matarfíkn. Alla jafna er
lausnin við fíknivanda sú sama: Meðferð og við-
eigandi heilbrigðisþjónusta. En sem samfélag höfum við
tekið eina fíkn út fyrir sviga og ákveðið að beita annars
konar úrræðum hennar vegna – það er að þeim sem ánetj-
ist vímuefnum skuli refsað til bata. Þó að undanfarin ár
hafi talsvert dregið úr vægi slíkra refsinga og sjónarmið
skaðaminnkunar orðið æ meira í sviðsljósinu þá hefur vilj-
inn til breytinga ekki verið meiri en svo að enn eru til stað-
ar í lögum heimildir til þungra fangelsisrefsinga til handa
neytendum vímuefna.
Hugmyndin um að refsa fíklum til bata er þáttur í stríð-
inu gegn fíkniefnum sem ruddi sér til rúms á síðari hluta
20. aldar. Ekki ósvipað því sem reynt var með banni á
áfengi snemma á sömu öld. En saga refsistefn-
unnar er sorgleg og birtist einna helst í því að
fólki sem er hjálparþurfi sé refsað með fang-
elsi eða sektum. Sú saga er sögð reglulega með
nýjum leikendum. Slíkar sögur rata þó ein-
ungis af og til í fjölmiðla. Þess á milli endur-
tekur sagan sig aftur og aftur. Miklu oftar en
við viljum.
Sögurnar birtast sem auglýsingar eftir
týndum einstaklingum, minningargreinar og
einstaka reynslusögur frá hugrökku fólki sem
náði að brjótast úr viðjum fíknar. Þær sögur
eru einungis lítill kafli í bókinni um fíkn. Ef við
þekktum allar sögurnar, vissum hversu marg-
ar þær væru, þá myndum við kannski bregðast
betur við.
Fyrir rétt rúmu ári ritaði öll velferðarnefnd
Alþingis undir nefndarálit þar sem stóð:
„Beinir nefndin því til heilbrigðisráðherra að vinna mark-
visst að því að afnema refsingar fyrir vörslu á neyslu-
skömmtum fíkniefna.“ Þegar þessi grein er rituð bíður at-
kvæðagreiðslu frumvarp þingmanna nokkurra flokka um
afglæpavæðingu vörsluskammta vímuefna. Þegar greinin
birtist verður orðið ljóst hvort frumvarpið hlaut brautar-
gengi eður ei. Það er von mín að í dag getum við samglaðst
yfir sameiginlegum árangri okkar í átt að mannúðlegri
framkomu við fólk með fíknivanda.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Refsing vegna fíknar
Höfundur er þingmaður Pírata.
bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Pétur Magnússon
petur@mbl.is
Ísland uppfyllir ekki lág-marksskilyrði um aðgerðirgegn mansali samkvæmtskýrslu bandaríska utanríkis-
ráðuneytisins um mansal sem birt
var fyrir helgi. Skýrslan tekur saman
stöðu einstakra ríkja þegar kemur að
málum tengdum mansali og aðgerð-
um þeirra til að sporna við því.
Ísland er í öðrum flokki (Tier 2)
fjórða árið í röð, sem þýðir að stjórn-
völd uppfylla ekki lágmarksskilyrði
bandaríska utanríkisráðuneytisins
með tilliti til varna gegn mansali, en
hefur sýnt viðleitni til þess. Ísland
hefur ekki verið í fyrsta flokki (Tier
1) síðan árið 2016.
Í skýrslunni segir að stjórnvöld
hafi tekið skref til að bæta aðgerðir
gegn mansali frá því á síðasta tíma-
bili. Þar á meðal juku stjórnvöld
styrki til samtaka sem veita fórnar-
lömbum mansals aðstoð og fræða er-
lenda verkamenn um íslenskan
vinnumarkað. Engu að síður stóðust
stjórnvöld ekki kröfur í nokkrum
lykilþáttum.
Sérfræðiþekkingu skortir
Þá er helst gagnrýnt að ekki
hafi verið dæmt fyrir mansalsbrot á
Íslandi í níu ár í röð. Þar að auki er
gagnrýnt að fá mansalsmál séu tekin
til rannsóknar og ekki sé nægilega
mikið eftirlit með viðkvæmum sam-
félagshópum.
Fram kemur í skýrslunni að Ís-
lendingar þurfi að auka fyrirbyggj-
andi aðgerðir til að bera kennsl á
möguleg fórnarlömb mansals, ásamt
því að auka sérþekkingu í rannsókn
mála og öflun sönnunargagna.
Á skýrslutímabilinu, sem var 1.
apríl 2019 til 31. mars 2020, voru
rannsökuð fimm mansalsmál á Ís-
landi, en í tveimur þeirra voru ger-
endur lögsóttir fyrir ásakanir sem
ekki tengdust mansali, m.a. um
smygl. Tveimur mansalsmálum var
vísað til saksóknara á tímabilinu, en
vegna ónægra sönnunarganga voru
málin felld niður. Í skýrslunni kemur
fram að stjórnvöld hafi greint frá
skorti á mansalstengdri sérþekkingu
innan löggæslunnar og að þörf væri á
frekari þjálfun.
Þá ber að nefna að sakfellingar-
tíðni í mansalsmálum er yfirleitt lág,
þar sem um er að ræða margþætt og
flókin mál. Sönnunarstaðan er erfið
og fórnarlömb eru oft hikandi við að
hjálpa löggæslu við rannsókn þess-
ara mála.
Erfitt að útvega tölfræði
Dómsmálaráðuneytið hefur tek-
ið skref til að bæta meðferð mansals-
mála og auka þekkingu á eðli og ein-
kennum brota. Einnig hefur verið
lagt kapp á að vernda þolendur og
mæta þörfum þeirra. Sett var á stofn
aðgerðaáætlun til að bæta máls-
meðferð kynferðisbrota, sem leiddi
til aukinnar fjárfestingar og mönn-
unar innan löggæslu og ákæruþjón-
ustu. Einnig var komið á stofn net-
föngum vegna vísbendinga er varða
mansal og vændi, sem haldið er úti af
lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu.
Þá segir að ráðuneytið hafi borið
kennsl á sjö möguleg fórnarlömb
mansals á Íslandi á skýrslu-
tímabilinu, á móti níu árið 2018.
Verkalýðsfélög og Rauði krossinn
báru einnig kennsl á möguleg fórnar-
lömb, en ekki var haldin opinber töl-
fræði um fjölda þeirra.
Í skýrslunni kemur fram að
erfiðlega hafi gengið að útvega töl-
fræði um mansal á landsvísu, og því
sé erfitt að gera sér grein fyrir um-
fangi slíkrar starfsemi hérlendis.
Greint er frá að gerendur nýti
sér viðkvæma aðstöðu útlenskra og
að minna leyti íslenskra einstaklinga
hér á landi. Konur frá Afríku, Aust-
ur-Evrópu, Eystrasaltsríkjunum og
Suður-Ameríku eru sagðar seldar í
kynlífsþrælkun hér á landi, og ein-
staklingar frá Austur-Evrópu, Asíu
og Eystrasaltsríkjunum eru misnot-
aðir í byggingarvinnu, ferðamanna-
iðnaði og veitingaiðnaði.
Fórnarlömbum vísað úr landi
Í skýrslunni segir að þótt Út-
lendingastofnun og Vinnumála-
stofnun hafi þróað formlegt verklag
til að bera kennsl á möguleg fórnar-
lömb mansals hafi mögulegum
fórnarlömbum, sérstaklega konum
frá Nígeríu og Gana, verið vísað úr
landi án þess að skimað hafi verið
fyrir vísbendingum um mansal.
Hælisleitendur og erlendir nem-
endur eru einkum sagðir varn-
arlausir gegn mansali. Þar að auki
eru erlendir verkamenn sem sendir
eru tímabundið til landsins í aukinni
hættu á að lenda í nauðungarvinnu.
Slíkum verkamönnum er gjarn-
an greitt í heimalandi sínu, en eru
sendir í allt að 183 daga til Íslands til
að forðast skatt- og stéttarfélaga-
greiðslur, sem gerir það erfiðara að
fylgjast með vinnuaðstöðu þeirra og
launum. Þá séu vegabréfsáritunar-
frjálsar reglugerðir í Schengen og
EES misnotaðar til að senda fórn-
arlömb mansals til Íslands í allt að
þrjá mánuði, án þess að þurfa að skrá
þá einstaklinga hjá yfirvöldum.
Stjórnvöld uppfylla
ekki lágmarksskilyrði
Morgunblaðið/Valli
Úttekt Íslendingar uppfylla ekki skilyrði um aðgerðir gegn mansali, að því
er kemur fram í nýrri skýrslu. Ísland er í öðrum flokki fjórða árið í röð.