Morgunblaðið - 29.08.2020, Blaðsíða 14

SVIÐSLJÓS
Ragnhildur Þrastardóttir
ragnhildur@mbl.is
Fimm héraðsskjalaverðirgagnrýna áform mennta-og menningarmála-ráðuneytisins um sköpun
gjaldskrár út frá lögum frá árinu
2014 harðlega í bréfi til ráðuneytisins
og segja að svo virðist sem ásókn
Þjóðskjalasafns Íslands í sértekjur
hafi ráðið meiru í þeim en stuðningur
við eftirlit héraðsskjalavarða.
Fyrst nú á að búa til gjaldskrá út
frá lögunum og spyrja skjalaverðirnir
sig hvers vegna asi sé á því sex árum
eftir að lögin voru sett. Það veki
spurningar „um hvort það sé opinber
stefna að Þjóðskjalasafn Íslands
leggi undir sig skjöl sveitarfélaga og
afli sér með því sértekna á kostnað
sveitarfélaga“, að því er fram kemur í
bréfinu.
Hrafn Sveinbjarnarson, héraðs-
skjalavörður Kópavogs, er einn af
þeim sem skrifa undir bréfið. Hann
segir í samtali við Morgunblaðið að
ósk um tillögu frá héraðsskjalavörð-
um um mótun gjaldskrárinnar hafi
borist frá ráðuneytinu í framhaldi af
fyrirspurnum frá Akranesi til Þjóð-
skjalasafnsins um hvort mögulegt
væri að afhenda safnkost héraðs-
skjalasafns sveitarfélagsins í heilu
lagi inn á Þjóðskjalasafnið.
„Þá byrjar Þjóðskjalasafnið að
velta því fyrir sér hvað eigi að inn-
heimta fyrir það því ríkið fer ekki að
fjármagna skjalavörslu fyrir sveit-
arfélög. Þá kemur til þessi spurning
um lagaákvæðið sem kveður á um að
það sé til gjaldskrá um þetta,“ segir
Hrafn.
„Okkur virðist þetta vera í beinu
framhaldi af þeim núningi sem hefur
verið á milli Þjóðskjalasafns og hér-
aðsskjalasafna.“
Skjalaverðirnir vekja athygli á
því að héraðsskjalasöfn séu í eigu
sveitarfélaga og rekin af þeim. Því sé
það sveitarstjórna að setja og sam-
þykkja gjaldskrá stofnana sinna, en
ekki ráðuneytis.
Ætti ekki að verða
„samkeppnisvara“
Héraðsskjalaverðirnir óska eftir
því að endurskoðun verði gerð á lög-
um um opinber skjalasöfn þar sem
starfsemi héraðsskjalasafna verði
efld og héraðsskjalavörðum gert
kleift að sinna eftirlitshlutverki sínu
og tryggt faglegt sjálfræði.
„Eftirlit, leiðbeiningar og varsla
skjalasafna sveitarfélaga á ekki að
verða samkeppnisvara opinberra
stofnana,“ skrifa skjalaverðirnir.
Eins og áður segir hefur nún-
ingur verið á milli Þjóðskjalasafns Ís-
lands og héraðsskjalasafna. Hrafn
segir að frá árinu 2009 hafi Þjóð-
skjalasafn Íslands reynt að fá sveit-
arfélögin til að taka upp rafræna
skjalavörslu innan veggja Þjóð-
skjalasafnsins.
„Það er engu líkara en það hafi
verið ætlunin að nota sveitarfélögin
sem einhvers konar tilraunastöð og
láta sveitarfélögin bera kostnaðinn af
þessu. Rafræn skjalavarsla er sam-
kvæmt fulltrúum danska ríkis-
skjalasafnsins, sem er með þessa að-
ferð sem hér er tekin upp, miklu
dýrari en hefðbundin pappírs-
skjalavarsla.“
Þá sé slík skjalavarsla ekki jafn
örugg og skjölin séu sannarlega ekki
aðgengilegri þótt það sé stundum lát-
ið í veðri vaka, að sögn Hrafns.
„Okkur finnst vera farið út í
óljósan og yfirgengilegan kostnað
með svo slælegum árangri að skjölin
eru óaðgengilegri og ótryggari að
formi því þetta er hverfult form sem
veldur því að áreiðanleika þessara
skjala verður sífellt hægt að draga í
efa. Maður spyr sig hvort Þjóð-
skjalasafn Íslands, sem vörsluaðili, sé
bært til að tryggja áreiðanleika skjals
sem það er sífellt að velta á milli raf-
rænna miðla,“ segir Hrafn. Rafræna
formið er vinnsluform, ágætt sem
slíkt en „afleitt til staðfestingar og
vottunar“, að sögn Hrafns.
„Ef stjórnvöld geta ekki boðið
upp á neitt annað en hverfult form
um gjörðir sínar þá geta borgararnir
jafnvel farið að óttast um sinn hag.
Að stjórnvöld skuli ekki treysta sér
til að hafa skjöl á einföldu formi fyrir
borgarana er í raun tortryggilegt.“
Hrafn nefnir sem dæmi að horfið
hafi verið frá rafrænum kosningum í
Hollandi fyrir nokkrum árum.
„Því það er öllu mikilvægara að
allt sé rétt í kosningum og það sé ekki
háð sérfræðingum að ganga úr
skugga um réttleika hlutanna. Læs
einstaklingur með almenna menntun
getur að jafnaði séð að skjöl á pappír
séu rétt. Það er töluvert lýðræðis-
legra í borgaralegu samfélagi að það
nægi að sjá skjal frekar en að menn
þurfi að kalla til sérfræðinga í hvert
skipti til að meta réttleikann.“
Spurður hvort það sé ekki jafn
auðvelt að falsa skjöl á pappír og raf-
ræn skjöl segir Hrafn að svo sé að
jafnaði ekki. „Svokölluð rafræn skjöl
eru á hátimbraðra, hverfulla og flókn-
ara formi en pappírsskjöl og því við-
kvæmari og auðfalsaðri. Þetta veltur
einnig á aðgengi til fölsunar, falsari
þarf aðgengi til að koma fölsuninni að
og fela ummerki um sig og slóð sína.
Það hefur enginn netaðgang að
skjalageymslum.“
Héraðsskjalaverðir
ósáttir við gjaldskrá
Morgunblaðið/Frikki
Skjöl á pappír „Okkur finnst vera farið út í óljósan og yfirgengilegan
kostnað,“ segir Hrafn Sveinbjarnarson um rafræna skjalavörslu.
14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. SEPTEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Vandi verka-lýðshreyf-ingarinnar
er margvíslegur og
eðli hans ein-
kennilegt. Ógnar-
sterk staða er um
leið hennar helsti vandi. Stjórn-
arskráin segist tryggja félaga-
frelsi. En „aðilar vinnumark-
aðarins“ hafa saman gert þau
fyrirmæli að engu.
Talað er um að lífeyriskerfi
landsins sé eitt hið besta sem
þekkist. Gegnumstreymi,
tryggt af ríkisvaldi, fær illa
staðist til lengdar. Með fólks-
fækkun verður það óviðráð-
anlegt og enn frekar með fólks-
fjölgun sem felst í aðfluttu fólki
sem dregst að örlátu velferðar-
kerfi. Þær ógnarfjárhæðir sem
bundnar eru í lífeyriskerfinu
hafa leitt til freistnivanda. Út-
rásargæjar komust þar inn
fyrir dyr síðast. Einnig eru til
óskammfeilin dæmi um svokall-
aða „samferðamenn“ lífeyris-
kerfisins sem gerst hafa ofur-
ríkir sem aftaníossar þess og
löngu væri tímabært að af-
hjúpa.
Ofuraflsvandi verkalýðs-
hreyfingarinnar tryggir að hún
getur knúið fram þær launa-
breytingar sem hentar óháð því
hvort vit sé í þeim. Sú var lengi
aðaluppspretta verðbólgufárs-
ins. Framkvæmd verkfalla fer
oft úr böndum. Túlkun á „verk-
fallsbrotum“ er einstök hér.
Ekkert fyrirtæki lifir það lengi
af gangi þorri starfsmanna í
lykilstöðu út á sama tíma. Sú
túlkun að fámennur hópur sem
eftir sitji megi ekki reyna að
halda í horfi er hvergi iðkuð
nema hér. En það eru fá úrræði
til gegn slíkum dellutúlkunum.
Hér á árum fyrr kváðu dóm-
stólar eða handhafar fógeta-
réttar upp úrskurði um lög-
leysu sem fylgt hafði verið fram
með handafli. Þegar neitað var
að fylgja lögmætum úrskurðum
og fámennt lögreglulið gat ekki
fylgt þeim eftir neituðu yfir-
menn þess að stefna því í svo
ójafnan slag, þótt lagabókstaf-
urinn væri skýr. Síðan hefur
lokaorðið falist í sjálftöku
„verkfallsvarða“. Það er reynd-
ar tvíbent fyrir þá til lengdar.
Fullu afli verður ekki beitt
nema einu sinni. Þá yrðu hinar
fullkomnu ógöngur öllum ljós-
ar. Fyrirtæki færu þá unn-
vörpum á höfuðið. Verkalýðs-
félögin gætu þá prentað
launataxta einhliða, enginn
greiddi laun eftir þeim. Enginn
banki styddi fyrirtækin til þess.
En það gerist enn að ábyrgð-
arskertir aðilar komist um hríð
inn fyrir vébönd verkalýðs-
hreyfinga með því að nýta sér
áhugaleysi félagsmanna á innri
málum. Og þegar þeir hafa
komið sér fyrir á kontórunum
þá rennur upp fyrir þeim hið
ógnarlega vald sem þar er. Með
hinum óskráða
samningi „aðila
vinnumarkaðar“
um að deyða
ákvæði stjórnar-
skrár um félaga-
frelsi hefur nánast
öllum almenningi verið smalað í
eina rétt. Á úrslitastundum
liggur þar meira vald en í
Stjórnarráðinu og lítt takmark-
að.
Næst reka þeir nýkomnu
augu í þá ofurfjármuni lífeyr-
issjóða sem verkalýðshreyf-
ingin hefur aðra hönd á en
vinnuveitendur hina. Þá runnu
lukkuriddarar og svikahrappar
fljótt á blóðlyktina. Í umræðu
um lífeyrissjóði er rætt um að
launamenn einir leggi fé í líf-
eyrissjóði og eigi því einir að
ráða þeim! Þó liggur fyrir að
væru engin fyrirtæki með styrk
til að ráða til sín fólk þá væru
engir lífeyrissjóðir. Framlög í
lífeyrissjóði byggjast á lífvæn-
legum fyrirtækjum. Stærsti
hluti framlaga kemur beint úr
veltu þeirra og hinn hlutinn er
dreginn af þeim fjármunum
sem fyrirtækin greiða starfs-
mönnum sínum í laun. Það er
smekksatriði að segja að allt fé
lífeyrissjóðanna komi frá fyrir-
tækjunum, sem er þó ekki út í
hött, eða að það komi allt frá
starfsmönnunum, sem er þó
mun veikara, því að þá gleymist
hlutur viðskiptamanna fyrir-
tækisins sem greiða meira en
annars staðar fyrir vörur og
þjónustu fyrir vikið. Ef þeim er
ofboðið slitnar þetta flæði.
Seinustu ár var kjarasamn-
ingum lokað með því að nýta
óvenjulegt góðæri í landinu og
að auki með þeim ósið að ríkið
komi að borðinu með loforð sem
eru sum ábyrgðarlaus af þess
hálfu. Bæði vegna áhrifanna á
ríkissjóð og þrýstings á hækk-
un skatta og eins hins að póli-
tískir sérsinnar nýti lokamín-
útur kjarasamninga til að knýja
fram breytingar sem kjósendur
hafa sýnt að enginn vilji sé til.
Sé launastig í landinu réttlætt
með tímabundinni sveiflu í ár-
ferði, svo sem því að fé frá
ferðaþjónustu hafi margfaldast
vegna hagstæðari ytri þátta, þá
blasir við að versni árferðið hef-
ur það áhrif á getu launagreið-
enda.
Nú vita allir nema mestu
óvitar að margt er efnahags-
lega óhagstætt nú og er kór-
ónuveiran og viðbrögðin við
henni efst á blaði, en fleira kem-
ur til. Þeir sem knúðu fram
óþekktar launahækkanir í
krafti tímabundins góðæris vita
vel að undir slíku verður ekki
staðið þverri sú góða tíð. Höfn-
un óska um að halda launum
óbreyttum um sinn er í raun til-
laga þeirra um að fækka vinn-
andi fólki hjá fyrirtækjum svo
að þau geti áfram staðið undir
launagreiðslum.
Þeir sem gjörnýttu
sér farnar forsendur
geta varla neitað
tilveru þeirra}
Foknar forsendur
K
reppan er grimm. Fátæktin er
bölvun sem brýtur niður fólk og
nagar með tímanum sundur
stoðir samfélagsins.
Það kom ekki á óvart, en var
hræðilegt að horfa á fyrstu frétt sjónvarps
Ríkisútvarpsins laugardagskvöldið 26. sept-
ember. Þar sagði að um 200 fjölskyldur hefðu
óskað eftir mataraðstoð hjá Fjölskylduhjálp
Íslands á Suðurnesjum nú um mánaðamótin.
Atvinnuleysið er gríðarlegt og fer vaxandi.
Öryrkjar, aldraðir og innflytjendur sem hafa
misst vinnuna standa í hópum fyrir utan út-
hlutunarmiðstöðvar þegar þær eru opnaðar.
Fólkið sem er í slíkri neyð að þurfa að þiggja
matargjafir með þessum hætti skiptir þús-
undum í viku hverri. Þessi hópur stækkar dag frá degi.
Nýir hópar einstaklinga sem hefðu aldrei látið sér detta í
hug að lenda í þessum sporum.
Á sunnudagsmorgun hlustaði ég svo eins og ég geri
alltaf á þjóðmálaþáttinn Sprengisand á Bylgjunni. Þar
ræddi Kristján Kristjánsson við Þuríði Hörpu Sigurðar-
dóttur, formann Öryrkjabandalags Íslands. Hún er tals-
maður þjóðfélagshóps sem á einna erfiðast. Tekjur ör-
yrkja duga ekki til framfærslu. Reynslan sýnir að
atvinnuleysi fjölgar þeim sem enda á örorku. Þuríður
Harpa benti á að fullur örorkulífeyrir væri í dag 30 þús-
und krónum lægri en lægstu atvinnuleysisbætur og 83
þúsund krónum lægri en lögbundin lágmarkslaun.
Stjórnvöld hafa allt frá 2007 horft þegjandi
og aðgerðalaust á það hvernig fólk á örorku-
lífeyri hefur jafnt og þétt sogast ofan í ör-
birgð því örorkulífeyrir heldur ekki í við það
hvað það kostar að lágmarki að lifa í þessu
landi. Óréttlátar skerðingar vegna tekna
bæta síðan gráu ofan á svart.
Nú þegar við horfum fram á erfiðan vetur
teljum við í Flokki fólksins afar brýnt að við
sláum skjaldborg um okkar viðkvæmustu
þjóðfélagshópa. Við munum búa við umsát-
ursástand covid-faraldursins þar til bóluefni
finnst. Þangað til verðum við að þrauka. Ég
kalla eftir samstöðu allra flokka um að við
þjöppum okkur nú öll í vörnina til að bjarga
samfélagi okkar, til að bjarga fólkinu okkar,
til að halda fólki frá fátæktargildrunum. Þetta er ekki
tíminn til að ýfa upp illindi.
Við í Flokki fólksins höfum lengi reynt að tala máli
þeirra sem höllum fæti standa. Sumir hafa brosað í
kampinn við þetta og talið okkur jafnvel fara með ósann-
indi og ýkjur þegar kemur að umræðu um fátækt í okkar
ríka landi. Nú verður hins vegar ekki lengur litið undan.
Myndir af biðröðum eftir mat eru órækur vitnisburður
um þann raunveruleika sem birtist okkur öllum. Bar-
áttan gegn atvinnuleysi og fátækt á að verða brýnasta
viðfangsefni stjórnmálanna í vetur.
Inga Sæland
Pistill
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
Stjórnvöld hlusta ekki
á neyðarkall fátækra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen