Morgunblaðið - 29.08.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. SEPTEMBER 2020
Kvöldgolf Nú þegar myrkrið sækir á nýta kylfingar hverja stund sem gefst að loknum vinnudegi til að spila golf eða æfa sig í púttunum, líkt og þessi kylfingur gerði á Nesvellinum nýverið.
Eggert
Eldra fólki fjölg-
ar hratt vegna
hærri lífaldurs.
Hlutfall aldraðra
hefur einnig hækk-
að vegna lengri ævi
og færri fæðinga
hér á landi eins og
víða í okkar heims-
hluta. Lýðfræði-
legar upplýsingar
staðfesta að hlutfall fólks 67 ára og eldra af
mannfjölda hækki úr 12% í 19% árið 2040 og
verði aldraðir þá orðnir um 76.000 talsins. Árið
2060 er gert ráð fyrir að þetta hlutfall verði
orðið 22% eða um 97.000 manns. Þeim mun því
fækka hlutfallslega á vinnumarkaði sem standa
undir tekjumyndun og bera með því uppi vel-
ferð og lífskjör í landinu.
Stefnumótun í málefnum eldra fólks
Þessar staðreyndir kalla á virka stefnumót-
un í málefnum eldra fólks. Tvennt hefur borið
hæst í því efni á umliðnum árum, en það er
framfærsla og hjúkrunar- og dvalarheimili fyr-
ir þá sem ekki geta lengur búið á eigin heimili.
Umræða um framfærslu litast mjög af skerð-
ingum á greiðslum almannatrygginga, ramm-
gerðu kerfi sem einkennist af skerðingum
greiðslna til þeirra sem hafa tekjur af atvinnu,
lífeyri eða ávöxtun fjármuna. Ekki hefur verið
nægilega séð fyrir fé til að byggja og reka
hjúkrunar- og dvalarheimili og biðlistar eftir
dvöl á slíkum heimilum verið of langir. Brýnt er
að bæta úr skák í þessum efnum og beina sjón-
um að öðrum mikilvægum þáttum í málefnum
fólksins sem horfið hefur af vinnumarkaði sök-
um aldurs eða missis á starfsorku. Ber þar
hæst þætti eins og lýðheilsu, almenna líðan og
félagsleg samskipti.
Allir skertir sem til næst
Með almannatryggingum er leitast við að
strengja öryggisnet undir þá sem höllum fæti
standa. Aðgerðir til að rétta hlut bágstaddra
þurfa að vera markvissar svo þær gagnist sem
best. Skiljanleg er nauðsyn á að takmarka eða
skerða greiðslur til þeirra sem ekki verða taldir
þurfa slíkra úrræða með. Reynslan sýnir hins
vegar að skerðingar á bótum almannatrygg-
inga hafa gengið úr hófi fram.
Dæmin eru skýr. Skerðingar bóta almanna-
trygginga vegna atvinnutekna hefjast við 100
þúsund krónur á mánuði. Samanlögð skerðing
og skattlagning
tekna á tekjubilinu
25 þús. til 570 þús.
króna getur numið
yfir 80%. Hvaða
öðrum þjóðfélags-
hópi væri boðið
upp á að halda ein-
ungis eftir 20% af
atvinnutekjum
þegar greiddur
hefur verið tekju-
skattur og útsvar
og búið er að
skerða greiðslur
almannatrygginga um 45%?
Með þessu er fólki gert nánast ókleift að
bæta hag sinn með aukinni vinnu í krafti sjálfs-
bjargarviðleitni sem hverjum manni er eðlis-
læg. Hinar óhóflegu skerðingar vegna atvinnu-
tekna ganga gegn sjónarmiðum um lýðheilsu í
ljósi þess að aukin lífsgæði fylgi virkri þátttöku
í atvinnulífi og samfélagi. Lífeyristekjur og
vaxtatekjur framkalla samsvarandi skerðingar
á greiðslum úr Tryggingastofnun.
Félagsmálaráðherra hefur svarað skriflegri
fyrirspurn frá öðrum höfunda um skerðingar
sem eldra fólki og öryrkjum er gert að þola á
greiðslum almannatrygginga. Svarið ber með
sér að nánast allir sem til næst eru skertir. Þar
segir að 93% aldraðra megi þola skerðingu
vegna greiðslna úr lífeyrissjóðum. Hafa for-
svarsmenn sjóðanna lýst áhyggjum af þessu og
óskað eftir breytingum enda rýri þetta traust á
sjóðunum. Lágtekjufólk fær ekki ellilífeyri um-
fram fólk sem borgað hefur lítil sem engin ið-
gjöld í lífeyrissjóð. Iðgjöldin gagnvart þessu
launafólki birtast eins og hver annar viðbót-
arskattur en ekki framlag sem skapar rétt til
aukins lífeyris eftir að horfið er af vinnumark-
aði.
Lífskjarasamningarnir
Lífskjarasamningarnir ná ekki til eldri borg-
ara og öryrkja. Engar hækkanir eða viðbótar-
bætur eru boðaðar á greiðslum almannatrygg-
inga á þessu ári umfram 3,5% hækkun frá 1.
janúar 2020. Því síður er minnst á þessa hópa í
björgunaraðgerðum ríkisstjórnarinnar sem
virðist hafa gleymt þessu fólki.
Raunhæf úrræði
Mæta þarf þörfum eldri borgara svo þeir
geti notið lífsgæða sem allra lengst og búið á
heimilum sínum. Þeim sem þess þurfa bjóðist
aðstoð á heimili sínu. Tryggja þarf framboð
þjónustuíbúða fyrir þann hóp sem þarfnast að-
stoðar á efri árum í öruggu umhverfi. Þegar
þessu sleppir og eldra fólk þarf enn frekari
umönnun er nauðsynlegt að í boði séu úrræði
eins og hjúkrunarheimili. Eyða þarf óvissu og
biðlistum. Ekki kemur til greina að aldraðir
séu sendir langt frá sínum nánustu þar sem
skortur er á rýmum í næsta nágrenni.
Skortur á hjúkrunarrýmum
Mörg undanfarin ár hefur verið viðvarandi
skortur á hjúkrunarrýmum. Ríkið hefur ekki
nýtt lögbundinn sjóð, Framkvæmdasjóð aldr-
aðra, til þess sem hann var stofnaður til, þ.e. í
uppbyggingu og viðhald hjúkrunarheimila,
heldur hefur verulegur hluti fjárins runnið til
rekstrar. Á fyrstu tíu árum eftir hrun voru
þannig veittir yfir 11 milljarðar króna á núgild-
andi verðlagi úr sjóðnum í annað en hann var
stofnaður til. Framlög til nýbygginga og end-
urbóta voru aðeins 28,5% af ráðstöfunarfé
sjóðsins 2018. Skortur á rýmum hefur skapað
langa biðlista og yfirfulla spítala fyrir fólkið
sem er of veikt til að vera heima við. Gripið hef-
ur verið til hrókeringa fólks í pláss fjarri fjöl-
skyldu sinni og heimabyggð. Mikilvægt er að
auka framboð á hjúkrunarrýmum, en mörg
hjúkrunarheimili glíma við alvarlegan viðvar-
andi rekstrarvanda sem kemur á tíðum niður á
hlutaðeigandi sveitarfélögum. Ástæða þess er
afstaða ríkisvaldsins í samningum um þjónustu
á heimilunum sem birtist í að kröfur ríkisins
um gæðaviðmið í þjónustu á heimilunum og
greiðslur ríkisins fyrir hana fara ekki saman.
Sveitarfélög borga hallann fyrir ríkið
Rekstrarvandi margra hjúkrunarheimila
hefur lagst þungt á mörg sveitarfélög. Kröfur
um þjónustu hafa aukist og fólkið sem kemur
inn á heimilin hefur verið veikara en áður. Lög
um málefni aldraðra mæla fyrir um að daggjöld
standi undir rekstri hjúkrunarheimila. En
þetta hefur reynst í orði en ekki á borði. Mis-
munurinn hefur í mörgum tilfellum verið
greiddur af sveitarfélaginu, þannig að skattfé
íbúa sveitarfélaga fer í verkefni sem ríkinu ber
að sinna. Nú er svo komið að nokkur sveitar-
félög hafa sagt upp þjónustusamningum við
Sjúkratryggingar ríkisins og fleiri íhuga þá
leið. Nú þegar er sú staða upp á teningnum á
Akureyri, Hornafirði og í Vestmannaeyjum.
Óboðlegt er að ekki sé greitt fullt verð fyrir
lögbundna þjónustu sem inna þarf af hendi á
þessum stofnunum.
Vandinn er viðvarandi og fer vaxandi
Öldruðum hefur fjölgað úr rúmlega 34 þús-
und árið 2011 í tæplega 45 þúsund á síðasta ári.
Á annað þúsund manns bíða eftir hvíldarinn-
lögn og tæplega 400 eru á biðlista eftir hjúkr-
unarrými og um 90 manns bíða eftir dval-
arrými. Við þessum vanda þarf að bregðast.
Hjúkrunarrýmum fjölgar of hægt miðað við
þörfina og hætt er við að biðtími muni lengjast.
Á meðan bíða á annað hundrað manns á Land-
spítalanum og nálægum sjúkrahúsum eftir
hjúkrunarrými. Þetta eykur á álagið á spít-
alana með tilheyrandi kostnaði fyrir sam-
félagið.
Lífsgæði á efri árum
Hæfileg hreyfing, holl og góð næring og
samskipti við fjölskyldu og vini er stór þáttur í
góðri líðan á efri árum og tryggja þarf eldri
borgurum aðgang að þessum þáttum. Aukin
hreyfing hjá flestum aldurshópum þarf einnig
að ná til þeirra eldri og má þar t.d. benda á
árangur sem náðst hefur með heilsueflingu
Janusar Guðlaugssonar. Bætt líkamlegt ástand
fram eftir aldri eykur lífshamingju svo um
munar og sparar fjármuni. Á meðan fólk þarf
ekki að leggjast inn á hjúkrunarheimili ber að
gera öldruðum kleift að búa heima eins lengi og
unnt er. Fyrir aðra hópa hentar dagdvöl og slík
pláss þurfa að vera fyrir hendi á þeim tíma sem
hentar hverjum og einum. Vel útfærð úrræði,
miðuð við þarfir ólíkra hópa, spara stórfé, auka
lífsgæði og draga úr álagi á spítala og hjúkr-
unarheimili.
Raunhæfar tillögur til úrbóta
Miðflokkurinn vill bæta hag lífeyrisfólks og
hverfa frá hinum hóflausu skerðingum sem það
býr við. Hefur flokkurinn lagt fram raunhæfar
og fullfjármagnaðar tillögur í þessu efni við af-
greiðslu fjárlaga. Þær hefði þess vegna mátt
framkvæma þegar í stað og rétt væri að hafa
þær með í aðgerðum ríkisstjórnarinnar við
ríkjandi aðstæður. Hverfa má frá skerðingum
greiðslna almannatrygginga vegna atvinnu-
tekna upp að hæfilegum tekjumörkum án út-
gjalda fyrir ríkissjóð sem nyti viðbótarskatt-
tekna, eins og sýnt hefur verið fram á. Draga
ber úr skerðingum greiðslna almannatrygg-
inga vegna lífeyris- og fjármagnstekna. Ákveða
ber að greiðslur almannatrygginga fylgi
ákvæðum lífskjarasamninganna svo þeir sem
minnst hafa verði ekki skildir eftir í þessu tilliti.
Eftir Karl Gauta
Hjaltason og
Ólaf Ísleifsson
»Miðflokkurinn vill bæta
hag lífeyrisfólks og hverfa
frá hinum hóflausu skerð-
ingum sem það býr við.
Karl Gauti Hjaltason
Breyttar áherslur í málefnum aldraðra
Ólafur Ísleifsson
Höfundar eru þingmenn Miðflokksins.
olafurisl@althingi.is kgauti@althingi.is